روستای صالح‌آباد شرقی محل سرریز معضلات شهر تهران است
مشکلات سهم روستاست درآمد سهم شهر
رابعه تیموری
ساکنان روستای صالح‌آباد شرقی از سال‌ها پیش در همسایگی حوضچه‌ای زندگی می‌کنند که همه پساب‌های آلوده پایتخت به سمت آن سرازیر می‌شود. ضلع جنوبی «بازار آهن مکان» بخش قابل توجهی از روستا را اشغال و پیامدهای نامبارکی به اهالی تحمیل کرده است. مشکلات صالح‌آباد شرقی به این موارد ختم نمی‌شود و باید مسائل‌ریز و درشت دیگری مانند وجود کارگاه‌های صنعتی متعدد، حاشیه‌نشینی، مهاجرت روزافزون اتباع غیرقانونی، تغییر بافت جمعیتی و هزاران تنگنا و کمبود‌ریز و درشت دیگر را به این فهرست بلندبالا بیفزاییم. روستای صالح‌آباد شرقی از توابع بخش مرکزی شهرری و از روستاهای کهن جنوب پایتخت به شمار می‌آید، اما به موازات افزوده شدن بر عمر آن، مشکلاتش هم قد کشیدند و حالا به کلاف سردرگمی تبدیل شده‌اند که اهالی را به تنگ آورده‌اند. گزارش زیر شرح حال و روز روستای صالح‌آباد شرقی است.
ضلع جنوبی «بازار آهن مکان» مرز محله سیزده آبان و روستای صالح‌آباد شرقی است. این بازار که چند متری آنسوتر از تابلوی روستا قرار گرفته، نقطه شروع کارگاه‌های صنعتی فراوان و ناشماری است که لابه‌لای بافت مسکونی روستا علم شده‌اند. نشانه‌های پیری و فرسودگی روی دیوارهای قدیمی ضلع جنوبی بازارآهن مکان پیداست و وجود دیوارهای آجری فروریخته، اتاقک‌های گلی قدیمی و آهن پاره‌های گوشه و کنار بازار، ورودی روستای صالح‌آباد شرقی را زشت و دلگیر کرده است. در این بازار تعداد زیادی از اتباع مهاجر افغانستانی و پاکستانی کار می‌کنند که برای کم کردن مسیر رفت‌وآمد خود در کوچه‌پسکوچه‌های صالح‌آباد شرقی ساکن شده‌اند. میدان شهید کلهر با بازار آهن فاصله چندانی ندارد. در خیابان شهید کلهر‌تریلری پر از بار آهن سلانه سلانه جلو می‌رود و خودروهای سواری که به دنبال آن ردیف شده‌اند، ترافیک نیمروزی عجیب و غیرمعمولی به وجود آورده‌اند. «مجتبی لنچی طرقی» از اهالی قدیمی روستاست. او می‌گوید: «رفت وآمد‌تریلرهای بازار آهن مکان در خیابان‌های روستا روز و شب ندارد و باعث ترافیک و راهبندان‌های طولانی می‌شود. مرکز دفن پسماندهای شهر تهران هم در نزدیکی صالح‌آباد قرار دارد و‌تریلرهای حمل زباله هر شب در خیابان شهید کلهر در رفت وآمدند. این خیابان ظرفیت این حجم از رفت‌وآمد خودروهای سنگین را ندارد و مانند یک بزرگراه همیشه پر از ترافیک و سروصداست.»
خانه‌های قدیمی و فرسوده
در خیابان شهید فیاضی که در ضلع شمالی میدان کلهر قرار دارد، از آهنگری تا قالب‌سازی و تعمیرگاه خودرو یافت می‌شود و در 2راسته خیابان به سختی می‌توان خانه‌ای مسکونی پیدا کرد. در میان تعمیرگاه‌ها و صنوف مختلفی که در ضلع جنوبی میدان ردیف شده‌اند، آرایشگاه مردانه‌ای وجود دارد که در میان افغانستانی‌های مهاجر شهرری اسم و آوازه‌ای دارد و بسیاری از شهدای مدافع حرم شهرری، زیر دست پیرایشگر این آرایشگاه بارها سر و رویشان را صفا داده‌اند. «حسن عباسی» از مشتریان قدیمی این آرایشگاه است. او می‌گوید: «بخش زیادی از درآمد اتباع مهاجر صرف تهیه مسکن می‌شود. آنها روستاهایی مانند صالح‌آباد را برای سکونت انتخاب می‌کنند تا برای اجاره خانه مبلغ کمتری بپردازند.» خیابان‌های سرسبز روستای صالح‌آباد کوچه‌های آشتی‌کنان زیادی دارد که عرض آنها به زحمت به یک‌متر می‌رسد. خانه‌هایی که در سینه دیوارهای این کوچه‌ها جا خوش کرده‌اند، لااقل چند دهه عمر دارند و روی دیوارهای آجری و سیمان تگری آنها رنگ و رخی نمانده است. «وحید ترابی» از کاسبان روستاست. او می‌گوید: «تعداد زیادی از اهالی خانه‌های قدیمی خود را به کارگران بازار آهن مکان و دیگر مراکز صنعتی اجاره داده و روستا را ترک کرده‌اند.»
گاوداری در همسایگی خانه‌های مسکونی
بسیاری از بومیان و اهالی قدیمی روستا که در دیار آبا و اجدادی خود مانده‌اند، در گذشته به دامداری مشغول بوده‌اند، ولی در سال‌های اخیر دامداری‌ها به خارج از بافت مسکونی روستا منتقل شده و در حریم روستا فعالیت می‌کنند. از دامداری‌های قدیمی روستا فقط یکی باقی مانده که در خیابان شهید فیاضی قرار دارد، اما بوی نامطبوع دام تا چند خیابان آنسوتر استشمام می‌شود. «علیرضا زارعی» از اهالی روستاست که می‌گوید: «این گاوداری از حدود 30سال پیش در صالح‌آباد شرقی فعالیت می‌کند و با آنکه بقیه گاوداری‌ها به خارج از روستا منتقل شده‌اند، این گاوداری با حدود 20رأس دام در داخل بافت مسکونی روستا فعالیت می‌کند و بوی دام، اهالی را آزار می‌دهد.» زارعی از کمبود امکانات رفاهی روستا هم گلایه دارد و می‌گوید: «آب این روستا از چاه تأمین می‌شود و ما به همین آب چاه هم قناعت داریم، ولی این آب فشار کافی ندارد و اهالی برای مصارف معمولی خود با مشکل روبه‌رو می‌شوند.»
مدرسه نداریم
بسیاری از نوجوانان روستای صالح‌آباد شرقی پس از گذراندن مقطع ابتدایی و متوسطه دوره اول ترک تحصیل کرده‌اند. زارعی می‌گوید: «اینجا دبیرستان ندارد و بچه‌ها باید برای ادامه تحصیل به شهرری یا روستاهای دیگر بروند. بسیاری از نوجوانان روستا پس از پایان دوره ابتدایی درس و مشق را رها می‌کنند و در بازار آهن مکان یا کارگاه‌های صنعتی روستا مشغول به کار می‌شوند.» اغلب ساکنان کوچه شهید فیاضی از بومیان قدیمی روستا و یزدی تبار یا اهل مشهد هستند. این مسئله سبب شده این کوچه به نام «قلعه یزدی‌ها» یا «قلعه مشهدی‌ها» شهرت پیدا کند. کوچه شهید سیدحسن جعفرپور که در فاصله کمی از خیابان شهید فیاضی قرار گرفته، از آراسته‌ترین معابر روستای صالح‌آباد است که در حوالی آن از خانه‌های فرسوده و دیوارهای ترک خورده خبری نیست و درختان حاشیه آن فراوان و سرسبز هستند، آلاچیقی نقلی هم در وسط آن قرار گرفته و برای افزایش زیبایی خیابان از مجسمه‌ها و نمادهای رنگارنگ استفاده شده است.
حاشیه‌نشینان مهاجر
با آنکه بسیاری از اهالی روستا از دامداری و کشاورزی دست کشیده و در شهرک‌های صنعتی اطراف شهرری مشغول کار شده‌اند، هنوز هم در اطراف روستای صالح‌آباد شرقی کشاورزی رونق دارد. در فاصله این روستا تا روستاهای مجاور مزارع پربرکتی وجود دارد که بسیاری از آنها را دیوارهای گلی کشیده و برای سکونت کارگران مزارع، آلونک‌های گلی ساخته‌اند. «عبدالله پرهیزگار» یکی از کارگرانی است که در یکی از این آلونک‌ها زندگی می‌کند. او می‌گوید: «بسیاری از کارگران زمین‌های کشاورزی اتباع مهاجری هستند که دور از خانواده‌هایشان در ایران زندگی می‌کنند و برای کار به اینجا آمده‌اند. صاحبان مزارع هم در قسمتی از زمین کشاورزی خود برای آنها آلونک می‌سازند تا ساعات بیشتری کار کنند و مراقب محصولات مزارع آنها باشند.» این حاشیه‌نشینان زندگی روبراهی دارند و به نظر می‌رسد از آلونک‌های خود ناراضی نیستند، اما لابه‌لای مزارع حاشیه محله صالح‌آباد شرقی، بیغوله‌هایی وجود دارد که محل سکونت و زندگی چند خانواده مهاجر پاکستانی است. تنها شباهت این بیغوله‌ها به خانه‌های مسکونی، داشتن دیوارهای بلند کاهگلی است، اما در پناه این دیوارها نه آشپزخانه‌ای وجود دارد و نه مهمانخانه و اتاق نشیمن. تنها سرویس بهداشتی چند خانواده هم به فاصله اندکی از بیغوله‌ها با چند تیر و تخته و بدون آب لوله‌کشی و سیستم دفع فاضلاب ساخته شده است.
حوضچه‌ای که قرار بود دریاچه تفریحی شود
فضای پشت دیوار بیغوله‌ها مانند مزرعه‌ای که کرت‌بندی شده، با چند دیوار کوتاه گلی تقسیم شده و لوازم زندگی ساکنان بیغوله‌ها به یک دیگ آهنی و چند ظرف شکسته و قدیمی خلاصه می‌شود. «کاریسما کاجول» یکی از زنان ساکن این بیغوله‌هاست. او می‌گوید: «مردان ما برای سیر کردن شکم زن و بچه‌هایشان، هر روز در محله‌ها و روستاهای مختلف زباله جمع می‌کنند. گاهی پسرهای کوچک خانواده هم همراه آنها می‌روند.» این بیغوله‌ها تنها وصله ناجور صالح‌آباد شرقی نیست و همسایگی با حوضچه زباله‌گیری که 70درصد از آب‌های سطحی و پساب‌های متعفن شهر تهران را در خود جای داده، از مشکلات 25ساله اهالی صالح‌آباد است. مسئولان بارها از قابلیت تبدیل حوضچه زباله‌گیر صالح‌آباد به دریاچه‌ای تفریحی گفته‌اند و وعده ساماندهی آن را داده‌اند، اما هیچ یک از این وعده‌ها به سرانجام نرسیده و مشکلات زیست‌محیطی این حوضچه پر از زباله و پساب‌های بدبو و متعفن دامن صالح‌آباد را رها نمی‌کند.
کوچه‌ای معروف برای اهالی و مسئولان
کوچه شهید «قسمت خانی» نه تنها برای اهالی روستا، بلکه برای مسئولانی که گذرشان به صالح‌آباد شرقی افتاده، آشناست. این کوچه قدیمی در محاصره 2دکل فشار قوی برق است که یکی در ابتدا و دیگری در انتهای کوچه علم شده است. خانه‌های کوچه قدیمی و فرسوده هستند و انگار از سال‌ها پیش به حال خود رها شده‌اند. مرکز پسماند شهرداری تهران هم در این کوچه قرار گرفته و دکل‌ها از حیاط این مرکز سردرآورده‌اند. «مینا امیری» از اهالی تحصیلکرده صالح‌آباد شرقی است. او می‌گوید: «دکل‌های فشار قوی برق از روی خانه‌های روستا گذشته و ما زیر سایه این دکل‌ها زندگی می‌کنیم. کودکان ما هر روز بارها از زیر دکل‌های فشار قوی برق عبور می‌کنند و امکان مبتلا شدن آنها به سرطان خون وجود دارد. ما تحقیق کرده‌ایم و می‌دانیم که جریان برق و تشعشعات آن روی اعصاب افراد تأثیر زیادی می‌گذارد و باعث مشکلات عصبی می‌شود.» برق گرفتگی از مشکلات مهمی است که در روزهای بارانی، کودکان روستای صالح‌آباد شرقی را تهدید می‌کند. امیری می‌گوید: «در ورودی خانه‌ها آهنی است و جریان برق به خوبی از آنها عبور می‌کند. بارها بچه‌ها موقع دست زدن به در حیاط دچار برق گرفتگی شده‌اند، اما هرچه به اداره برق، فرمانداری، دهیاری و... شکایت می‌کنیم، نتیجه‌ای ندارد.» اهالی کوچه شهید قسمت خانی مخالفت مسئولان مرکز پسماند را دلیل حل نشدن مشکل خود می‌دانند. امیری می‌گوید: «مسئولی نمانده که از این کوچه بازدید نکرده باشد. همه هم قول و وعده می‌دهند که به مشکل شما رسیدگی می‌شود، اما به دلیل اینکه در اداره پسماند از برق مسکونی استفاده صنعتی می‌شود و برای تأمین برق هزینه پایینی می‌پردازند، با انتقال دکل‌های برق مخالفت می‌کنند.» اهالی این کوچه به دلیل همسایگی با این دکل‌های غول‌پیکر نمی‌توانند آجر روی آجر بگذارند و شهرداری مجوز ساخت و اداره برق کنتور برق به آنها نمی‌دهد.
دهیار صالح‌آباد شرقی:
حل مشکلات فراتر از اختیارات ماست
دهیار صالح‌آباد شرقی از تقسیم ناعادلانه مشکلات و درآمدها میان محدوده شهری شهر تهران و بافت روستایی حاشیه مناطق شهری گلایه دارد و می‌گوید: «مشکلات زیست‌محیطی، ترافیک و پیامدهای منفی مراکزی مانند اداره پسماند و بازار آهن مکان بر دوش اهالی صالح‌آباد است، ولی درآمد این مراکز صرف‌آبادی منطقه20 می‌شود و صالح‌آباد از این درآمدها بهره‌چندانی ندارد.» «امیرمحمد قلیپور» در گفت‌وگوی زیر به مشکلات روستا پرداخته و اقداماتی را که برای حل آنها انجام شده، توضیح داده است.
وجود گاوداری در بافت مسکونی روستا باعث نارضایتی اهالی شده است. دهیاری برای انتقال آن به خارج از بافت مسکونی اقدام کرده است؟
مالک این واحد صنفی سال گذشته برای تغییر کاربری ملک خود اقدام کرده و در بنیاد مسکن استان تهران پرونده تشکیل شده است. به دلیل شیوع ویروس کرونا، رسیدگی به این پرونده زمانبر و تعدادی از جلسات رسیدگی هم به‌صورت ویدئو کنفرانس برگزار شد، اما پرونده دنبال می‌شود و به‌زودی این ملک تغییرکاربری می‌دهد.
سکونت غیرقانونی اتباع مهاجر پاکستانی در حاشیه روستا چه پیامدهایی برای روستا داشته است؟
اتباع پاکستانی در خارج از بافت روستا سکونت دارند. دهیاری نمی‌تواند بر حریم خارج از بافت روستا نظارت داشته باشد و ساماندهی آنها برعهده بخشداری و شهرداری است.
مکاتبات دهیاری برای انتقال دکل‌های برق کوچه شهید قسمت خانی به چه نتیجه‌ای رسیده است؟
دیگر اداره و مرجع قانونی نمانده که در این مورد مکاتبه نکرده باشیم و مسئولی نمانده که از این مشکل صالح‌آباد شرقی مطلع نباشد، اما هنوز مشکل حل نشده و باقی مانده است. در این کوچه 64خانواده از بومیان و اهالی قدیمی روستا زندگی می‌کنند که پیش از نصب دکل‌ها در این کوچه زمین خریدند، اما پس از نصب دکل‌ها خانه‌هایشان را ساختند. اگر دکل‌ها 120متر عقب‌نشینی کنند، به مزارع کشاورزی منتقل می‌شوند و مشکل اهالی این کوچه حل می‌شود. این اقدام فراتر از اختیارات دهیاری، بخشداری و شهرداری است و باید مسئولان استانداری مشکل را حل کنند.
برای نوسازی بافت فرسوده روستا چه برنامه‌ای دارید؟
در روستای صالح‌آباد شرقی پلاک‌های فرسوده زیادی وجود دارد، اما تعاریف بافت فرسوده شامل بافت این روستا نمی‌شود. دهیاری براساس طرح هادی روستایی عمل می‌کند و براساس این طرح برای هر متقاضی نوسازی، ظرف کمتر از یک هفته از تاریخ تقاضا، جواز نوسازی صادر می‌شود. پلاک‌های فرسوده و ناایمن روستا را هم شناسایی و با ارسال نامه، مالکان را به نوسازی بنا دعوت کرده‌ایم. البته پیش از صدور جواز از بنیاد مسکن استعلام گرته می‌شود و در صورتی که ملک تحلف نداشته باشد، جواز ساخت صادر می‌شود. اغلب پلاک‌های فرسوده روستا ریزدانه است و باید با پلاک‌های مجاور تجمیع شوند، ولی اهالی از طرح تجمیع املاک ریزدانه استقبال نمی‌کنند. بضاعت مالی اهالی روستا هم محدود است و برای نوسازی به مشوق‌ها و وام‌های بلندمدت و کم بهره‌نیاز دارند.
