جلوس سلطان در محله سرتخت

سودابه رنجبر | خبرنگار

محله «سرتخت» در شهرری نام خود را از چند قرن گذشته یدک می‌کشد. این نام از اوایل دوران قاجاریه بر این محل گذاشته شده است. از آنجا که شهرری یکی از ‌آباد‌ترین و غنی‌ترین شهرهای ایران و محل رفت‌وآمد بزرگان و داد و ستدهای کلان بود محله سرتخت نیز از این رفت و آمد‌ها بی‌نصیب نبود و در محدوده سرتخت به امور تجاری و داد و ستد‌های مردمی رسیدگی می‌شد. از این نظر این محله به نام سرتخت شهره شد که والی و سلطان شهر در میدانگاهی این محله بر تخت می‌نشست و به امور و شکایات مردم رسیدگی می‌کرد. سرتخت با وجود بافت قدیمی هنوز برای خیلی از اهالی قدیمی از باارزش‌ترین و اصیل‌ترین مکا‌ن‌های ری است. بسیاری از مبارزان انقلابی، سیاسیون و عالمان از همین محله برخاسته‌اند. 
    
 در دوره قاجار، محله سرتخت یکی از مهم‌ترین مراکز تجاری به حساب می‌آمد. بسیاری از تاجران شهرهای دور و نزدیک به شهرری می‌آمدند. محله سرتخت به فاصله چند کوچه باریک به صحن حضرت عبدالعظیم(ع) می‌رسد. به همین دلیل این محله کوچک برای زائران مأمن محسوب می‌شد. «امیرمحمد عطار‌نژاد» از نوادگان عطارنژادها که یک قرن است در بازارچه حرم عطاری دارند می‌گوید: «وقتی سلطان، والی یا هر شخص حکومتی وارد شهرری می‌شد ابتدا در عمارت باغ ملک ساکن می‌شد و بعد از استراحت، در میدان سرتخت بر تخت می‌نشست. تاجران و کشاورزان که از راه‌های دور و نزدیک به ری می‌آمدند نیز در کاروانسرای دوقلو که در 2 طبقه ساخته شده بود اتراق می‌کردند و تمام بازار قدیمی ری اصطبل چهارپایان بود. به همین دلیل محله کوچکی به نام سرتخت به اندازه یک شهر کوچک از نظر سیاسی، علمی و اقتصادی اهمیت داشت. 




تفرجگاه اهالی

از نمادهای مهم‌محله سرتخت، آب‌انبار بسیار بزرگ وسط میدان، قبرستان سرتخت و حمام سرتخت بود که اکنون از نمادهای محله فقط حمام سرتخت باقی مانده است. از آب‌انبار بزرگ وسط میدان اثری باقی نمانده. قوس برجسته آجرچینی این آب‌انبار در روزگار قدیم وسط میدان، مکان مناسبی را برای دور هم جمع شدن ایجاد کرده بود که خان و والی بر آن جلوس می‌کردند و در دوران پهلوی همین مکان تفرجگاه اهالی شده بود. برآمدگی که توسط آب‌انبار ایجاد شده بود مکان مناسبی برای نشستن پیرمردها بود و بچه‌ها در اطراف آن بازی می‌کردند. 

در قسمت شمال میدان نیز قبرستان کوچکی بود و متولی آن، «نعمان» تا ۲۰ سال پیش زنده بود. از وقتی قبرهای قدیمی، جمع‌آوری و فنسی دور این زمین کشیده شد حالا همه فراموش کرده‌اند که اینجا روزی قبرستانی بود. 



حمام سرتخت

حمام سرتخت از بناهای قدیمی ری هنوز متروکه نشده است. یکی از دلایلی که این حمام هنوز از رونق نیفتاده همسایگی در جوار حرم حضرت عبدالعظیم(ع) است. زائران و مسافرانی که برای زیارت به ری می‌آیند اغلب از این حمام استفاده می‌کنند. «علی محمدی» حمام‌دار ۵۰ سال پیش گرمابه سرتخت می‌گوید: «ساعت 3 صبح که برای باز کردن در حمام می‌آمدیم 50 نفر زن و مرد بقچه به دست کنار در حمام ایستاده بودند.» محمدی آب‌انبار داخل حیاط حمام را که ارتفاعی بیش از 10‌متر دارد نشان می‌دهد. کوره‌ای که با هیزم و زغال‌سنگ کار می‌کرد و آب خزینه را گرم نگه می‌داشت هنوز پابرجاست.» 

حمام‌دار محله سرتخت، میدانگاهی سرتخت را در نیم قرن اخیر این‌گونه به یاد می‌آورد: «سقف آب‌انبار وسط میدان سرتخت از سطح زمین بالاتر بود. غروب‌ها اهالی روی آن می‌نشستند. درخت توت بزرگی وسط میدان بود که میخ طویله‌های زیادی در آن فرو رفته و محل مناسبی برای بستن چهارپایان بود. آب ‌روانی که در میدان بود همه را به دور خود جمع می‌کرد. جشن‌های محلی مثل جشن نیمه شعبان در این محل برگزار می‌شد. معرکه‌گیرها هم از میدان سرتخت بی‌نصیب نمی‌ماندند. نقاله‌خوان‌ها روی آب‌انبار نقالی می‌کردند و جمعیتی دور آنها جمع می‌شد.»