رقابت آلمان و روسیه در سینماهای تهران

  سعید مروتی 
 جنگ جهانی دوم از سال ۱۳۱۸ شروع شده بود. ایران خیلی زود اعلام بی‌طرفی کرد اما همه می‌دانستند که رضاشاه به سمت آلمان هیتلری گرایش دارد. گردش به سوی آلمان و فاصله گرفتن از انگلستان از چند سال قبل شروع شده بود. تمایلی هم به همسایه قدرتمند شمالی وجود نداشت. در تعطیلی کامل تولید داخلی، واردات سالانه فیلم خارجی از مرز۱۰۰ فیلم عبور کرده بود. بازار ایران برای همه بود ولی گرایش به آلمان تأثیرش را در ترکیب اکران هم گذاشته بود. نتیجه نمایش عمومی انبوهی فیلم آلمانی بود که رقیبی قدرتمند برای محصولات هالیوودی محسوب می‌شدند. در سال‌های آخر حکومت پهلوی اول، زور آلمانی‌ها بیشتر می‌چربید.از فیلم‌های خبری تبلیغاتی گرفته تا فیلم‌های سینمایی، محصولات آلمان هیتلری، سینماهای تهران و شهرستان را در اختیار خود گرفته بودند. به روایت جمال امید، آلمانی‌ها در اواخر دهه۱۳۱۰، حتی موفق شده بودند بعضی از آثار تولید شده‌شان را که مضمون جنگی داشتند در سینماهای تهران و شهرستان به نمایش درآورند؛ فیلم‌هایی نظیر «سرگذشت صاحب‌منصب در لهستان»، « آتش جنگ در آفریقا»، «کانال سوئز»، «داوطلب»، «سرگذشت افسر لهستانی» و «میهن‌پرست». سینماهای البرز، دیده‌بان(مایاک)، ری، میهن، فردوسی و تجریش تقریبا جزو تیول آلمانی‌ها محسوب می‌شد. سال ۱۳۱۹ اما سال قدرت‌نمایی روس‌ها بر پرده سینما بود. رضاشاه دل خوشی‌ از روس‌ها نداشت اما کار چندانی هم از دستش برنمی‌آمد. ضمن اینکه بلشویک‌ها در ایران طرفداران پر‌و‌پا قرصی داشتند. سینما تهران شده بود پاتوق فیلم‌های روسی. آلمان هنوز پیروز میدان جنگ بود که روس‌ها فیلم‌های تبلیغاتی‌شان را در سینماهای تهران به نمایش درمی‌آوردند. اکران فیلم«رژه ارتش سرخ» نشان می‌داد روس‌ها بازی را برده‌اند؛ یک قدرت‌نمایی کامل در کشوری که پادشاهش گرچه اعلام بی‌طرفی در جنگ کرده بود ولی خود را متحد آلمان هیتلری می‌دانست. اسمیرنوف، وزیر مختار شوروی نه‌تنها راه اکران رژه ارتش سرخ را هموار کرد که کاری کرد رجال تهران هم به تماشای قدرت‌نمایی ارتش بلشویک‌ها بنشینند. سینما تهران نمایشگر همه آن چیزهایی شد که قرار بود در ماه‌های بعد در صحنه جنگ رخ دهد.