طولانی ترین خط‌‌مترو در‌امتداد البرز

محمد سرابی- خبر‌نگار

در شمال بزرگراه چمران و مقابل نمایشگاه بین‌المللی تهران پروژه ایجاد بزرگ‌ترین خط متروی تهران آغاز شد. این خط که با 7خط پیش از خود اتصال خواهد داشت بعد از طراحی شبکه قبلی مترو به آن افزوده شد و مسیر وسیعی را از شمال شرق تا شمال غرب تهران طی می‌کند.
مراسم شروع به‌کار حفاری تونل‌ها از جایی شروع شد که تا یک دهه قبل و هنگام برگزاری نمایشگاه‌های بزرگی مانند کتاب، شاهد بزرگ‌ترین راهبندان پایتخت بود. مدیران حاضر در مراسم اظهار امیدواری کردند که توسعه حمل‌ونقل عمومی بتواند بخشی از مشکل رفت‌وآمد در تهران را رفع کند اما همه بر دشواری تامین بودجه‌ این توسعه و همینطور فرسودگی ناوگان فعلی صحه گذاشتند. با ساخت خط 10 و آغاز سمت غربی آن از ورد‌آورد، بخشی از مسافرانی که هر روز از استان البرز به سمت شرق می‌روند ازهمین نقطه مسیر خود را می‌توانند با خطوط دیگر ادامه ‌دهند.

حمل‌ونقل وشهرسازی
شهردار تهران در این مراسم با اشاره به اینکه تهران محل تمرکز جمعیت و فعالیت است، اظهار کرد: حمل‌ونقل عمومی امکان استقرار جمعیت در مساحت بیشتر را فراهم می‌کند. به همین دلیل کلانشهر‌ها تلاش می‌کنند با استفاده از حمل‌ونقل ریلی شهر‌های اقماری را به‌خود متصل کنند. ما نیز توانستیم هشتگرد را به همین شیوه به تهران وصل کنیم. پرند نیز متصل می‌شود و طرح مشابهی را هم برای اتصال پردیس داریم.
پیروز حناچی با اشاره به اینکه حمل‌ونقل وشهرسازی دو بال یک مجموعه هستند افزود: در داخل شهر نیز نزدیک 240کیلومتر طرح شبکه مترو داریم که 40کیلومتر آن مربوط به همین خط10 است. این خط با 35ایستگاه در سال گذشته به تصویب شورای‌عالی معماری و شهرسازی رسید و تعدادی از سیاهچاله‌های ترافیکی تهران را هدف قرار داده است. مناطقی مانند نمایشگاه بین‌المللی که در هنگام کار مشکلات حادی به‌وجود می‌آورند. البته ما نمایشگاه‌های سنگین را از این منطقه خارج کرده‌ایم، ولی امکان برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی هنوز هم وجود دارد. شهردار تهران بیان کرد: موقعی که پول داشتیم فرصت‌هایی را از دست دادیم و الان تامین مالی برای توسعه مترو در بودجه ممکن نیست. ما مترو را یک پروژه حاکمیتی می‌دانیم، زیرا بزرگ‌ترین پروژه فناورانه است. اکنون با احداث این خط، منطقه22 به شبکه ریلی وصل می‌شود. او افزود: اداره اموری مانند آلودگی و ترافیک تهران به تنهایی در توان شهرداری نیست، اما برای کاهش آنها طرح‌هایی داریم. به‌عنوان مثال بخشی از ترافیک و آلودگی مربوط به موتورسیکلت‌های بنزینی است که باید ساماندهی شوند، همچنین طرح‌هایی برای برقی‌کردن تاکسی‌ها و هیبریدی کردن اتوبوس‌ها داریم.

تعهدات حمل و نقل عمومی
رئیس سازمان برنامه و بودجه نیز در این مراسم اظهار کرد: دولت تاکنون به تعهدات خود در زمینه حمل‌ونقل عمومی عمل کرده است چنان‌که بنا بود 1400میلیاردتومان به‌صورت اوراق مشارکت منتشر شود و این کار انجام شده است. در ماده18 هم به ‌سهم خود عمل کردیم. محمدباقر نوبخت با اشاره به مشکلات کلانشهر‌ها افزود: دولت خود را موظف به تامین شرایط زیست مناسب برای شهروندان می‌داند. در سال1399 دولت 8500میلیارد تومان برای همکاری با شهرداری‌ها در زمینه ساخت مترو اختصاص داده است. در تبریز، مشهد، شیراز، اصفهان و کرج هم مشارکت خود در زمینه حمل‌ونقل عمومی را ادامه می‌دهیم. معاون رئیس‌جمهور با شرح توسعه خطوط راه‌آهن در کشور بیان کرد: دولت در سال‌های اخیر مرکز استان‌های همدان، کرمانشاه، آذربایجان‌غربی و گیلان را به شبکه ریلی وصل کرده است. امسال مرکز استان کردستان هم وصل می‌شود و ارتباط یزد و شیراز را از مسیر اقلید کامل می‌کنیم. همچنین تا قبل از پایان دولت، چابهار و زاهدان از مسیر ایرانشهر و اقلید به هم وصل خواهند شد.
رئیس شورای شهر تهران نیز در این مراسم با اشاره به حضور رئیس سازمان برنامه و بوجه اظهار کرد: آقای روحانی تأکید کردند که دولت به حمل‌ونقل ریلی توجه دارد، اما با گذشت 7سال هنوز شرایط این شیوه حمل‌ونقل خوب نیست. اگر از ابتدای ایجاد ریل‌ها در ایران محاسبه کنیم، می‌بینیم که 300هزار کیلومتر طول ریل‌های کشور است و بنابراین هر سال 60کیلومتر ساخته شده است. درباره مترو هم می‌توانیم همین محاسبه را انجام دهیم و ببینیم که از سال54 تا‌کنون 200کیلومتر تونل ایجاد شده است و درنتیجه هر سال کمتر از 5کیلومتر تونل مترو ساخته‌ایم که باید 15کیلومتر می‌ساختیم. در مقابل همه اینها، باید امروز 430کیلومتر اتوبان در شهر داشته باشیم اما 500کیلومتر داریم که نشان می‌دهد چطور به سمت استفاده از خودرو‌ شخصی رفته‌ایم.
محسن هاشمی گفت: در این حوزه قوانین خوبی داریم که متأسفانه اجرا نمی‌شود، حتی وقتی تصویب می‌شوند هم عملیاتی نمی‌شوند. سال‌ها قبل طرح «تات» تصویب شد که خلاصه تونل ایستگاه تجهیزات است. در این چهارچوب قرار بود شهرداری هزینه تونل را پرداخت کند. ایستگاه‌ها هم با استفاده از درآمد خود هزینه را تامین کنند زیرا می‌توان در ایستگاه‌ها بین 3 تا 10هزار مترمربع فضای تجاری و اداری درنظر گرفت. اما درباره تجهیزات، بنا شد که حداقل نیمی از هزینه آن را دولت پرداخت کند. الان در شبکه مترو و مخصوصا در خطوط 6 و 7 تونل و ایستگاه‌های آماده داریم که تجهیز نشده است و مقدار آن در 200کیلومتر شبکه مترو به نزدیک 90کیلومتر می‌رسد.
او افزود: سال95 در دولت تصویب شد که تجهیزات مورد نیاز مترو خریده شود. ما 4واگن‌سازی‌ داریم که اگر بر تامین این تجهیزات از داخل بنا داشته باشیم، می‌توانند چند سال با این سفارش‌ها کار کنند و چند هزار کارگر در آنها مشغول باشند. مصوبه‌ای هم درباره تولید اتوبوس بود که وزارتخانه‌های متعدد در آن دخیل بودند و در حضور آقای روحانی امضا شد، اما سه سال گذشته و به آن عمل نشده است. متأسفانه این مصوبات و قوانین در هر مرحله اداری متوقف می‌شود.

واگن‌های 25 ساله
رئیس شورای شهر با اشاره به اینکه وظیفه تامین اتوبوس و واگن به وزارت کشور سپرده شده است، گفت: از شروع به‌کار نخستین واگن‌های مترو تهران 25سال گذشته است و همه باید اور‌هال شوند وگرنه ممکن است به‌دلیل فرسودگی باعث وقوع حوادثی شوند.
هاشمی اظهار کرد: خبرنگاران سؤال می‌کنند که هزینه نزدیک 40هزار میلیارد تومانی خط10 را می‌خواهیم از کجا تامین کنید؟ پاسخ این است که باید از مجتمع‌های ایستگاهی و تی‌او‌دی این هزینه را به‌دست بیاوریم. مثلا قرار است که به ازای ساخت ایستگاه مترو در نمایشگاه بین‌المللی، مجوز ساخت 2برج نمایشگاهی داده شود. خط10 در مناطق برخوردار شهری حرکت می‌کند و می‌تواند هم هزینه خودش را تامین کند و هم از درآمد آن به خطوط دیگر کمک کنیم. به همین دلیل باید پروانه ساختمانی برای تراکم و ارتفاع در اطراف ایستگاه‌ها داده شود.
وی همچنین درباره همکاری با قرارگاه خاتم الانبیا در ساخت خط7 مترو توضیحاتی بیان کرد.  

شروع به کار تی‌بی‌ام
علی امام، مدیرعامل مترو با اشاره به استفاده از دستگاه تی‌بی‌ام در این پروژه گفت: این دستگاه از سمت غرب از شهران به سمت نمایشگاه کتاب حرکت خواهد کرد. او درباره توسعه بخش شمالی خط7 نیز گفت: براساس توافق شهرداری و دانشگاه آزاد، خط7 از میدان کتاب تا جنت‌آباد شمالی ادامه پیدا می‌کند و شامل 3 ایستگاه اشرفی‌اصفهانی، شهید ستاری و شهید باکری است.
فرمانده قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا نیز در این مراسم اظهار کرد: نزدیک 50درصد خطوط مترو از سوی قرارگاه خاتم‌الانبیا ساخته شده یا در حال ساخت است. این قرارگاه همچنین پروژه‌های بزرگی در حوزه ساخت‌وساز در دیگر کلانشهر‌ها درحال اجرا دارد. سعید محمد افزود: خط۷، پرند، هشتگرد و پردیس ازجمله این موارد است. او با اشاره به همکاری نزدیک قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا با دولت در همه نقاط کشور گفت: این همکاری به‌خصوص در پروژه‌های کلانشهرها بوده و در تهران هم همه جا اثر فعالیت قرارگاه دیده می‌شود.

افتتاح 12 ایستگاه  تا پایان سال
معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهردار تهران نیز در این مراسم بیان کرد: خط 10 یکی از طولانی‌ترین خطوط و از نظر حجم کار از سنگین‌ترین پروژه‌هاست.
مناف هاشمی افزود: برآورد ما برای هزینه خط 10، 19هزار میلیارد تومان بود که الان به 30هزار میلیارد تومان هم رسیده است. در جریان تکمیل خطوط 6 و 7 تا آخر سال 12ایستگاه افتتاح می‌شود و امیدواریم تعداد این ایستگاه‌ها به 14ایستگاه هم برسد. بعضی از این ایستگاه‌ها با دلار امروز 400 تا 600میلیارد تومان هزینه دارند. او با اشاره به بودجه حمل‌ونقل عمومی گفت: 3هزار میلیارد تومان از اوراق مشارکت را دریافت کرده‌ایم و 4هزار میلیارد تومان دیگر هم به‌دست ما خواهد رسید. در این زمینه باید به دو نکته توجه کرد. یکی این است که از اوراق مشارکتی برای اورهال کردن (تعمیرات اساسی) قطارهای مترو استفاده کردیم و دوم اینکه در حال مذاکره با چین برای قرارداد تولید 630واگن هستیم. اگر اور‌هال واگن‌ها اتفاق بیفتد واگن‌سازی‌ داخلی هم تعطیل نمی‌شود، اما برای هر قراردادی که با واگن‌سازی می‌بندیم باید یک میلیون دلار هزینه کنیم.
مناف هاشمی با اشاره به اینکه 6هزار دستگاه اتوبوس داریم و 4هزار دستگاه دیگر هم نیاز داریم، گفت: اتوبوس‌های تهران سن بالای 12سال دارند درحالی‌که نباید بیش از 10سال از آنها استفاده کرد. در همین زمینه مذاکراتی با ایران خودرو انجام دادیم. قبلا، براساس تبصره13، دولت 80درصد هزینه اتوبوس‌ها را تامین می‌کرد اما اکنون از این کمک محروم هستیم.
او با شرح اینکه 40هزار تاکسی تهران فرسوده است که برای نوسازی 15هزار دستگاه آن برنامه دارند، تأکید کرد: در شرایط کرونایی درآمد‌های ما به یک‌سوم کاهش پیدا کرد چنان‌که قبلا در ‌ماه 80میلیارد تومان از شهرداری کمک می‌گرفتیم و الان 130میلیارد تومان می‌گیریم.

خطی برای ارتقای شاخص عدالت توزیعی
مجتبی تقوی‌نژاد، کارشناس حوزه شهری

زندگی در شهرها و به‌خصوص کلانشهرها بدون حمل‌ونقل هرگز ممکن نیست. توجه به این نکته ضرورتی جدی است که هر تحولی در حوزه حمل‌ونقل و ترافیک شهری، به مثابه یک حوزه بنیادی و زیربنایی، غالب حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و حتی حوزه سلامت را متأثر خواهد ساخت؛ حمل‌ونقل عمومی می‌تواند با تسهیل‌ گذار و گذر شهری، رونق اقتصاد شهری را به‌دنبال داشته‌ باشد. حمل‌ونقل عمومی با جهت‌گیری عادلانه، شاخص‌های عدالت را در شهر به‌صورتی محسوس ارتقا خواهد بخشید. وقوع تحولات ثمربخش در حوزه ترافیک شهری، با کاهش محسوس در آلودگی هوا و کاهش سطح تنش‌های اجتماعی ناشی از پیچیدگی فرایند حمل‌ونقل، سلامت اجتماعی را دستخوش تحولات مثبت خواهد کرد. اینها همه نشان‌دهنده اهمیت جدی حوزه حمل‌ونقل به‌عنوان حوزه‌ای مادر است.
بررسی روند توسعه سیستم‌های حمل ونقل عمومی نشان می‌دهد که در شهرهای بزرگ جهان، سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی سالانه بین 1.2 تا 3 درصد از مسافرین خود را از دست می‌دهند. این هشداری برای همه برنامه‌ریزان شهری است. باید توجه داشت که مسافرانی که از وسایل حمل‌ونقل عمومی استفاده نمی‌کنند، چه وسیله‌ای را به‌عنوان جایگزین انتخاب می‌کنند؟ آیا به سیستم‌های پاک، پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری می‌پردازند یا استفاده از وسایل نقلیه شخصی را ترجیح داده‌اند؟ چالش‌های افزایش استفاده از وسایل نقلیه شخصی علاوه بر مشکلات ترافیکی، ناظر بر مسائلی زیست‌محیطی است که درپی خواهد داشت. از سال1970، انرژی مورد نیاز صنعت حمل‌ونقل بیش از دو برابر شده است و امروز 25درصد انرژی دنیا و نیمی از مصرف نفت به این صنعت اختصاص دارد. در دهه حاضر، بیشترین مقدار آلایندگی ناشی از آلودگی‌های صنعت حمل‌ونقل است. در مقیاس جهانی، استفاده از اتومبیل با سیستم سوخت موجود، منجر به آلودگی هوا و گرم‌شدن زمین می‌شود. تنها راه غلبه بر مشکلات ترافیکی، زیست‌محیطی و البته مسائل اجتماعی ناشی از آن پایبندی به اصول توسعه پایدار است، به‌نحوی که نیازهای زمان حال را بدون به‌مخاطره افکندن توانایی‌های نسل آینده برآورده سازد. حمل‌ونقل پایدار باید تعادل بین سه بعد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی را در نظر داشته باشد و تلاش کند انواع روش‌های حمل‌ونقل پاک را جایگزین شیوه‌های فعلی سازد. متأسفانه تهران ِ امروز، میراث‌دار انباشتی از معضلات ناشی از کم‌توجهی مداوم به شاخص‌های توسعه پایدار است. تهران با گستردگی در مساحتی قریب به 700 کیلومتر مربع همچنان از توان پاسخگویی لازم به نیازهای روزافزون شهر در حوزه حمل‌ونقل و ترافیک برخوردار نیست.
از زمان بهره‌برداری از نخستین خط مترو در تهران، یعنی اسفند77، تا امروز هر سال بخشی از متروی تهران کامل شده است، به‌طوری که اکنون متروی تهران و حومه 126 ایستگاه فعال دارد و تا پایان سال 1398، 9 میلیارد و 252 میلیون و 950 هزار و 809 سفر با آن انجام شده است. کلنگ‌زنی دهمین خط متروی تهران به‌صورت شرقی-غربی به طول 43‌کیلومتر و تعداد 35 ایستگاه ادامه مسیری است که دیری آغاز شده است.
گذر قریب به یک‌چهارم مسیر و ایستگاه‌های خط10 از منطقه 22، پاسخی به نیاز اساسی این منطقه برای اتصال به جریان حمل‌ونقل عمومی شهری و بهره‌مندی شهروندان این منطقه خواهد بود. در طراحی این خط، به‌طور ویژه تلاش شده تا با تکیه بر 2 شاخص «دسترس‌پذیری» و «یکپارچگی»، همه خطوط مترو، به مثابه مویرگ‌هایی پراکنده‌شده در اندام شهر، جریان منظم حمل‌ونقل شهری را ساماندهی کنند و همه مناطق شهر را در ارتباط و اتصال مدام با یکدیگر نگه دارند. با چنین چشم‌اندازی می‌توان گفت که حمل‌ونقل عمومی علاوه بر دسترسی به اهداف فنی خود، ابزاری برای کاهش طردکنندگی اجتماعی بوده است و شهروندان تهران را به عدالت در دسترسی به فضای خدماتی نزدیک‌تر خواهد ساخت.
البته باید تلاش کرد تا در عین ایجاد تحولاتی چون گسترش کمی حمل‌ونقل عمومی، افزایش کیفی حمل‌ونقل عمومی، ایجاد زیرساخت‌های جدید و متناسب با وضعیت خاص تهران، در جهت تغییر ذائقه‌ و فرهنگ عمومی در استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی هم اقدام لازم صورت پذیرد. به‌موازات این اقدامات، هوشمندسازی شهر، ورود جدی به عرصه تحقق شهر و شهروند الکترونیک و فراهم کردن زیرساخت‌های سخت‌افزاری و فرهنگ نرم‌افزاری شهری در این حوزه، دمیدن افق‌هایی روشن و تازه را نوید می‌دهد.