پنهان‌شده زیرکلمات

زهرا رستگارمقدم ـ روزنامه‌نگار

رویای یک‌شبه پولدارشدن، گنج پیداکردن و رد خوشبختی را در خرابه‌ها گرفتن، خوابی نیست که یکباره از سر خیلی از ما بیرون برود. جز آن دسته که زندگی‌شان تباه چنین رؤیایی است، هر یک از ما نیز در دوره‌ای از زندگی‌مان برای ویرانه‌ای نقشه کشیده یا نقشه چاپ شده در کتابی را دنبال کرده‌ایم. از آنجا که ادبیات و سینما نیز در ایجاد چنین رؤیایی بی‌تقصیر نبوده‌اند، داستان گنج‌های کوه سلیمان و غار علی‌بابا و چهل‌دزد بغداد که مملو از شمش‌های طلا و کوزه‌های لب‌به‌لب از اشرفی بود افسانه است. اما کسی هم نمی‌داند که چه بلایی بر سر آن همه اشرفی و سکه طلا و نقره آمد و آیا چیزی برای آیندگان باقی مانده است؟ در اینجا به چند نمونه از این داستان‌ها و فیلم‌ها اشاره خواهیم کرد.



کتاب

اگر «گنج‌نامه شیخ بهایی»، کتاب‌ «راه‌های موفقیت و مدیریت زمان» را که به گنج تعبیر شده، قصه مولانا و داستان «کیمیاگر» پائلو کوئیلو را که از آن اقتباس کرده و به گنج معنوی و آنچه در هر انسانی پنهان است، کتاب‌های راهنمای پیداکردن گنج و شناسایی آن را کنار بگذاریم، می‌توان به چند داستان جالب درباره گنج اشاره کرد.

1ـ «گنج‌نامه» با عنوان فرعی داستان‌های گنج نمکی را ویلیام فاکنر نوشته و احمد اخوت گردآوری و ترجمه کرده است. این کتاب سه داستان دارد که همگی درباره گنج هستند. نام کتاب هم به همین دلیل گنج‌نامه گذاشته شده. یکی از داستان‌های کتاب، «طلا همیشه نیست» با همین عنوان در زمان حیات نویسنده و توسط خود فاکنر منتشر شد و اکنون در مجموعه داستان‌هایش چاپ می‌شود. داستان «گنج» هیچ‌گاه به اسم خود نویسنده چاپ نشد و تنها به‌صورت جزئی از یک رمان منتشر شد. داستان سوم کتاب هم با عنوان «عمه مولی» اثری ترجمه - تالیف است؛ یعنی در اصل، در مجموعه «موسی نازل شو» به‌صورت پراکنده چاپ شده. این داستان توسط فاکنر در قالب داستان بلندتری با نام «آتش و اجاق» آورده شده است.
2ـ «گنج قلعه‌‌ متروک» خسرو باباخانی؛ داستان پدری است که به نقشه گنجی دست پیدا کرده و به دلایلی اصرار دارد که پسر نوجوانش را هم در سفر اکتشافی و پرخطرش همراه کند؛ «صدای نقال در فضای قهوه‌خانه می‌پیچد. هرچه دقت کردم تا شاید چیزی از حرف‌هایش بفهمم، موفق نشدم تنها چند کلمه درباره گنج و جن و احضار ارواح شنیدم و اینکه نامش هوشنگ است و بابا با احترام هوشنگ درویش صدایش می‌زند.»
3ـ «جزیره‌ گنج» رابرت لوئیس استیونسون؛ اثری پرحادثه و به‌یاد‌ماندنی است که جذابیت و خیال‌انگیزی آن پس از گذشت دهه‌ها همچنان مخاطب را شگفت‌زده می‌کند. استیونسون شاعر و نویسنده و مقاله‌نویس اسکاتلندی است که از سوی بسیاری از نویسندگان ازجمله خورخه لوئیس بورخس، ارنست همینگوی، جیمز ماتیو بری و رودیارد کیپلینگ ستایش شده است. این کتاب نیز پس از «رابینسون کروزوئه» دانیل دفو، برجسته‌ترین داستان ماجرایی به‌شمار می‌رود. جزیره گنج درباره راهزنان دریایی است که نخست به شکل داستان دنباله‌دار در مجله و سپس به شکل کتاب منتشر شد.
4ـ «اسرار گنج دره جنّی» ابراهیم گلستان؛ داستان علی، کشاورزی است که هنگام شخم زمینش به گنجی بزرگ می‌رسد. او پنهانی و به تکرار مقداری از اشیای گنج را برای فروش به شهر می‌برد و به‌زودی زندگی مجللی برای خود فراهم می‌کند. خریداران عتیقه در شهر، علی را تشویق می‌کنند که از همسر روستایی‌اش معصومه جدا شود و با زنی شهری ازدواج کند. عده‌ای از اهالی روستا و خریداران عتیقه درصددند تا به محل گنج دست پیدا کنند. در لحظه‌ای که مراسم عروسی بر پاست انفجار دینامت کارگران جاده‌سازی خانه پوشالی علی را ویران می‌کند و همه، حتی همسر سابق و تازه‌اش را از دست می‌دهد. گلستان، فیلمی براساس این داستان ساخت که ۲ هفته پس از اکران به پایین کشیده شد.





فیلم
فیلم‌های زیادی با موضوع جست‌وجوی گنج ساخته شده است. در این میان سینمای ایران نیز از آن غافل نبوده است؛ از گنج قارون تا گنج محمدعلی سجادی، محسن قصابیان و... . حتی در تلویزیون هم نمونه‌هایی از آن قابل پیگیری است که تازه‌ترین آن سریال «زیر خاکی» جلیل سامان بود که با بازی گوهر خیراندیش، پژمان جمشیدی و ژاله صامتی در‌ماه مبارک رمضان سال‌جاری پخش شد.
1ـ «ایندیانا جونز»؛ رشته فیلم‌های سینمایی درباره یک باستان‌شناس ماجراجو به همین نام و مخاطرات بزرگ اوست. این فیلم‌ها حاصل همکاری استیون اسپیلبرگ کارگردان آن و جورج لوکاس، فیلمنامه‌نویسِ دستیار و تهیه‌کننده آن است. هریسون فورد هنرپیشه آمریکایی نقش شخصیت اصلی این فیلم‌ها را بر عهده داشت؛ ماجراجوی بی‌پروایی که به‌دنبال دست‌نیافتنی‌ترین گنج‌های دنیاست.
2ـ «گنجینه ملی»؛ نیکلاس کیج در این فیلم سینمایی ماجراجویانه که نوعی مدرن از مجموعه فیلم‌های ایندیانا جونز است، نقش یک تاریخ‌شناس را دارد که به‌دنبال گنجینه‌ای است که از ابتدایی‌ترین روز‌های کشف آمریکا مخفی مانده است. در این بین یکی از همکاران او به وی خیانت و تلاش می‌کند زودتر از او به گنج برسد. این فیلم ترکیبی سرگرم‌کننده از فیلم اکشن و داستانی ماجراجویانه است.
3ـ «خوب، بد، زشت»؛ شاهکار سرجو لئونه نه‌تنها یکی از بهترین فیلم‌های ساخته در ژانر وسترن اسپاگتی (فیلم‌های وسترن ایتالیایی) است بلکه یکی از بهترین‌های ژانر وسترن با داستانی در پیداکردن گنجینه است. کلینت ایستوود، لی وان کلیف و ایلای والاک سه بازیگر اصلی این فیلم هستند که به‌دنبال یک گنجینه دفن‌شده هستند.