سالمندی سال‌هایی به شیرینی جوانی

نیلوفر ذوالفقاری

آنها سال‌های پرشور و زودگذر جوانی را پشت‌سر گذاشته‌اند؛ همان سال‌ها که اعتقاد داشتند باید با همه توان و انرژی برای ساختن آینده‌ای روشن کار و تلاش کنند. خیلی از آنها بی‌وقفه تا بازنشستگی مشغول کار بوده‌اند، خیلی از آنها همه سال‌های جوانی و میانسالی خود را وقف ساختن یک زندگی خوب برای فرزندانشان کرده‌اند و حالا، گرد سفید سالیان روی موهایشان، می‌گوید که سال‌های سالمندی را سپری می‌کنند. در خیلی از کشورها، رسیدن به سالمندی یعنی شروع سال‌هایی که در آن مسئولیت‌ها تمام‌شده و حالا وقت رفتن سراغ علایق و آرزوهاست؛ مثلا شاید در جمع گردشگران خارجی، زنان و مردان سالمند را دیده‌اید که قصد گشت و‌گذار و دیدن جذابیت‌های دنیا را کرده‌اند. برخلاف تصورات، سالمندی به‌معنای از کارافتادگی و گذراندن زمان به بطالت نیست. این روزها که کرونا خیلی از ما را خانه‌نشین کرده، سالمندان باید بیشتر از بقیه به فکر پیدا کردن راه‌هایی برای غنی کردن اوقات خود، حفظ روحیه و البته توجه به سلامتی‌شان باشند. این راهنما برای سالمندان است؛ موسفیدهای عزیز هر خانواده که امروز به نام آنها در تقویم ثبت شده است. راهنمایی برای اینکه چطور و با چه مهارت‌هایی می‌توانند از ملال این روزها کم کنند و برنامه متنوعی برای خود بریزند.



سالمندی و سلامتی
قبل از هر چیز و مهم‌تر از همه کارهایی که باید بکنید، توجه به سلامتی و حفظ آن است. طبیعی است که بیماری‌های ناگزیر مانند فشار خون، دیابت یا دردهای استخوانی در این سن خودشان را نشان دهند اما همه آنها کاملا قابل کنترل هستند و کافی است حواستان به وضعیت جسمی خودتان باشد. اگر دیابت یا فشارخون دارید، اندازه‌گیری مرتب قند و فشارخون، پرهیزهای غذایی و مصرف داروهایی که پزشک برایتان تجویز کرده، یعنی کنترل منظم بیماری و این خیالتان را راحت می‌کند. بررسی دوره‌ای وضعیت سلامت خود را جدی بگیرید، آزمایش‌ها را به‌موقع انجام دهید و حواستان به هر اتفاق تازه‌ای که در جسمتان می‌افتد باشد. مثلا اگر به تازگی احساس می‌کنید چشم‌هایتان تار می‌بیند یا پرده‌ای محو، پیش چشمتان است، قبل از اینکه اوضاع وخیم شود به چشم‌پزشک مراجعه کنید. درباره علائم بیماری‌های شایع در سالمندی مطالعه کنید تا آنها را بشناسید و حواستان به آنها باشد، اما نترسید و اضطراب نداشته باشید که استرس، برای بدن همه ما سم است. با مشورت پزشک و با درنظر گرفتن شرایط جسمی خودتان، ورزش را به‌طور منظم در برنامه روزانه بگنجانید. نرمش‌های سبک که در خانه قابل انجام هستند، پیاده‌روی و شنا هر کدام می‌توانند سلامتی شما را تضمین کنند. این روزها که کرونا خیلی از فعالیت‌های سابق را تعطیل کرده، برای پیاده‌روی، ساعت‌ها و مسیرهای خلوت را انتخاب کنید، حتما ماسک بزنید و از مکان‌های شلوغ دوری کنید. اگر برای نرمش به بوستان می‌روید، فاصله اجتماعی را با دیگران رعایت  و تا حد امکان از نشستن روی نیمکت‌ها خودداری کنید و وقتی به خانه برگشتید، لباس‌هایتان را بشویید. این روزها باید بیشتر مراقب خودتان باشید، نه به‌خاطر شایعات و حرف‌های غیرعلمی که درباره کرونا پخش می‌شود، بلکه به این دلیل که احتمالا وجود بیماری‌های زمینه‌ای یا ضعف جسمانی، شما را بیشتر در معرض خطر عوارض شدید کرونا قرار می‌دهد. همه نکات لازم را رعایت کنید اما یادتان باشد خیلی از سالمندانی که به هر دلیل به کرونا مبتلا شدند، بیماری را به سلامت پشت‌سر گذاشته‌اند.


گروه هم‌سن و سال‌ها
تا وقتی جوان هستیم، هر هفته برنامه‌ای برای دورهمی و دیدن عزیزان و دوستانمان می‌چینیم. دایره معاشرت‌هایمان هم به واسطه رفتن سر کار گسترده‌تر است. اگر جوانی، فرصتی برای مهمانی‌های خانوادگی و سفرهای دسته‌جمعی است، به این معنا نیست که همه این فعالیت‌ها به جوانی ختم می‌شود. قرار نیست سالمندی را در تنهایی و انزوا سپری کنیم. جز دیدار با عزیزان و اعضای خانواده که البته آن هم این روزها برای حفظ پروتکل‌های بهداشتی، با محدودیت و کمتر انجام می‌شود، باید حلقه معاشرتی برای خودتان بسازید. این معاشران می‌توانند دوستان قدیمی باشند اما اگر به آنها دسترسی ندارید، فکر نکنید برای پیداکردن دوستان تازه، دیر است. قبل از هر چیز به علایق و سلایق خودتان توجه کنید و بعد عضو گروه‌هایی شوید که با شما در این ویژگی‌ها مشابهت دارند. فرهنگسراها و سراهای محله، گزینه خیلی خوبی برای پیدا کردن دوستان جدید هستند. اگر اهل شعر و ادبیات هستید، کانون‌های ادبی و شعرخوانی می‌توانند فرصت هم‌نشینی با هم‌سن و سالان را برایتان فراهم کنند؛ معاشرانی که حرف مشترک و علایق مشابهی با هم دارید. اگر اهل ورزش صبحگاهی هستید، حتما در نزدیک‌ترین بوستان محله با گروهی از هم‌سن و سالان آشنا خواهید شد که صبح‌های خود را به نرمش دسته‌جمعی اختصاص داده‌اند. هرچند پیش از این تعداد برنامه‌هایی که نهادهای فرهنگی مثل کانون سالمندان برگزار می‌کردند بیشتر بود اما هنوز هم بعضی از این برنامه‌ها در بوستان محله و با حفظ فاصله اجتماعی و رعایت پروتکل‌های بهداشتی در حال برگزاری است. مساجد محله‌ها هم معمولا برنامه‌های متنوع، جلسات دعا و قرآن‌خوانی و سخنرانی دارند که با شرکت در آنها می‌توانید با افراد جدیدی آشنا شوید. ارتباط صمیمانه با همسایگان که در قدیم وجود داشت و این روزها کمرنگ شده، نیاز سالمندان به معاشرت و هم‌صحبتی با افراد را پاسخ می‌داد. حضور در جمع هم‌سن و سالان به شما کمک می‌کند احساس تنهایی و انزوا را از خود دور کنید و معاشرت دلچسب با دوستان حتما روحیه شما را هم تقویت می‌کند.



مهارت‌های تازه
تا زمانی که شما در محل کار یا در خانه با بچه‌ها مشغول هستید، ممکن است پیداکردن وقتی برای حضور در کلاس یا حتی مطالعه در خانه دشوار باشد اما در سالمندی به شما هدیه‌ای به نام وقت آزاد داده می‌شود. این فرصتی عالی برای افرادی است که می‌خواهند آن سرگرمی‌ای را که همیشه می‌خواستند، امتحان کنند. رضایت از تسلط بر مهارتی جدید یا عمیق‌شدن در موضوعی که همیشه در موردش کنجکاو بوده‌اید، باعث افزایش اعتماد به نفس شما هم می‌شود و در نتیجه از استفاده مناسب از وقت آزاد خود، احساس خوبی خواهید داشت. شاید از خودتان بپرسید یادگیری مهارت تازه در این سن، باید از کجا شروع شود؟ فرهنگسراها یک گزینه مناسب برای شروع هستند. این مراکز معمولا انواع مختلفی از کلاس را با هزینه‌های معقول و مناسب برگزار می‌کنند؛ از هنر و زبان گرفته تا تناسب‌اندام و آشپزی. البته همیشه نیاز به حضور در کلاس نیست. شما می‌توانید این روزها کتاب‌های متنوعی در مورد هر موضوعی که به آن علاقه‌مندید پیدا کنید یا حتی می‌توانید مثلا برای یادگیری مهارت یا استفاده از کامپیوتر، از فرزندان یا نوه‌های خود کمک بگیرید. بعد با یک تیر دو نشان می‌زنید و با ورود به دنیای اینترنت، بسیاری از مهارت‌ها را با ویدئوهای آموزشی یاد می‌گیرید.



فعالیت‌های داوطلبانه
برای فعالیت داوطلبانه لازم نیست حتما از خانه بیرون بروید یا در جمعی حاضر شوید. اگر مهارت استفاده از اینترنت را یاد بگیرید، می‌توانید در این فضا، تجربه‌های جذابی داشته باشید. مثلا می‌توانید مهارتی را که سال‌ها در آن تجربه کسب کرده‌اید، به تازه‌کارها آموزش دهید. حتی می‌توانید همکاران قدیمی را که هنوز با آنها ارتباط دارید تشویق کنید تا در این کار با شما همراهی کنند. بهتر است سراغ فعالیتی بروید که به آن علاقه دارید، مثلا اگر دغدغه حفاظت از محیط‌زیست دارید، به راحتی می‌توانید به گروه‌های داوطلب این حوزه بپیوندید، در فعالیت‌های آنها مشارکت داشته باشید یا محتوای مرتبط با این موضوع، تولید کنید. هرچند فعالیت داوطلبانه حقوق و درآمد ندارد، اما تأثیرات مثبت آن هم برای توسعه اقتصادی و اجتماعی و ارتقای رفاه جامعه و هم برای فرد داوطلب قابل تعمیم است. آشنایی با افراد جدید، پیداکردن دوستان تازه، به اشتراک گذاشتن تجربیات زندگی، تقویت اعتمادبه‌نفس، تجربه احساسات مثبت و دستیابی به مهارت‌های جدید ازجمله این مزیت‌ها به شمار می‌روند. تحقیقات نشان می‌دهد سالمندانی که فعالیت‌های داوطلبانه می‌کنند، سالم‌تر هستند و نسبت به سایر افراد در رده‌های سنی مختلف، استرس کمتری دارند.



شادابی با طبیعت و گل و گیاه
آن وقت‌ها که حیاط همه خانه‌ها باغچه و درخت و گل و گیاه داشت، رسیدگی به باغچه یکی از سرگرمی‌های دوست‌داشتنی برای اعضای خانواده، به‌خصوص موسفیدهای خانه بود. اما حالا که کمتر خانه‌ای حیاط و باغچه سرسبز دارد، به این معنا نیست که نگهداری از گل و گیاه و بهره‌مندشدن از امتیازات این فعالیت غیرممکن است. باغبانی و نگهداری از گل و گیاه، در روزهایی که کرونا باعث شده سالمندان ناچار شوند کمتر از خانه بیرون بروند، یک راه‌حل مناسب برای تقویت روحیه است. البته این کار مزایای دیگری هم دارد. آنطور که تحقیقات می‌گوید بیشتر افراد مسن، ۸۰ درصد زمان روزانه خود را صرف فعالیت‌های بدون تحرک می‌کنند، درحالی‌که همه ما می‌دانیم داشتن تحرک چقدر برای حفظ سلامت جسمانی، ضروری است. باغبانی و نگهداری از گل و گیاه شیوه مثبتی برای از بین‌بردن روند بی‌تحرکی است. اگر باغچه‌ای هر چند کوچک در حیاط خانه یا کوچه داشته باشید که چه بهتر، با توجه به تابش آفتاب در فضای باز، این فعالیت باعث پیشگیری از پوکی استخوان هم می‌شود. باغبانی باعث افزایش تحرک، تقویت هوش و ذهن شما خواهد شد. همچنین از نظر عاطفی، رفتن به باغچه یا قرارگرفتن در محیطی که گل و گیاه دارد، می‌تواند تأثیر آرامش‌بخشی داشته باشد و مثل فعالیت‌های مدیتیشن عمل کند. اگر باغچه ندارید، بد نیست بدانید با استفاده از گل‌ها و گیاهان خانگی هم می‌توان در جهت سلامتی روان گام برداشت. حتی می‌توانید گلدان‌های بزرگ‌تری تهیه کنید، بذر سبزی یا محصولات قابل کشت در آپارتمان را در آنها بکارید و از سبز شدن محصولات‌تان لذت ببرید. نگهداری منظم از یک گیاه زنده و مراقبت و رسیدگی به آن، باعث می‌شود حس داشتن یک مسئولیت تازه را تجربه کنید؛ مسئولیتی که چندان سنگین نیست اما احساس مفیدبودن  را در وجودتان شکل می‌دهد. واضح‌ترین تأثیر وجود گل و گیاه و سرگرم‌شدن با آنها هم ایجاد احساس شادابی و سرزندگی در شماست؛ حسی که همه ما در طبیعت تجربه می‌کنیم و می‌توانیم بخشی از آن را با چند گلدان به خانه‌هایمان بیاوریم.


اوقات فراغت سالمندی
با شنیدن نام اوقات فراغت، یاد زمان‌هایی برای استراحت و تفریح و رهاشدن از کار و مسئولیت می‌افتیم. اما اوقات فراغت چیزی است که گاهی سراسر زندگی سالمندان را فرا می‌گیرد و نداشتن برنامه‌ای برای گذراندن آن، فراغت را به بطالت و افسردگی می‌کشاند. سالمندانی که تنها زندگی می‌کنند، بیشتر وقت خود را به فکر کردن درباره فرزندان دور از خود و یا با حسرت گذشته و مسائل اینچنینی می‌گذرانند که در نهایت می‌تواند منجر به افسردگی و گوشه‌گیری آنها شود. تفریح آنها هم به فعالیت منفعلانه تماشای تلویزیون خلاصه می‌شود. اگر سالمند هستید می‌توانید برنامه‌های مؤثر و مفیدی برای سرگرم‌شدن و گذارندن اوقات خوب داشته باشید؛ چرا که پس از سال‌ها تلاش می‌توانید از وقت آزاد خود برای تفریح، استراحت، سرگرمی و انجام فعالیت‌های مورد علاقه‌تان استفاده کنید. پیشنهادهای ساده‌ای برای برنامه‌ریزی مناسب برای سرگرمی شما وجود دارد، نخستین پیشنهاد که حتما موردعلاقه خیلی از سالمندان است، مطالعه کتاب است. اگر می‌خواهید رنگ و بویی تازه به این فعالیت تکراری اضافه کنید، شنیدن کتاب‌های صوتی را در برنامه بگذارید که باعث می‌شود چشم‌هایتان خسته نشود و همزمان از لذت مطالعه کتاب‌های تازه هم بهره‌مند شوید. کارهای کوچک دستی انجام دهید؛ کارهایی که انرژی و زحمت زیادی نمی‌خواهند و در خانه قابل انجام هستند؛ مثلا ساخت وسایل و تزئینات کوچک چوبی، درست‌کردن پازل، نقاشی روی سفال و سرامیک، خطاطی و... با پرکردن ساعتی از برنامه روزانه شما، راهی برای یک فعالیت ذهنی و جسمی مفید و سرگرم‌کننده هستند. از تجربه‌های تازه نترسید، اگر مدت‌ها دوست داشتید هنری مثل نقاشی‌کردن را یاد بگیرید، از روزهای سالمندی برای تجربه این خواسته قدیمی استفاده کنید و همیشه با خودتان تکرار کنید که هیچ‌وقت برای شروع یک کار دیر نیست. حالا دیگر برای یاد گرفتن یک مهارت تازه، حتما لازم نیست کلاس بروید، اینترنت، کار شما را راحت کرده و می‌توانید با تماشای ویدئوهایی که مهارت‌های مختلف را با جزئیات کامل آموزش می‌دهند، طلسم رفتن سراغ یک آرزوی قدیمی را بشکنید.