کاشی‌کاری چشم‌نواز بانک‌ملی شعبه بازار

سعید برآبادی     

مجله آرشیتکت در سال1327، برای نخستین بار مشخصات و پلان بانک ملی شعبه بازار را منتشر کرد. این اثر، گل سر سبد آثار محسن فروغی در دوره‌ای‌ است که او ریاست بخش ساختمان بانک ملی را بر عهده دارد؛ بنایی با برجسته‌ترین ویژگی‌های آثار فروغی در قلب بازار تهران، روبه‌روی سبزه‌میدان. فروغی در این بنا برای نخستین بار معماری مدرن ایران را به شرایط اقلیمی و سایت پروژه گره می‌زند. خودش  در این‌باره نوشته است: «این ساختمان نخستین بنایی بود که وسایل تهویه مطبوع در آن نصب شد. همچنین در این بنا، ایوان برای زینت یا تقلید ابنیه قدیمی ساخته نشده بلکه وجود آن منطقی، مفید و لازم است و اگر تناسب آن به ساختمان‌های قدیمی شباهت دارد در نتیجه منظور داشتن عوامل رساندن آفتاب در زمستان و منع ورود آن در تابستان به بنا بوده است.» ساختار بانک ملی شعبه بازار، شکلی شبیه به صلیب دارد و در آن 24ستون استفاده شده است. یکی از نکات برجسته این بنا، حضور مهندس بازرگان به‌عنوان مهندس تاسیسات الکترونیکی و مکانیکی در پروسه ساخت است. مساحت این ساختمان 4110مترمربع بوده و در دو طبقه ساخته شده و مصالح اصلی آن بتن بوده است.
 با این همه ورودی کاشی‌کاری بانک، استفاده از عناصر سایه‌ساز و ایوان‌ها به‌ویژه در یال جنوبی بنا شکلی شبیه به ساختمان‌های ویلایی به آن داده اما هرچه از پوسته به عمق بنا می‌رویم، حضور یک مهندس محاسبه‌گر و دقیق را در قراردادن باکس‌ها و طبقات و حل روابط میان آنها بیشتر و بیشتر درک می‌کنیم. شاید به‌نظر برسد که این بنا نیز چون دیگر دست‌سازهای فروغی، حامل نوعی التقاط میان سنت و مدرنیته بوده و اتفاقا کاشی‌کاری و تزئینات بنا نیز این نظریه را تأیید می‌کند اما همانطور که او خودش نیز اقرار کرده، حتی در استفاده از کاشی به‌عنوان عنصر پوسته‌ساز، صرفا بر جنبه تزئینی تأکید نداشته و به‌دنبال آن بوده که از این مصالح بوم‌آورد، نوعی عایق انرژی بسازد که شست‌وشوی آسانی نیز دارد.