از ایران یک جدایی

حمیدرضا محمدی

وقتی یک‌سال پیش از کودتای سوم اسفند، سردبیر روزنامه «حُریت» شد که ارگان حزب سوسیال دمکرات عدالت در باکو بود،26 سال داشت. پس از آن یک‌سال، یک‌سال بعد، به‌مدت یک‌سال هم، اداره روزنامه «حقیقت» که متعلق به اتحادیه عمومی کارگران ایران بود را برعهده داشت. سیدجعفر پیشه‌وری حالا دیگر قلم به‌دست گرفته بود و روزنامه‌نگاری می‌کرد؛ خصیصه‌ای که کمتر شاید درباره‌اش نوشته شده است. او اما حدود 2دهه بعد از این تجربه‌های جوانی، باز هم به سراغ روزنامه‌نگاری رفت.
نخستین شماره «آژیر» را، به‌همراه کریم کشاورز و فریدون ابراهیمی، اول خرداد 1322در تهران منتشر کرد و تا اول مرداد 2سال بعد ادامه یافت. او اما پس از رد شدن اعتبارنامه‌اش در مجلس چهاردهم، روزنامه را به دوستانش واگذاشت و خود به تبریز رفت.
در آنجا، با تاسیس فرقه دمکرات آذربایجان، 14شهریور 1324، نخستین شماره روزنامه «آذربایجان» را به طبع رساند. انتشاری که تا بیستم آذر 1325- یعنی درست یک‌روز پیش از سقوط فرقه - تداوم داشت.
او که با وجود عزیمت به تبریز، گاهی برای آژیر هم می‌نوشت، مقاله‌ای 21آذر 1324نوشت، با این مقدمه که «ما همیشه گفته‌ایم و اکنون نیز صریحاً می‌گوییم: ما به‌طور جدی به ایران و تمامیت ارضی آن علاقه‌مند‌یم. اگر از طرفی خدشه‌ای به آن وارد شود شاید جدی‌تر و فداکارانه‌تر از ساکنان ایالت‌های دیگر ایران اقدام خواهیم کرد»، اما خط و نشان کشید که «چنانچه تهران راه ارتجاع را انتخاب کند، خداحافظ! راه در پیش. بدون آذربایجان به راه خود ادامه دهد. این است آخرین حرف ما. آذربایجان ترجیح می‌دهد به‌جای اینکه با بقیه ایران به‌شکل هندوستان اسیر باشد، برای خود سرزمین ایرلند آزادی باشد. اگر کار بدین منوال پیش رود، ما چاره‌ای نداریم جز اینکه تماما از تهران جدا شده و دولتی مستقل تشکیل دهیم».
ولی چون تهران نمی‌توانست بدون آذربایجان به راه خود ادامه دهد، دقیقا یک‌سال بعد، آن‌را به مام‌میهن بازگرداند.