امضای ننگ

 حمیدرضا محمدی  

عباسقلی گلشاییان از چهره‌هایی در عصر پهلوی است که شاید در سراسر عمر سیاسی خود فعالیت چندان مهمی نکرده باشد اما همان برهه‌ای که در جایگاه وزیر دارایی در کابینه محمد ساعد مراغه‌ای، پای میز مذاکره نشست و آن قرارداد نفتی را به امضا رساند، برای همیشه در تاریخ معاصر ایران برجای ماند.
ماجرا اما به پس از معاهده 29آوریل 1933که «بین دولت شاهنشاهی ایران و کمپانی نفت انگلیس و ایران محدود» امضا شد، برمی‌گردد. براین‌اساس، دولت در 29مهر 1326، از سوی مجلس پانزدهم، مکلف به استیفای حقوق ایران از شرکت نفت ایران و انگلیس شد.
به همین منظور، سِر نِویل گَس (Sir Neville Gass)، مأمور تام‌الاختیار این شرکت شد. او نخستین‌بار، هشتم تا بیست‌ویکم مهر 1327و بعد، بهمن همان سال، یعنی در بحبوحه ترور شاه به تهران آمد و این‌بار گلشاییان، مأمور مذاکره شده و سرانجام قرارداد در 11‌ ماده، در 26تیر 1328به امضا رسید. ازجمله مواردی که تغییر یافت، آن بود که در یکی از بندهای ماده 10 قرارداد اصلی، «حق‌الامتیاز سالانه به مبلغ 4شلینگ برای هر تُن نفتی که برای مصرف داخلی در ایران به فروش برسد یا از ایران صادر شود»، بود و در متمم، «از 4شلینگ به 6شلینگ برای هر تُن نفتی که برای مصرف داخلی در ایران به فروش برسد یا از ایران صادر شود ترقی داده خواهد شد».
امضای قرارداد، کار دست گلشاییان داد و تصویبش تا دولت رزم‌آرا طول کشید تا مجلس شانزدهم، یکشنبه 26آذر 1329، عهدنامه «گس - گلشاییان» را برای همیشه از دور خارج کرد؛ جلسه‌ای که دکتر مصدق در آن گفته بود: «اگر خود را نماینده ملت می‌دانید راهی برای شما جز استیفای کامل حقوق ملت ایران از راه ملی کردن صنایع نفت در تمام ایران وجود ندارد» و وقتی نخست‌وزیر شد، گلشاییان را از تمام مشاغل کنار گذاشت.