قدم‌های پایانی برای نظم پیادهروها
لایحه بهره‌برداری از پیادهروها بعداز اصلاح، آماده ارسال به صحن شورای شهر است
مجید جباری_خبر‌نگار
لایحه بهره‌برداری از پیادهروهای شهر تهران که اسفند سال گذشته سر زبان‌ها افتاد و اواخر فروردین امسال به شورا آمد، از همان ابتدا انتقاد برخی کارشناسان را برانگیخت و مخالفانی پیدا کرد.
این لایحه همان موقع نتوانست اعضای شورای شهر را با خود همراه کند و در نهایت پس از اعلام وصول در پارلمان شهری تهران برای بررسی بیشتر به کمیسیون تخصصی ارجاع شد. حالا باگذشت 4ماه، کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران پس از بررسی‌های کارشناسی و تبادل‌نظر با کارشناسان و صاحب‌نظران، 13ابهام را بر آن وارد دانسته و پیشنهاداتی را برای اصلاح لایحه ارائه کرده است. به این ترتیب، لایحه‌ای که شهرداری تهران به شورا فرستاده بود، قرار است با چکش‌کاری پارلمان شهری تهران و البته نظرکارشناسان وارد گام نهایی شده و به زودی به صحن شورا بیاید.
آنطور که محمد سالاری، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران در بند6 ایرادات لایحه بر آن تأکید کرده، پیش‌نیاز نهایی شدن لایحه شهرداری، اجرای مصوبه شورا درباره «ساماندهی مشاغل سیار و بی‌کانون در شهر تهران» است. طبق مصوبه 27دی‌ماه97 شورا ابتدا می‌بایست دو دستورالعمل جامع «ساماندهی دستفروشی» و «ساماندهی مشاغل سیار موتوری» در شهر تهران تهیه و تصویب شود تا اجرای لایحه شهرداری درباره بهره‌برداری از پیادهروها روی غلطک بیفتد و وارد فاز اجرایی شود. ضمن اینکه شورا در مصوبه‌اش، شهرداری را مکلف کرده است تا لایحه «تعیین نرخ بهای خدمات فعالیت مشاغل سیار و بی‌کانون شهر تهران» را به تفکیک منطقه، ناحیه و محله تهیه و برای تصویب به شورای شهر تهران ارائه کند. موضوعی که با گذشت 20ماه هنوز گزارشی درباره آن به شورا نیامده است.
پیشنیازهای اجرای لایحه
با اینکه ایرادات کمیسیون تخصصی شورای شهر به لایحه‌ای که قرار است پیادهروهای شهر را ساماندهی کند، تنها به این موضوع محدود نمی‌شود و 12مورد دیگر هم متوجه لایحه است، اما علاوه بر سالاری رئیس کمیسیون شهرسازی شورای شهر تهران، کارشناسان شهری هم معتقدند که لایحه بهره‌برداری از پیادهروهای شهر پیش از اصلاح و ارجاع به شورا پیش‌نیاز دیگری هم می‌خواهد.
محمدکریم آسایش، کنشگر شهری و عضو سمن حق بر شهر باهمستان درباره ایراداتی که شورای شهر درباره این لایحه گرفته است، می‌گوید: «این لایحه پیش از این به ابعاد مختلف زیست پیاده چندان توجه نکرده بود؛ چه از جنبه کالبدی و شهرسازی و بحث‌های دسترسی‌پذیری و مناسب‌سازی و چه به‌لحاظ کارکردی و ذینفعان مختلفی که از پیاده‌رو استفاده می‌کنند. درواقع معتقدم که وزنه توجه به جنبه‌های درآمدزایی این لایحه سنگین‌تر از دیگر جوانب آن بوده است، از این رو به کارگیری پیشنهادات اصلاحی کمیسیون شهرسازی در نهایت لایحه منسجم و مناسبی را روانه شورا می‌کند.»
این کنشگر شهری در گفت‌وگو با همشهری، با بیان اینکه خوشبختانه موارد مد نظر ما و کارشناسان در طرح مورد توجه قرار گرفته، افزود: «بر این اساس، ابعاد کالبدی و شهرسازی لایحه پیشین کم توجه به ضوابط مشخصی درخصوص تامین حقوق پیاده بود. همچنین به لحاظ منظر و زیباسازی ضوابط معینی در آن دیده نمی‌شد و از نظر حقوقی بخش‌های مختلفی که از پیادهروها استفاده می‌کنند، این لایحه مغایر با مصوبه شورا بود. شورای شهر در سال97 ساماندهی مشاغل سیار و بی‌کانون را مصوب کرد و اگر قرار است در این مصوبه، دستفروشان حقی داشته باشند، باید طبق دستورالعمل‌ها باشد.»
آسایش درباره یکی از ایرادات لایحه گفت: «بحث دیگری که در این زمینه مطرح می‌شود، این است که لایحه شهرداری به اصناف خاصی مربوط و نشاط اجتماعی به‌عنوان هدف اصلی، به اصناف مرتبط با خوردن و آشامیدن تعریف شده بود. درحالی‌که خوردن و آشامیدن تنها یکی از جنبه‌هایی است که باید به آن توجه شود.»
اصلاح لایحه براساس مدل‌های سنجش‌پذیری پیاده
عضو سمن حق بر شهر باهمستان، طرح سنجش‌پذیری پیاده را یکی از پیشنیازهای اجرای لایحه بهره‌برداری از پیادهروهای شهر عنوان کرد و افزود: «این لایحه نیازمند بازنگری، براساس سنجش پیاده‌پذیری شهر و اصول و مدل‌های آن است.»
او درباره یکی از ابهاماتی که از سوی شورا بیان شده، اظهار کرد: «مناطقی که به عنوان لایحه بهره‌برداری از پیادهروها باید ابتدا به‌صورت پایلوت و به‌مدت 6 ماه در این مناطق اجرا شود، یکی از موضوعاتی است که به باور من، باعث بروز چالش‌هایی می‌شود. چراکه برخی از این مناطق مثل 6، 7 و 12 اتفاقا منطقه‌هایی هستند که با بیشترین حساسیت‌ها مواجه‌اند.
بیشترین مسائل درباره دستفروشان، پیاده‌راه‌ها و... در این مناطق وجود دارد و این موضوع بدون اصلاحات و بازنگری جدی مخاطره‌آمیز است. به هر حال اگر به‌دنبال انسان محور شدن و گسترش پیاده‌محوری شهر هستیم، باید محورهای پیاده از عرصه‌هایی که در اختیار خودروهاست پس‌گرفته شود و به پیاده اختصاص پیدا کند.»
این کارشناس شهری که برای نخستین بار پس از انتشار جزئیات لایحه شهرداری، نقدهایی را درباره آن مطرح کرد، در پایان تصریح کرد: «ابهامات و پیشنهادهایی که کمیسیون شهرسازی شورای شهر مطرح کرده است، بعد از اعمال و اصلاح می‌تواند نظرات کارشناسان و منتقدین را تامین کند.»
توجه به حقوق همه ذینفعان شهر
محمد سالاری، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری
ساماندهی پیادهروهای شهر به‌عنوان اولویتی جدی در این دوره از مدیریت شهری مطرح شده است. با این حال، لایحه ارسالی شهرداری تهران مبنی بر «طرح بهره‌برداری از پیاده‌رو ها» یکسری ایراداتی دارد. بر همین اساس، لایحه شهرداری به کمیسیون‌های شهرسازی و معماری و برنامه و بودجه به‌عنوان کمیسیون‌های اصلی بررسی‌کننده این لایحه ارجاع شد. پس از تشکیل جلسات هم‌اندیشی با فعالان و متخصصان شهری، بررسی گزارش مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران و نتایج مطالعات شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران و نگاهی به تجارب خارجی و داخلی، ایرادات اساسی لایحه را در 13محور به ریاست شورای شهراعلام کردیم و خواستار اصلاح و بازبینی این لایحه و ارسال دوباره به شورای شهر تهران شدیم. بنابراین قرار است اصلاحات مورد نظر توسط کمیسیون‌های تخصصی نهایی شود و برای تصویب به صحن شورا برود.برخی از ایرادات کمیسیون شهرسازی به شرح زیر است و در لایحه اصلاح شده این موارد لحاظ می‌شود. نبود بانک اطلاعاتی جامع از پیادهروهای پایتخت و فقدان طرح جامع ساماندهی پیاده راه‌ها و پیادهروهای شهر یکی از نقاط ضعفی بود که در روند اجرای لایحه به چشم می‌خورد. این فضاها در مقیاس همه شهر عمل کرده و باید پذیرای گروه‌های مختلفی از شهروندان باشند. با توجه به اینکه سبک زندگی و خواسته مردم در نقاط مختلف پایتخت متفاوت است بنابراین مطالعات و امکان‌سنجی باید متناسب با ویژگی هر زون باشد. از این‌رو لازم است تهیه لایحه ساماندهی پیادهروهای پایتخت با رویکردی جامع‌نگر مورد توجه قرار گیرد.
موضوع دیگر اینکه لایحه جدید باید به‌گونه‌ای تدوین شود که در مورد چندین موضوع مرتبط باهم که اکنون به‌صورت جداگانه و جزیره‌ای به آنها پرداخته شده به شکلی یکپارچه تصمیم‌گیری شود. ازاین‌رو، توجه به موضوعاتی همچون مسئله دستفروشان، مشاغل سیار و بی‌کانون، سیما و منظر شهری، نشاط اجتماعی و فضاهای عمومی، رابطه اصناف و پیادهروها، مناسب‌سازی پیاده‌راه‌ها برای افراد دچار معلولیت، سالمندان و کودکان و... باید با رویکرد TOD و در چارچوب مفهومی آن به یکدیگر متصل شده باشند و درنهایت در لایحه جدید پیش‌بینی شوند.
در لایحه ارسالی شهرداری تهران، با متمرکز کردن موضوع در شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران، بیم یکجانبه‌نگری و بی‌توجهی به موضوعات کیفی و زیبایی شناختی در پیادهروها تشدید شده است. درحالی‌که این لایحه باید در راستای جریان غالب با تاکید بر کار کارشناسی و تخصصی در فرایندهای اداره شهر در دوره پنجم مدیریت شهری، رویکرد گسترش کمی و کیفی فضاهای عمومی و پیاده و مشارکت دادن ذینفعان در برنامه‌ریزی‌ها تهیه شود. ضمن اینکه نباید از توجه به حوزه‌های شهرسازی، اجتماعی-فرهنگی و اقتصادی در آن غفلت کرد؛ نگاه تک بعدی مبتنی بر درآمدزایی برای شهرداری به آن، موضوع مهمی است که باید در بازنگری به آن توجه شود.
از سوی دیگر، شرط مهم موفقیت طرح‌ها و برنامه‌های شهری درنظر گرفتن همه ذینفعان است. پیاده‌راه‌های تهران محل کسب درآمد تعداد زیادی دستفروشان است که در شرایط دشوار اقتصادی کنونی راه جایگزینی برای امرار معاش ندارند. بنابراین تنها ایجاد حق قانونی برای کسبه برای در اختیار گرفتن بخشی از پیاده‌راه بدون درنظر گرفتن دستفروشان و ساماندهی آنان زمینه را برای تشدید تضاد منافع و درگیری میان کسبه مغازه‌دار و دستفروشان فراهم می‌کند.
همچنین در فرایند بازنگری، با اختصاص 30درصد از درآمد حاصله از اجرای لایحه به شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل، مخالفت و به‌جای آن پیشنهاد کردیم که درصد معینی از درآمد حاصله، با هدف تقویت سرمایه اجتماعی و استمرار کیفی پیادهروهای مشمول این لایحه، به‌حساب شهرداری‌های مناطق مشمول این لایحه واریز و صرف بهسازی، تجهیز، مناسب‌سازی و ارتقای کیفیت کالبدی پیادهروها شود.
