سال اسطوره‌پردازی

 حسنا مرادی     
گریز نویسندگان از آرمان‌های اجتماعی‌شان، آنها را به بازسازی اسطوره‌ها رساند؛ گروهی راهی پیدا کرده بودند که خودشان را از ترس‌ها و ناامیدی‌هایشان از وضعیت ایران آن سال‌ها برهانند. آنها با اسطوره‌پردازی به‌خودشان و مردم این دلداری را می‌دادند که از ازل تا ابد، این دردها، ناامیدی‌ها و تنهایی‌ها برای بشر وجود داشته‌اند و خواهند داشت و وضع ذاتی بشر هستند. تقی مدرسی، پرچمدار این اسطوره‌پردازی بود. رمان «یکلیا و تنهایی او» با محور قرار دادن افسانه‌ای توراتی، نبرد ابدی خیر و شر رااز نو روایت می‌کرد. این رمان در آن زمان و حتی سال‌های بعد، بین مردم و روشنفکران و نویسندگان بسیار محبوب بود، چرا‌که هم نثر و ساختاری محکم داشت و هم قصه‌ای رمانتیک. مدرسی، برای روایت این قصه، فرمی مانند زبان تورات انتخاب کرده بود که جذابیت داستانش را دوچندان می‌کرد. علاوه بر اینها، پاسخ طبیعت‌گرایانه‌ای که مدرسی درنهایت پیش پای شخصیت‌های داستانش در مواجهه با وسوسه‌ها و درگیری درونی‌شان می‌گذاشت، برای روشنفکران سرخورده و شکست‌خورده آن زمان جذابیت داشت. گروه دیگری از نویسندگان هم برای راه پیدا کردن به جامعه، به پاورقی‌نویسی روی آورده بودند. مضامین پاورقی‌ها تنوع زیادی پیدا کرده بود و دیگر محدود به پاورقی‌های عشقی و تاریخی نبود. «تحصیل‌کرده‌ها» پاورقی‌ای بود که ربیع مشفق همدانی در مجله «امید ایران» می‌نوشت. این داستان، توصیفی گاه ملال‌آور از عصیان فردی و بی‌حاصل روشنفکری بود که نتوانسته بود به جایگاه شایسته خود در جامعه برسد. پاورقی دیگر مجله امید ایران، «خاطرات یک دزد» نوشته محمود دژکام بود که آن هم انتقادی احساساتی از اجتماع فاسد و دزدپرور آن زمان با نثری پراکنده‌گو و شعارزده محسوب می‌شد. «گیتا دختر کولی» نوشته هدایت‌الله حکیم‌الهی هم پاورقی سیاسی‌ای بود که استبداد را در کشوری خیالی محکوم می‌کرد. شاپور آرین‌نژاد، پاورقی‌نویس پرکار و معروف نیمه دوم دهه 1330 تقریبا هر سال یک پاورقی پرطرفدار می‌نوشت. «داستان‌های واقعی به نام عشق‌ها و خون‌ها» پاورقی رمانتیک و پرهیجان سال 1334 او بود. دیگر پاورقی معروف آن سال‌ها، «زندگی پرماجرای نادرشاه افشار»، پاورقی تاریخی‌ای بود که محمدحسین میمندی‌نژاد آن را در هزار قسمت نوشت. او در این سال رمان «بی‌گناه» را هم چاپ کرد. حسین مدنی، پاورقی‌ «اسمال در نیویورک» را که سال قبل نوشته بود، به شکل کتاب چاپ کرد. این رمان، بیشتر از 11‌هزار نسخه فروخت. مدنی، ادامه قصه را هم با نام «اسمال در هندوستان» نوشت و چاپ کرد. مجموعه‌داستان «شکار سایه» از ابراهیم گلستان، اثر دیگری بود که در آن سال چاپ شد. شخصیت‌های داستان‌های این کتاب، خسته از دنیای سیاست، دنبال لذت‌های جنسی می‌رفتند، اما آنجا هم ناامید و سرگشته‌تر از قبل می‌شدند.