تئاتر مدرن در تماشاخانه هنر

  مهرداد رهسپار    

ابوالقاسم جنتی عطائی، روزنامه‎نگار، مترجم و نمایشنامه‎نویس که از نخستین مورخان تاریخ نمایش در ایران است، در کتاب «بنیاد نمایش در ایران» که نخستین‌بار به سال1333 منتشر شده و سپس در سال1356 تجدید چاپ می‎شود، درباره آغاز دهه 20 دیدگاه قابل تاملی دارد. او معتقد است که آغاز دهه 20 را باید نقطه آغاز شکل‎گیری «تئاتر مدرن» در ایران بدانیم. او مهم‌ترین دلیل اجتماعی و سیاسی بروز تحول در تئاتر از سال1320 را آغاز جنگ جهانی دوم می‎داند که در هنر نمایش انقلابی روی می‎دهد، زیرا آنطور که او در کتاب خود نوشته، «شور و هیجان نویسندگان که در گذشته سرد و خاموش شده بود، دوباره حرارت و روشنایی گرفت» و این شور هیجان موجب آشنایی عموم مردم با هنر تئاتر شد. اما برای خواننده امروز به خوبی روشن است که بروز جنگ جهانی دوم و پس از آن اشغال ایران نمی‎توانست دلیلی برای رشد نمایش و اقبال به هنر تئاتر باشد، اما در سال1333 امکان اشاره به این موضوع نبود که با سقوط رضاشاه و سفر او به سوی تبعیدگاه، یک فضای باز سیاسی به‌وجود آمد که تأثیر مهمی بر رونق نمایش داشت. در سال1321 دو سالن تئاتر در تهران تاسیس شد، یکی «تماشاخانه هنر» در لاله‎زار و یکی «تماشاخانه گُهَر» - به همان معنای گوهر - در خیابان شاه‎آباد. این دو تئاتر که در برخی منابع آنها را به اشتباه یکی انگاشته‎اند، با سرمایه شرکت سهامی هنر در سال1321 تاسیس شد. این شرکت سهامی حلقه واسطه‎ای میان نسل قدیم تئاتر از هنرستان هنرپیشگی و نسلی جدیدی بود که از سال1322 با تئاتر فرهنگ به مدیریت عبدالحسین نوشین آغاز به‌کار می‎کردند. مهم‌ترین چهره این تئاتر مهدی امینی بود که از او به‌عنوان مدیر و بنیانگذار تماشاخانه هنر یاد می‎کنند. تماشاخانه هنر در خرداد1321 با اجرای نمایشنامه‎هایی از مهدی امینی آغاز به‌کار کرد.