پرکردن گودهای پرخطر نیاز به مصوبه مجلس دارد

لیلا درخشان ـ خبر‌نگار

به‌دنبال اظهارنظر اخیر رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران مبنی بر وجود 275گود پرخطر در تهران و تصمیم‌سازی برای دفع خطر از این گودها، محسن بهرام غفاری، تدوینگر قانون نظام مهندسی ساختمان و رئیس پیشین سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران در گفت‌وگو با همشهری از اما و اگرهای برخوردهای قانونی شهرداری تهران برای خطرزدایی از گودهای تهران صحبت کرده است.



چرا این تعداد گود پرخطر در تهران به‌وجود آمده است؟
ببینید، از زمانی که فروش تراکم مازاد بر طرح تفصیلی به‌عنوان یک منبع درآمد برای شهرداری‌های سراسر کشور و در بسیاری از موارد منبع اصلی برای تأمین هزینه‌های شهرداری‌ها در تهران تبدیل شد (یعنی سال‌های نخست دهه‌70)، خرید تراکم مازاد بر طرح علاوه بر مراکز اداری و تجاری، در مناطقی که زمین کمیاب یا دارای ارزش بیشتری بود یعنی در شمال شهر تهران جذابیت اقتصادی فراوانی پیدا کرد، زیرا سرمایه‌گذاران می‌توانستند روی هر قطعه زمین چند طبقه اضافه‌تر و چند واحد مسکونی، اداری یا تجاری بیشتر بسازند؛ بدون اینکه ناچار باشند برای احداث واحد‌های اضافی زمینی بخرند که هزینه‌اش چندین برابر هزینه ساخت بود. افزایش تعداد واحد‌های بارگذاری شده روی زمین از یک‌طرف و توسعه اقتصادی بعد از خاتمه جنگ از طرف دیگر که خانواده‌های متوسط شهری را قادر به تهیه خودرو ازطریق پیش‌خرید می‌کرد، موجب شد نیاز به تأمین پارکینگ در ساختمان‌ها به‌شدت افزایش یابد. به این ترتیب برای تأمین پارکینگ به جای رفتن به ارتفاع که از نظر منطق اقتصادی غیرعقلانی به‌نظر می‌رسید، ساده‌ترین راه رفتن به زیر زمین بود. بنابراین روند گودبرداری‌های عمیق که برای تأمین پارکینگ از دهه‌70 آغاز شد، با رواج ساختمان‌های بلند شتاب بسیار گرفت و تکنولوژی‌های جدید مانند نیلینگ و آنکروراژ و پایل‌کوبی و اجرای از بالا به پایین هم این امکان فنی را به سازنده‌ها داد که در زمین‌هایی با جنس خاک مرغوب و فاقد جریان آب‌های زیرسطحی تا چند طبقه به زیر زمین بروند.
چرا گفته می‌شود که خطر عمده گودهای پرخطر در مرحله بهره‌برداری ساخت و ساز است؟ 
در بسیاری از موارد کارشناسان و مسئولان فقط پرخطر‌بودن در دوره ساخت را مطرح می‌کنند که در اغلب موارد الزامات فنی در اجرای آنها رعایت نمی‌شود و موجب ریزش و وارد‌کردن تلفات جانی به عوامل مشغول کار و همسایگان و عابران و مستحدثات شهری و عمومی مثل کابل‌ها و خطوط لوله و معابر شهری می‌شود اما خطر بزرگ‌تر این گود‌ها در هنگام بهره‌برداری از ساختمان است که کمتر نسبت به آن حساسیت نشان داده می‌شود. ساختمان مجتمعی که 6طبقه زیر زمین آن محل پارک خودرو و تأسیسات مکانیکی و موتورخانه است، هر یک خودرو با باک حاوی 30لیتر بنزین بمب آتش‌زا به‌حساب می‌آید که درصورت ریزش بنزین و ایجاد یک شعله یا جرقه، پارکینگ و ساختمان روی آن را تبدیل به یک جهنمی از آتش می‌کند. همچنین در مواقع اخطار برای تخلیه یا فرار هنگام هشدار‌های ایمنی، خروج همزمان خودرو از آنها در مدت کوتاهی خود خطرات بزرگی را برای ساختمان و رانندگان ایجاد می‌کند. در اروپا و آمریکا و بسیاری از کشور‌های توسعه‌یافته به‌ندرت ساختمانی با بیش از یکی دوطبقه زیر زمین دیده می‌شود و غالب پارکینگ‌های عمومی ساختمان‌های عمومی یا در محوطه باز نزدیک ساختمان یا در پارکینگ‌های طبقاتی بالای سطح زمین با پله‌های فرار متعدد در فضای باز است.
قرار شده است که شهرداری برای ایمن‌سازی‌ گودهای پرخطر یا آنها را با خاک پر کند یا از منابع مالکان برای ایمن‌سازی‌ آنها بهره بگیرد. به‌نظرتان چنین اقدامی کارساز است؟
اجرایی‌کردن این امر با اما و اگرهای قانونی همراه است. اولا تصرف در ملک دیگران بدون اذن صاحب آن عملی غیرقانونی و مستوجب عناوین کیفری و مسئولیت‌آور است و شهرداری نمی‌تواند این کار را اجرایی کند مگر قانونی در این مورد در مجلس تصویب شود. دوم اینکه پرکردن گود با خاک نکوبیده از خطرات آن کم نمی‌کند، سوم اینکه گودی که با خاک کوبیده پر شود، امکان اجرای فونداسیون روی آن سلب می‌شود و ملک ارزش خود را از دست می‌دهد و هیچ سازمانی قادر به پرداخت خسارت ناشی از صد‌ها فقره زمین بسیار گرانی که در شمیران و مناطق شمال شهر و حتی منطقه‌22 و سایر مناطق با پرکردن و کوبیدن خاک در آن از بین رفته، نیست.
به‌نظر شما نظام مهندسی باید برای ایمن‌سازی‌ گودها چه اقداماتی انجام دهد؟
سازمان نظام مهندسی ساختمان استان‌ها و ازجمله استان تهران مدتی داوطلبانه این کار را کردند که اکیپ‌هایی را برای بازرسی از گود‌های پرخطر و گزارش نارسایی‌های آنها به شهرداری و اخطار به مالکان سازنده ساختمان‌ها کرده‌اند اما این اقدام داوطلبانه نمی‌تواند تداوم داشته باشد چون از یک‌سو این وظیفه سازمان نظام مهندسی نیست که به جای شهرداری و دولت به هزینه حق عضویت اعضایش برود شهر را پایش کند و از سوی دیگر، قانونگذار چنین وظیفه‌ای را به سازمان‌های نظام مهندسی محول نکرده؛ کما اینکه نظام پزشکی را هم مکلف نکرده برود اتاق‌های عمل و بخش‌های اورژانس بیمارستان‌ها را پایش کند و ببیند در کدام‌یک از آنها اصول بهداشتی و ایمنی رعایت نمی‌شود.