مهم‌ترین وسترن تاریخ سینما

سعید مروتی|روزنامه‌نگار:

«من داشتم صحنه‌های خارجی یک وسترن را می‌گرفتم و جان فورد در همان حوالی روی فیلم خودش کار می‌کرد. یک روز باران مفصلی آمد که کار ما را تعطیل کرد. آن روز سر غذا از او پرسیدم: آقای فورد در چنین هوایی آدم از چه چیزی می‌تواند فیلمبرداری کند؟  گفت: از باشکوه‌ترین منظره‌ای که در عالم وجود دارد؛ از چهره  آدم‌ها...»  (جان استرجس)
 با 117 فیلم بلند سینمایی، 7 مستند و 9 فیلم کوتاه، در طول نیم‌قرن فعالیت پرثمر هنری که منجر به خلق دست کم 10 شاهکار بی‌همتا شده (دلیجان، آقای لینکلن جوان، خوشه‌های خشم، دره من چه سرسبز بود) کلما نتین عزیزم، مرد آرام، دختری با روبان زرد، صف طویل خاکستری، جویندگان و مردی که لیبرتی والانس را کشت) عنوان بزرگ‌ترین کارگردان تاریخ سینما، بیش و پیش از هر فیلمساز دیگری شایسته جان فورد است. در این کارنامه درخشان، فیلم دلیجان جایگاهی ویژه دارد؛ فیلمی که هم موجب تثبیت موقعیت و اعتبار حرفه‌ای سازنده‌اش و هم موجب شکل‌گیری و تحکیم ژانر وسترن شد. شاید بتوان گفت هیچ فیلمی در تاریخ سینما به اندازه دلیجان فورد برای یک ژانر الهام‌بخش نبوده است. فرم روایی دلیجان شکوه و عظمت سینمای کلاسیک را نمایان می‌کند. نقل قول مشهوری از اورسن ولز وجود دارد که می‌تواند جایگاه و اعتبار شاهکار فورد را نمایان کند. ولز پس از ساخت «همشهری کین» در مصاحبه‌ای گفت: «سینما را با 40 بار دیدن دلیجان فورد آموخته‌ام.»
سکانس برگزیده: جان فورد کاراکترهای برگزیده‌اش را که هرکدام نماینده یکی از اقشار جامعه‌اند، سوار دلیجان کرده و راهی صحرای مانیومنت‌ولی ایالت آریزونا می‌کند؛ لوکیشن محبوب جان فورد که بعدها هم خودش بارها از آن استفاده کرد و هم دیگر فیلمسازان وسترن‌هایشان را در آنجا ساختند. فورد در سکانس‌های اولیه شخصیت‌هایش را به تماشاگر معرفی می‌کند. جالب اینکه کاراکترهایی که به‌نوعی وزن و اعتبار اجتماعی دارند، از کمترین نگاه همدلانه فیلمساز بهره برده‌اند. دالاس به‌عنوان زنی فاقد جایگاه و اعتبار در جامعه بیشتر در کانون توجه فورد قرار دارد. دلیجان در مانیومنت‌ولی پیش می‌رود تا به صحنه مهم ورود رینگو کید می‌رسیم؛ به سکانس ورود جان وین مهم‌ترین ستاره سینمای وسترن که «دلیجان» اولین فیلم مهم اوست. ادوارد باسکمب این سکانس را چنین توصیف کرده: «این یکی از خارق‌العاده‌ترین صحنه‌های ورود یک کاراکتر به فیلم در سراسر تاریخ سینماست.» فورد از نمای دور دلیجان در حال حرکت قطع می‌کند که نمای متوسطی از رینگو کید (جان وین) که اسلحه به‌دست ایستاده و به دلیجان فرمان «ایست» می‌دهد. در یکی از معروف‌ترین زوم‌های تاریخ سینما، دوربین فورد در حرکتی باشکوه به چهره رینگو کید زوم می‌کند. باتوجه به اینکه فورد از لنز زوم زیاد استفاده می‌کرد، حرکت زوم در این صحنه تأکید و اهمیت ویژه‌ای به نما و کل این سکانس می‌دهد. فورد ورود قهرمانش به ماجرا را اینگونه برگزار می‌کند و از اینجا به بعد تماشاگر با شمایلی از قهرمان وسترن آشنا می‌شود که پس از دلیجان بارها ورسیون‌های مختلفش در فیلم‌های بسیار تکرار شد؛ کابویی که به نظم و عادات اجتماعی و قانون اعتنای چندانی ندارد و در عوض روحیه جوانمردی دارد. دلیجان با ورود مسافر تازه‌اش، رینگو به حرکتش ادامه می‌دهد و این اوست که در فصل‌های بعدی بسیاری از اتفاقات مهم اثر را رقم می‌زند.