نوبل پزشکی برای کاشفان ویروس هپاتیت C

زهرا خلجی_خبرنگار

 کمیته نوبل روز گذشته به‌صورت رسمی اعلام کرد که دو دانشمند آمریکایی و یک دانشمند انگلیسی به‌صورت مشترک برنده جایزه نوبل پزشکی سال 2020به مبلغ 870هزار پوند برای کشف ویروس هپاتیت C شده‌اند. به گزارش سایت جایزه نوبل، با کشف مهم «هاروی جی آلتر»، «مایکل هوتون» و «چارلز رایس» در دنیای پزشکی، حالا این بیماری برای نخستین بار در تاریخ قابل درمان شده و نجات جان میلیون‌ها نفر با انجام آزمایش خون و داروهای جدید ضدویروسی امکان پذیر است.هپاتیت C منتقله از خون، یک مشکل بزرگ بهداشتی جهانی است که باعث بروز بیماری‌های مرگبار سیروز و سرطان کبد می‌شود. پیش از این، کشف ویروس‌های هپاتیتA و B قدم‌های مهم رو به جلویی در علم پزشکی به‌حساب می‌آمد، اما در بیشتر موارد دلیل هپاتیت منتقل شده ازراه خون بدون توضیح باقی مانده بود که کشف ویروس هپاتیتCپاسخ اساسی موارد هپاتیت مزمن را داد.

اهمیت کشفی که منجر به اهدای جایزه نوبل شد
کشف برندگان نوبل پزشکی 2020یک موفقیت مهم در نبرد علیه بیماری‌های ویروسی است. به لطف کشف آنها، آزمایش خون بسیار دقیقی برای شناسایی این ویروس هم‌اکنون در دسترس و سلامت جهانی را تا حد زیادی بهبود بخشیده است. کشف آنها همچنین امکان تولید سریع داروهای ضد‌ویروسی را برای درمان
هپاتیتC فراهم کرده است. حالا امید جهانی برای ریشه‌کن کردن ویروس هپاتیتC در جهان بیش از پیش قوت گرفته است. هرچند که برای دستیابی به این هدف، تلاش‌های بین‌المللی برای تسهیل آزمایش خون و در دسترس قرار دادن داروهای ضد‌ویروسی در سراسر جهان مورد نیاز است.

هپاتیت چیست؟
التهاب کبد یا هپاتیت عمدتا توسط عفونت‌های ویروسی ایجاد می‌شود؛ اگرچه سوءمصرف الکل، سموم محیطی و بیماری خودایمن نیز از دیگر علل مهم این بیماری هستند. در دهه 1940مشخص شد که دو نوع اصلی هپاتیت عفونی وجود دارد. نخستین مورد که هپاتیتA نام دارد، به‌واسطه مصرف آب یا مواد غذایی آلوده منتقل می‌شود و به‌طور کلی تأثیر طولانی‌مدت آن روی بیمار کم است. نوع دوم یا Bاز طریق خون و مایعات بدن منتقل می‌شود و تهدیدی جدی‌تر محسوب می‌شود، زیرا می‌تواند با ایجاد سیروز و سرطان کبد به یک بیماری مزمن بینجامد. نوع B یک هپاتیت موذی است، چراکه افراد سالم می‌توانند سال‌ها قبل از بروز عوارض جدی به آن آلوده شده باشند. هپاتیت منتقل شده از خون با عوارض و مرگ‌ومیر قابل توجهی همراه است و سالانه باعث بیش از یک میلیون مرگ در سراسر جهان می‌شود، بنابراین آن را به یک نگرانی جهانی در مقیاس قابل مقایسه با عفونت HIV و سل تبدیل می‌کند.

شناسایی ویروس هپاتیتC
با وجود نوع موذی B، شناسایی ویروس جدید از اولویت بالایی برخوردار بود و از همه روش‌های سنتی برای شکار ویروس استفاده شد. «مایکل هوتون» ویروس‌شناس انگلیسی در دانشگاه آلبرتای کانادا که در شرکت دارویی
Chiron نیز مشغول به‌کار بود، کار سخت و دشواری را برای جداسازی توالی ژنتیک ویروس انجام داد. هوتون و همکارانش مجموعه‌ای از قطعات DNA را از اسیدهای نوکلئیک موجود در خون یک شامپانزه آلوده ایجاد کردند. اکثر این قطعات از ژنوم خود شامپانزه تهیه شده بود، اما محققان پیش‌بینی کردند که برخی از آنها ممکن است از یک ویروس ناشناخته جدا شده باشد. با فرض وجود آنتی‌بادی علیه ویروس در خون گرفته شده از بیماران هپاتیت، محققان از سرم بیمار برای شناسایی قطعات DNA پروتئین های شبیه‌سازی‌ شده ویروسی استفاده کردند. به‌دنبال یک جست‌وجوی جامع، یک ویروس شبیه‌سازی‌ شده مثبت پیدا شد. کارهای بیشتر نشان داد که این کلونی از یک ویروسRNA جدید متعلق به خانواده Flavivirus مشتق شده و آن را ویروس هپاتیتC نامگذاری کردند.
کشف ویروس هپاتیتC اتفاقی تعیین‌کننده بود. اما یک قطعه اساسی از این معما هنوز پیدا نشده بود: آیا ویروس به تنهایی می‌تواند باعث هپاتیت شود؟ برای پاسخ به این سؤال، دانشمندان باید بررسی می‌کردند آیا ویروس شبیه‌سازی شده قادر به تکثیر و ایجاد بیماری است؟
«چارلزرایس» محقق دانشگاه واشنگتن در سنت لوئیس، به یک منطقه غیرمشخص در انتهای ژنوم ویروس هپاتیتC اشاره کردکه به‌نظر او می‌توانست برای تکثیر ویروس مهم باشد. از طریق مهندسی ژنتیک، رایس یک نوع RNA از ویروس هپاتیتC تولید کرد که شامل منطقه تازه تعریف شده ژنوم ویروسی و از تغییرفعال ژنتیک عاری بود. هنگامی که اینRNA به کبد شامپانزه‌ها تزریق شد، ویروس در خون تشخیص داده شد و تغییرات پاتولوژیک شبیه به آنچه در انسان مبتلا به این بیماری مزمن دیده می‌شود، مشاهده شد. به این ترتیب اثبات شد که ویروس هپاتیت C به تنهایی می‌تواند منجر به موارد غیرقابل توضیح هپاتیت به واسطه انتقال ویروس از راه خون شود.