آغاز راه امیر میانه‌رو

سیاوش فلاح پور_خبرنگار


  روز گذشته با آغاز امارت شیخ نواف الاحمد الجابر الصباح، فصل جدیدی در تاریخ کویت آغاز شد. او با حضور در قصر سیف مقابل نمایندگان مجلس امت سوگند وفاداری یاد کرد و بر ادامه راه شیخ صباح، امیر پیشین کویت در اصلاح اجتماعی، توسعه اقتصادی و حفظ امنیت و یکپارچگی سرزمین کویت تأکید کرد. همزمان، هیأت دولت کویت با صدور بیانیه‌ای ضمن تأکید بر بند 4قانون اساسی این کشور برای پیروی از شیخ نواف در مسیر پیشرفت و اعتلای کویت طی سال‌های آینده اعلام آمادگی کرد. پس از این مراسم، نشستی غیرعلنی با حضور شیخ نواف، شیخ مرزوق الغانم، رئیس مجلس امت و شیخ خالد الصباح، نخست‌وزیر کویت به‌عنوان نخستین اجتماع سران این کشور در دوران امارت امیر جدید برگزار شد. از سوی دیگر مراسم تشییع جنازه شیخ صباح نیز کمی پس از اعلام امارت شیخ نواف، داخل قصر پادشاهی کویت با حضور تعداد محدودی از سران و شخصیت‌های بانفوذ این کشور در سایه اتخاذ تدابیر بهداشتی گسترده برگزار شد. پیکر وی پس از پروازی 14ساعته از شهر راچستر آمریکا به فرودگاه کویت رسیده بود. دولت کویت، به این مناسبت عزای 40روزه را در سراسر کشور اعلام کرده است. همچنین کشورهای قطر، امارات، مصر و بحرین نیز به احترام درگذشت شیخ صباح، 3روز عزای عمومی اعلام کرده‌اند.
بیشترتحلیلگران و رسانه‌های عربی، رهبری شیخ نواف 83 ساله بر کویت را به‌معنای ادامه مسیر پیشین این کشور در دوران شیخ صباح به شمار می‌آورند. اگرچه در عین حال، سن بالا و بیماری امیر جدید، باب گمانه‌زنی‌ها درباره سایر گزینه‌های جانشینی و به‌عبارت دیگر، نبرد قدرت در کویت را باز نگه داشته است.

آغاز مسیر یک شاهزاده
امیر جدید کویت متولد سال 1937در یکی از مناطق مرکزی شهر کویت (پایتخت کشور کویت) است. او ششمین فرزند پسر شیخ جابر الصباح، امیر کویت در آن زمان بود. کودکی وی در قصر دسمان (مقر سابق امیر) و تحصیلاتش نیز در مدارس مشهور نظامی کویت سپری شده است؛ ازجمله مدرسه «مبارکیه» که نخستین مدرسه در تاریخ کویت به شمار می‌رود و تمام دانش‌آموزان آن بعدها مهم‌ترین مناصب کشوری و لشکری را در اختیار گرفتند. یکی از سیاست‌های اصلی شیخ جابر، اعطای مناصب حکومتی به نسل جوان خانواده حاکم برای پرورش طبقه‌ای مورد اعتماد از مدیران بود. بر این اساس شیخ نواف نیز در 25سالگی به‌عنوان فرماندار استان «حولی» در کویت منصوب شد. به گفته روزنامه العربی‌الجدید، نواف در آن مقطع عملکرد خوبی از خود نشان داد و موفق شد حولی را از منطقه‌ای دورافتاده به یکی از مراکز پررونق تجاری و گردشگری در کویت تبدیل کند. به این ترتیب، شیخ نواف به‌دلیل مسئولیت‌های اجرایی در استان، عملا به‌مدت 16سال از صحنه سیاسی کویت دور بود، اما در سال 1977با درگذشت امیر کویت همه‌‌چیز تغییر کرد و او بار دیگر به پایتخت کشور بازگشت. دیگر زمان آن رسیده بود که نسل جدید پس از تجربه مدیریتی اجرایی در نقاط مختلف کشور وارد باشگاه رهبران سیاسی کویت شود و بر این اساس، شیخ نواف در سال 1978به‌عنوان وزیر کشور کویت تعیین شد.

ناکامی در بحران‌های امنیتی و نظامی
برخلاف تجربه موفق استانداری، شیخ نواف در وزارت کشور با چالش‌های بی‌سابقه‌ای روبه‌رو شد؛ چالش‌هایی که شاید مقابله با آن، به نیرویی فراتر از ظرفیت‌های موجود در کشوری نظیر کویت نیاز داشت. نخستین بحران، عملیات‌های سریالی هواپیماربایی از سوی سازمان‌های چپ مقاومت فلسطینی بود. در ادامه، سلسله ترورها و بمبگذاری‌های دهه 80کویت آغاز شد؛ از حمله به رستوران‌ها و اماکن عمومی گرفته تا سفارتخانه‌های خارجی و درنهایت، عملیات ناکام ترور امیر وقت کویت در سال 1985. اگرچه سازمان‌های امنیتی و اطلاعاتی کویت، با نظارت وزارت کشور تمام توان خود را برای مقابله و مهار این بحران‌ها به‌کار گرفته بودند، اما مسیر تحولات منطقه به‌گونه‌ای بود که نیروهای محدود کشورهای عربی خلیج‌فارس توانایی نقش‌آفرینی ویژه در مقابل آنها را نداشتند. شیخ نواف سرانجام در سال 1988از وزارت کشور خارج و به‌عنوان وزیر دفاع کویت منصوب شد. این مقطع، بزرگ‌ترین بحران در حیات سیاسی او و شاید تمام کویتی‌ها به شمار می‌آید؛ چراکه تنها 2سال بعد، یعنی در 1990حمله ارتش عراق برای اشغال این کشور آغاز شد. ارتش کویت به فرماندهی وزیر دفاع تنها پس از ساعاتی مقاومت به کلی در هم شکسته و در تمامی محورها مقابل ارتش بزرگ صدام عقب‌نشینی کرد.
شیخ نواف که پس از سقوط کویت همراه سایر سران از این کشور فرار کرده بود، یک سال بعد همراه با قوای نظامی ائتلاف به زادگاهش بازگشت. پس از برقراری مجدد دولت ملی کویت، او برای مدتی از امور نظامی-امنیتی کنار گذاشته و در منصب وزیر امور اجتماعی به‌کار گرفته شد؛ امری که به گزارش شبکه الجزیره، هرگز مورد اعتراض وی قرار نگرفت. با این حال، شیخ نواف که جایگاه ویژه‌ای در خاندان حاکم کویت داشت، تنها 3سال بعد مجددا به قلب مراکز نظامی کشور بازگشت و به‌عنوان جانشین فرمانده گارد ملی (نیروی نخبه نظامی برای حفاظت از حاکمیت) منصوب شد. به این ترتیب حرکت نواف در مسیر رهبری کویت با وقفه‌ای حدودا 4ساله بار دیگر از سر گرفته شد. او در سال 2003(همزمان با اشغال عراق) مجددا وزیر کشور و یک سال بعد با حفظ سمت در وزارت کشور، به‌عنوان معاون اول نخست‌وزیر منصوب شد.

ولایتعهدی در سایه امیر
سال 2006با وفات امیر کویت، شیخ نواف یک گام دیگر به هسته مرکزی حاکمیت در این کشور نزدیک شد. اگرچه براساس قانون، شیخ سعدالعبد‌الله، ولیعهد وقت، باید به‌عنوان امیر جدید کویت انتخاب می‌شد، اما مجلس امت به‌دلیلی وضعیت جسمی وخیم وی، شیخ صباح (وزیر خارجه سابق) را برای امارت کشور برگزید. شیخ صباح نیز پس از ادای سوگند وفاداری در نخستین حکم، شیخ نواف را به‌عنوان ولیعهد خود به مجلس امت معرفی کرد.
شیخ نواف در این دوران با توجه به اداره بخش عمده پرونده‌های کشور توسط شخص امیر تا حد زیادی از مسئولیت‌های اجرایی یا حتی سیاسی دور ماند؛ به‌گونه‌ای که با وجود تغییر 3نخست‌وزیر، هیچ منصب دولتی در اختیار وی قرار نگرفت. اما این به‌معنای به حاشیه راندن نواف نبود. به روایت شبکه الجزیره، شیخ نواف طی این 14سال 2نقش عمده را در ساختار سیاست خارجی و داخلی کویت ایفا کرده است؛ از منظر خارجی، او در بسیاری از پرونده‌ها و مناقشات، حکم فرستاده ویژه امیر کویت را داشت و از منظر داخلی اما شیخ نواف نقش بسیار حساس‌تری در کنترل امور محرمانه خاندان حاکم، حل و فصل مناقشات داخلی و نظارت بر مجموعه فعالیت‌های تجاری شخصیت‌های اساسی در حاکمیت کویت را بر عهده گرفته بود.

نگرش سیاسی شیخ نواف

شیخ نواف ازجمله شخصیت‌های سیاسی در کویت است که روی حمایت از او اجماع حداکثری وجود دارد؛ نکته‌ای که درباره سایر گزینه‌های جانشینی پس از وی دیده نمی‌شود. به روایت رسانه‌های عربی، شیخ نواف با صفاتی نظیر میانه‌روی در خاندان حاکم کویت شناخته‌ می‌شود. نگرش وی به سیاست خارجی کاملا مطابق شیخ صباح، امیر پیشین است؛ نگرشی که بر مبنای آن، کویت همواره باید جایگاه وساطت و عدم‌سوگیری در بحران‌های منطقه‌ای را حفظ کند. صیانت از ساختار شورای همکاری خلیج‌فارس و حل اختلافات میان قطر با عربستان سعودی و امارات ازجمله دیگر چشم‌اندازهای امیر جدید به شمار می‌آید. او علاوه بر مقبولیت داخلی و همچنین عربی، در سطح جامعه جهانی نیز شخصیتی شناخته‌شده و مورد احترام به‌حساب می‌آید. شیخ نواف طی بیش از 10سال گذشته در یکی از مناطق متوسط کویت ساکن بوده است. او 3فرزند پسر دارد که همگی دارای مناصب نظامی-امنیتی بوده و هرگز فعالیت سیاسی یا تجاری نداشته‌اند. روزنامه العرب قطر روز گذشته در گزارش خود با اشاره به نقش شیخ صباح در تشکیل شورای همکاری خلیج‌فارس نوشت: تلاش‌های امیر سابق کویت برای جلوگیری از تشدید بحران‌های عربی و میانجیگری بین سران عربستان و قطر همواره مورد تمجید و احترام کشورهای منطقه بود. ما اکنون به روایت اسناد بین‌المللی می‌دانیم که شیخ صباح نقش مهمی در لغو طرح نظامی برای اشغال خاک قطر در سال 2017 ایفا کرده است. این روزنامه همچنین به تداوم روش دیپلماتیک و میانجیگرانه کویت در عهد شیخ نواف طی سال‌های آینده ابراز امیدواری کرده است. طی سال‌های گذشته و همزمان با تقویت ائتلاف میان عربستان سعودی و امارات، شکاف‌های داخلی شورای همکاری خلیج‌فارس عمق بیشتری پیدا کرده؛ به‌گونه‌ای که با وجود تلاش‌های شخصیت‌هایی نظیر شیخ صباح، مواضع کشورهای عمان، قطر و حتی کویت نسبت به عربستان سعودی و امارات در پرونده‌های مختلف فاصله قابل ملاحظه‌ای گرفته است.