از گوهرشاد تا دارالسعاده

  سید محمد حسین محمدی  

آیت‌الله سیدیونس اردبیلی را در شمار شاگردان آخوند خراسانی دانسته‌اند. حدود 14 سال در محضر آخوندِ مشروطه‌خواه شاگردی کرده بود و در سال‌های آخر اقامتش در عراق، در حلقه نزدیکان میرزای دوم جای داشت. میرزا محمدتقی شیرازی نیز او را به ریاست حوزه نجف منصوب کرده بود. شاگردی او در محضر 2 نفر از سیاسی‌ترین علمای زمانه‌اش از او عالمی سیاستمدار ساخت. این ویژگی، سال‌ها بعد و در وقایع گوهرشاد بیش‌ازپیش بروز پیدا کرد.
در ایام اقامت سیدیونس در مشهد بود که قانون تغییر کلاه به استاندار مشهد ابلاغ شد. حوزه مشهد در آن زمان تا حدودی مستقل از حوزه قم و نجف عمل می‌کرد. حضور بزرگانی همچون حاج‌آقا حسین قمی، سیدیونس اردبیلی، میرزا محمد کفائی (فرزند آخوند خراسانی) و بسیاری دیگر از بزرگان، بر سنگینی وزنه حوزه مشهد افزوده بود و به همین جهت، تصمیم بر این شد تا عالمان طراز اول مشهد، جلسه‌ای برگزار و درباره موضعشان نسبت به این قانون، تصمیم‌گیری کنند. این جلسه در منزل سیدیونس اردبیلی تشکیل شد. نتیجه جلسه این بود که حاج‌آقا حسین قمی برای مذاکره با رضاخان به تهران سفر کند. آیت‌الله قمی، در بدو ورود به تهران محصور و ممنوع‌الملاقات شد. علمای مشهد و بسیاری از مردم در واکنش به حصر آیت‌الله قمی در مسجد گوهرشاد تحصن کردند. آیت‌الله سیدیونس اردبیلی و 7 نفر دیگر از علما نیز طی تلگرافی خواستار آزادی حاج‌آقا حسین قمی شدند. این تلگراف و وقایع گوهرشاد سبب شد تا سیدیونس اردبیلی و چند تن دیگر از علمای مؤثر در واقعه گوهرشاد دستگیر و به تهران منتقل شوند. سیدیونس اردبیلی چندین ‌ماه در زندان پهلوی اول محبوس بود تا اینکه سرانجام با فشار بسیاری از مردم و علما، از زندان آزاد شد. تأثیر فعالیت‌های سیاسی او در دوره پهلوی تا اندازه‌ای بود که امام خمینی(ره) نیز از او به ‌عنوان نماد یک روحانی مبارز یاد می‌کرد. سیدیونس اردبیلی سرانجام در سال 1337 در تهران از دنیا رفت، پیکر شریفش به مشهد منتقل و در رواق دارالسعاده حرم امام‌رضا (ع) مدفون شد.