ناپدید شدن تدریجی 420دشت ایران

سرعت فرونشست در ایران 90برابر بیشتر از سطح هشدار جهانی است و براساس اطلاعات دریافتی همشهری از سازمان زمین‌شناسی، 378دشت از 420دشت ایران با فرونشست بسیار زیاد روبه‌رو هستند و وضعیت آنها از حالت تعادل خارج شده است. براساس اعلام یونسکو اگر میزان فرونشست سالانه یک دشت ۴میلی‌متر باشد، این عدد مخاطره‌آمیز است. درحالی‌که بیشتر دشت‌های ایران، روزانه یک میلی‌متر فرونشست دارند و این آمار در ایران بسیار نگران‌کننده‌تر است.
حالا سازمان زمین‌شناسی ایران پیشنهادی برای مهار و مقابله با فرونشست زمین در دشت‌های کشور ارائه کرده است که به گفته مقامات این سازمان با استقبال مجلس و سازمان‌های مسئول مواجه شده است.
رضا شهبازی، مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات سازمان زمین‌شناسی کشور در این‌باره به همشهری می‌گوید: امروز با مخاطرات طبیعی متعددی در کشور روبه‌رو هستیم. اما مهم‌ترین و بزرگ‌ترین چالش استان‌ها ازجمله در اصفهان و تهران، فرونشست زمین است.
براساس بررسی‌های انجام شده، میزان فرونشست در دیگر نقاط کشور به هیچ‌وجه با استان اصفهان قابل مقایسه نیست و استان اصفهان به‌عنوان نماد فرونشست زمین در ایران شناخته می‌شود. البته این چالش در نقاط دیگر کشور هم در مقایسه با آنچه در سطح جهان وجود دارد، بسیار شدیدتر است. به‌گفته مقام مسئول در سازمان زمین‌شناسی کشور، چالش فرونشست زمین در عرصه منابع طبیعی، یکی از مهم‌ترین مخاطرات کشور است و حتی از موضوع انتشار گردوغبار هم از اولویت بالاتری برخوردار است.
در بررسی مشکلات حاد کشور، فرونشست حتی از چالش گسترده‌تری نسبت به بلایای طبیعی برخوردار است. برای نمونه خطر و آسیب‌زایی زمین‌لرزه بیشتر از فرونشست است. اما در زمین‌لرزه یک گسل فعال می‌شود که آیین‌نامه ساخت‌وساز خاص برای مقابله با آن مشخص است. اما در موضوع فرونشست با زیر زمین سروکار داریم که دانش ما درباره آن محدود است. ضمن آنکه در موضوع فرونشست با بهره‌برداران میلیونی از منابع آب زیرزمینی مواجه هستیم.
به‌گفته رضا شهبازی، فرونشست مثل بیماری سرطان است و هنگامی در سطح زمین نمود پیدا می‌کند که دیگر کاری از دست بشر برنمی‌آید.
اما کدام مناطق کشور با فرونشست بیشتر مواجه هستند؟ شهبازی می‌گوید: نرخ فرونشست اصفهان ۱۵سانتی‌متر در سال است و هرسال این نرخ افزایش یافته است. این پدیده در همه دشت‌های کشور در حال شکل‌گیری است و دیگر جای جدیدی برای فرونشست وجود ندارد. اما بیشترین مناطق کشور که با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، مناطقی نظیر کوهستان‌ها و کوهپایه‌ها هستند که تغذیه آب زیرزمینی را انجام می‌دهند.
به گفته مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات سازمان زمین‌شناسی کشور، هم‌اکنون فرونشست‌های مشابه در نقاط دیگر کشور ازجمله در تهران و کرج در حال وقوع است که باید برای جلوگیری از گسترش آن اقدام عاجل صورت بگیرد.

طرح مواجهه با فرونشست
رضا شهبازی درخصوص طرح پیشنهادی سازمان زمین‌شناسی برای مواجهه با فرونشست زمین در دشت‌های کشور نیز به همشهری می‌گوید: طرح احیاء و تعادل‌بخشی، مهم‌ترین راهکار نجات منابع آب زیرزمینی کشور است. چاه‌های غیرمجاز توان تخلیه زیاد آب را ندارند. اما چاه‌های مجوزدار که ۱۲درصد  از تعداد چاه‌های موجود در کشور را تشکیل می‌دهند با استفاده از تجهیزات و دستگاه‌های سنگین، حدود ۵۰درصد از منابع آب‌های زیرزمینی را تخلیه می‌کنند. بزرگ‌ترین نمونه این نکته هم منطقه رهنان به سمت خمینی‌شهر است که تاکنون بالاترین نرخ فرونشست کشور با ۱۸.۵سانتی‌متر در آن ثبت شده است. کنترل ابعاد خشکسالی و ترسالی در پیشنهاد سازمان زمین‌شناسی کشور برای مقابله با بحران فرونشست زمین در ایران مطرح شده است. به‌گفته مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات سازمان زمین‌شناسی کشور، از سال‌های ۷۵ تا ۸۸ شرایط ثبات در فرونشست زمین ثبت شد و خشکسالی خیلی شدیدی تا سال۷۹ در کشور رقم خورد. از سال۸۸ به بعد نیز دیگر تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی انجام نشد و فقط برداشت صورت گرفت. توجه به حوزه آبخوانداری کشور نیز از دیگر سرفصل‌های پیشنهاد سازمان زمین‌شناسی کشور در مقابله با بحران فرونشست زمین در ایران است که به گفته رضا شهبازی، ۱۵۰دشت کشور حوزه آبخوان ندارند و با بهره‌کشی شدید از آبخوان‌ها ذرات خاک نیز غیرقابل نفوذ شده و حوزه‌های آبخوان کشور خشک می‌شوند.

جزئیات دقیق از فرونشست در کشور
براساس اطلاعات سازمان نقشه‌برداری کشور، تاکنون ۴۴محدوده پرخطر فرونشست زمین در ایران شناسایی شده است. در این میان، وضعیت استان‌های تهران و اصفهان حادتر است. مطابق ارزیابی‌های ۱۵سال اخیر، نرخ فرونشست در مناطقی از کشور همچون جنوب‌غرب پایتخت، به حدود ۳۰سانتی‌متر در سال رسیده است. حتی در برخی موارد این پدیده، زیرساخت‌های حیاتی، جاده‌ها و فرودگاه‌ها را تحت‌تأثیر قرار داده است. علاوه بر آن فروچاله‌هایی که در دشت‌های استان همدان ایجاد شده است، می‌تواند متاثر از پدیده فرونشست‌ باشد. در بخش‌هایی از استان فارس میزان فرونشست زمین ۱۴۰برابر بیشتر از میزانی است که اتحادیه اروپا از آن با عنوان شرایط بحرانی یاد کرده است. فرونشست زمین در دشت ورامین ۲۶سانتی‌متر در سال است. در تهران ۱۸سانتی‌متر و در دشت گرگان به حدود 6سانتی‌متر در سال رسیده است. علاوه بر این مناطق، استان‌های خراسان رضوی و قم از دیگر مناطق پرخطر در فرونشست زمین هستند. به اعتقاد کارشناسان بهره‌برداری بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و خشک شدن کامل یا بخشی از مهم‌ترین تالاب‌ها و دریاچه‌های ایران نیز به تشدید بحران فرونشست زمین در کشور انجامیده است.