دستور رسید از ارتش سرخ پذیرایی شود

مصطفی شوقی

متنی که می‌خوانید، گزارش محرمانه علی‌محمد مجد، استاندار استان یکم – گیلان – به وزارت کشور است که درباره وقایع اشغال ایران توسط قوای شوروی در شهریور20، نوشته است. علی‌محمد مجد، داماد محمدولی‌خان تنکابنی سپهدار اعظم از رجال مطرح مشروطه‌خواه و رئیس‌الوزرای آن دوره است. او در دولت‌های متعدد عصر رضاشاهی در وزارت صناعت و استانداری خدمت کرده است. در دوران اشغال ایران توسط متفقین استاندار استان یکم، گیلان و استان‌های زنجان، قزوین و مرکزی کنونی به اضافه شهرستان تنکابن بود. او در گزارشی مبسوط روند اشغال ایران توسط قوای شوروی را شرح داده است که بخشی  از این سند که برای نخستین بار در همشهری منتشر می‌شود را می‌خوانید.
«ساعت شش صبح دوشنبه سوم شهریور جهازات جنگی شوروی به ساحل ایران نزدیک و روزهای سوم، چهارم و پنجم و صبح ششم از دریا و هوا بکرات پهلوی(انزلی)، رشت، لاهیجان، شفارود و حتی رودبار را بمباران کرده و نیز اوراقی منتشر نمودند و از طرف ارتش هم جواب داده شد. ساعت ده صبح پنجشنبه ششم شهریور فرماندهی لشگر گیلان توسط تلفون اطلاع دادند که دستور ترک مقاومت رسیده است. از این جهات مراتب به همگی اعلام و حتی شب جمعه هفتم شهریور چراغها روشن بود ولی روز جمعه ساعت 8صبح طیارات شوروی در همه جا حمله کرده و در همه جا مخصوصا سربازخانه رشت، پهلوی، لاهیجان، لنگرود، رودسر، شفارود، و حسن کیاده مورد حمله واقع تلفات جانی وارد آمد. پس از اینکه از ساعت 11تا یک بعد ‌از ‌ظهر به‌وسیله تلفون مراتب بعرض دفتر مخصوص شاهنشاهی و جناب نخست‌وزیر رسانید بعد از‌ظهر لشگر اطلاع دادند که از دفتر مخصوص شاهنشاهی جواب رسیده که سوءتفاهم بوده. ساعت پنج بعد از ظهر جمعه هم فرماندهی لشگر اطلاع دادند که از تهران دستور داده شده است که از قشون شوروی پذیرایی و هر دستوری دارند انجام داده شود. و خلاصه در ساعت 5/5جمعه لشگر شروع به تحویل اسلحه و از ساعت7 تا 11هم قشون شوروی اسلحه شهربانی و امینه را دریافت و بانک ملی و تلگراف‌خانه و تلفون‌خانه و زندان را بازدید و کلیدهای تلگرافخانه را کشیده و مأمور گذاردند.» در ادامه این گزارش تلخ که استاندار به مرکز فرستاده است ضمن بیان اینکه احساسات وطن‌پرستانه در میان مردم جاری است به تلفات ورود ارتش سرخ به حدود گیلان اشاره شده است؛« در پهلوی خسارت کم است ولی تلفات جانی در غازیان زیاد است. در رشت بسربازخانه خرابی وارد شده است یک خانه هم خراب شده و یک نفر زخمی شده‌اند. تلفات سربازخانه در روز جمعه به 400نفر تخمین زده‌اند ولی حداقل دویست نفر قطعی است. در لاهیجان 19نفر کشته شده‌اند و 9نفر زخمی حتمی است.»
گزارش علی‌محمد مجد با کمبود خواربار و ضرورت حفظ امنیت به پایان می‌رسد و او از وزارت کشور می‌خواهد که نسخه‌ای از این گزارش به دفتر مخصوص شاه که خود راهی تبعید بود و منصور، نخست‌وزیر که عزل شده و فروغی به جایش نشسته‌بود، ارسال شود. در ماه‌های بعد قوای ارتش سرخ در گیلان با دخالت‌های آشکار در زندگی و اقتصاد مردم شرایط خاصی را در این بخش از ایران به‌وجود آوردند.