نذر به نیت سلامتی

حمیدرضا بوجاریان_خبرنگار

هرسال محرم، صدای سنج وطبل و نوحه‌خوانی و زنجیر‌زنی است که از خیابان‌ها و کوچه‌ها شنیده می‌شود. همه سیاه‌پوش در عزای امامی هستند که غریبانه همراه با 72یار باوفایش به شهادت رسید. محرم که می‌شود، دل‌های زنگ‌زده از سختی‌های روزگار با اشک غم برای حسین(ع) در صحرای کربلا صیقل پیدا‌می‌کند و دوباره زنده می‌شود. اما امسال، از آن دسته‌های بزرگ با نوحه‌خوان‌های موسفید‌کرده در مدح اهل‌بیت(ع) در خیابان‌ها و نذری‌هایی که برای ‌تر‌کردن لب تشنه عزاداران بین هیئتی‌ها، داخل دسته‌ها و عزاداران پخش می‌شد خبری نیست. کرونا، محرم سال 1442غریب‌ترین محرمی است که ایرانیان تجربه‌اش می‌کنند. تجربه‌ای جانسوز که عزاداران حسینی(ع) با روش‌های ابتکاری در تلاشند از تلخی‌اش کم کنند. روش‌هایی که همشهری در گفت‌وگو با برخی هیئت‌داران قدیمی درباره‌اش پرسیده است.

نذری هدفمند با نیت سلامت
ماجرای نذر40ساله خانواده طباطبایی در محله محلاتی را بیشتر همسایه‌ها و اهالی می‌دانند. محرم و صفر که می‌شود دسته‌های عزاداری بعداز اینکه کوچه‌به‌کوچه خبر از عزای حسین(ع) می‌آورند، گرد خانه 4طبقه میانسالی جمع می‌شوند و ماتمکده‌شان را داخل خانه می‌برند و غوغایی درونش به راه می‌اندازند. بعداز عزاداری به رسم 4دهه گذشته، پذیرایی از عزاداران شروع می‌شود و به یاد سرور شهیدان، عزادارانش اطعام می‌شوند. اما کرونا، حساب و کتاب هیئت‌های عزاداری را به هم زده است. دیگر از دسته‌های عزا در خیابان‌های شهید محلاتی خبری نیست. هیئت‌دارها هم برای حفظ سلامت عزاداران، از کسی نخواسته‌اند دسته‌ای راه بیندازد و نوحه سر بدهد. نذرداران محرم هم دیگر آن رغبت سال‌های قبل را ندارند. نه اینکه نخواهند نذرشان را ادا کنند، بلکه می‌ترسند با دادن نذری جان عزاداری به خطر بیفتد و آنگاه سید و سالار شهیدان از کارشان مکدر شود. اما مگر می‌شود محرم را بدون نذری و ادای دین از سر گذراند. خانواده طباطبایی‌ها برای ادا کردن نذرشان راهی را انتخاب کرده‌اند که هم خیر مردم در آن است هم اینکه به صاحب نذر بدهکارشان نمی‌کند. فهیمه دختر خانواده طباطبایی در این‌باره می‌گوید:«برای اینکه چراغ نذر خانواده خاموش نشود، قرار‌شده امسال فهرستی از مهمان‌هایی که هر سال از هیئت‌های مختلف می‌آمدند تهیه و نذرمان را با فرستادن غذا به خانه‌های عزاداران ادا کنیم». راهی که آنها برای ادای نذرشان انتخاب کرده‌اند، سخت است. دست‌کم هر سال هزار نفر سر سفره نذر این خانواده اطعام می‌شدند و پیدا کردن این تعداد آدرس برایشان ممکن نیست. سختی کار باعث شده، مجبور شوند نذرشان را امسال جمع و جورتر اما، هدفمندتر از قبل ادا کنند؛ «امسال 300پرس غذا آماده می‌کنیم و به دست آنها که هر سال در هیئت میزبانشان بودیم می‌رسانیم. مابقی هزینه طبخ غذا را صرف خرید ماسک و مواد ضد‌عفونی می‌کنیم تا به آنها که توان خرید لوازم بهداشتی برای محافظت از کرونا را ندارند، کمک کنیم تا سلامتشان حفظ شود.»

نذری بیرون‌بر 
محله جوادیه از آن دست محله‌هایی است که‌ ماه محرم امکان ندارد در کوچه‌های تنگ‌و‌ترش‌اش کرور‌کرور عزادار و دسته‌دسته هیئت تردد نکند. دینداری و تعلق بالا به امور مذهبی در این محله جنوب تهران زبانزد است و بسیاری برای دیدن عزاداری عزاداران به این نقطه از پایتخت می‌آیند. هنوز محرم نرسیده جوان‌ترهای محله در و دیوار  را سیاهپوش کرده‌اند و ارادت خود را به سالار شهیدان با پوشیدن رخت عزا نشان می‌دهند. «علی چیتگری»، فرزند متولی هیئت علمدار کربلا که از سال 64 پرچمدار برپایی مراسم در حسینیه زیرزمین خانه 2طبقه و سالخورده‌ای در این محله است می‌گوید، امسال قرار نیست مانند سال‌های قبل نذری بین افراد پخش شود؛«ما هیچ وقت در حسینیه برای غذا دادن به عزاداران سفره پهن نمی‌کردیم. همیشه مردم دم در می‌آمدند و ظرف و ظروفشان را می‌دادند؛ نذری می‌گرفتند و می‌رفتند.» نذر چیتگری‌ها در حسینیه‌شان، تنها مختص روزهای عاشورا و تاسوعاست. نذری که 3هزار پرس غذا را شامل می‌شود؛« خیلی‌ها گفتند کروناست و بهتر است نذری ندهید. نخواستیم به‌دلیل کرونا نذری را تعطیل کنیم. این رسم چندساله خانواده ماست که نذری عاشورا و تاسوعا بدهند. اما دلمان هم نمی‌خواهد کسی مشکلی پیدا بکند. برای همین غذا فقط در ظرف یک‌بار مصرف و به شکل بیرون‌بر دست مردم می‌دهیم. از قدیم هم رسم‌مان نبود سفره پهن‌کنیم. امسال هم روال مثل قبل است.» چیتگری می‌داند پخش 3هزار پرس غذا آن هم در2روز، کار سختی است و می‌تواند باعث تجمع افراد برای گرفتن نذری شود. برای همین با جوان‌های محله که هر سال خادم حسینیه بوده‌اند به این فکر کرده است تا کار را بدون تجمع کردن کسی به سرانجام برسانند؛ «مردم هم باید کمک کنند و فاصله را رعایت کنند.همه سعی خودمان را می‌کنیم تا نذری‌ها با رعایت همه پروتکل‌های بهداشتی که اعلام شده پخته و پخش شود.» 

خون می‌دهیم 
خبرهای چند روز گذشته از مراکز بیمارستانی ناامید‌کننده بوده است. ناامیدکننده نه از بابت کرونا و فوت پی‌در‌پی شهروندان بر اثر آن، بلکه کم‌شدن ذخایر خونی و به خطر افتادن جان بیمارانی که با کرونا نسبتی ندارند و برای درمان درد دیگری راهی بیمارستان شده‌اند. پزشکان می‌گویند از وقتی پای کرونا به زندگی روزمره باز شده، خیلی از آنها که خون اهدا می‌کردند، می‌ترسند برای اهدای این ماده حیاتی پایشان را به مراکز انتقال خون یا مراکز بیمارستانی مجهز به امکانات خون‌گیری بگذارند.
 شاید حق دارند اما این اتفاق باعث شده ذخیره خون در خیلی از استان‌ها به حدی کم شود که چاره‌ای جز گرفتن خون از همراهان بیمار بستری شده نباشد. این خبرها را متولیان هیئت قمر بنی‌هاشم در استان یزد هم شنیده‌اند. آنها هیئت‌شان خیلی سال است در ‌ماه محرم بانی نذر دارد و مردم دیگر هم به واسطه بانی، نذر خود را به هیئت قمر بنی‌هاشم می‌دهند تا آنها زحمت ادا کردنش را بکشند. این هیئت اما امسال رسم چند ده‌ساله خود را تغییر داده و نذر خون به راه انداخته است. «حسین حسام‌زاده» یکی از متولیان درباره نذر امسال هیئت می‌گوید:«کلی فکر کردیم محرم امسال را چطور برگزار کنیم. چند جلسه با بزرگ‌ترها داشتیم و امر کردند کاری کنیم که هیئت‌مان هم به فریضه عزاداری و نذر برسد هم خدمتی به مردم کرده باشد. یکی از اهالی هیئت پزشک است و پیشنهاد کرد به اهل هیئت وعزاداران بگوییم که نذر خون برای بیماران در بیمارستان‌ها داشته باشیم.» اسم هیئت قمر بنی‌هاشم باشد و نذر هم نذر اهدای خون، کمتر کسی است که با چنین نذری مخالفت کند. هر چه باشد محرم است و کربلا و خون به ناحق ریخته شده‌ای که در غمش سال‌هاست عزاداریم. پیشنهاد نذر خون که از سوی هیئت‌دارها به گوش مردم رسید، خیلی‌ها داوطلب اهدای خون شده‌اند. حسام‌زاده می‌گوید: «تقریباً یک هفته است که گفته‌ایم هر کس که سلامت جسم دارد و علاقه به نذر خونش برای نجات یک مسلمان، ثبت‌نام کند تا در روزهای اول محرم یا ما به مرکز اهدای خون برویم یا از مسئولان دعوت کنیم برای گرفتن خون عزاداران به هیئت بیایند. بعضی اهالی هیئت سن و سالی از آنها گذشته و نمی‌توانند خون اهدا کنند اما جوان‌ترها پای کارند و تا الان خیلی‌ها برای اهدای خون ثبت‌نام کرده‌اند».
 نذر خون هیئتی‌های قمر بنی‌هاشم خبرش به گوش هیئت‌دارهای دیگر هم رسیده است. حسام‌زاده امیدوار است کاری که آنها شروع کرده‌اند تبلیغ شود و تعداد نذر‌کنندگان خون بیشتر از قبل. اما او به مسئله‌ای مهم اشاره می‌کند که اهالی هیئت و بانیانش از آن غافل نشده‌اند؛«با اینکه نذر خون را شروع کرده‌ایم، به توصیه بزرگ‌ترهای هیئت به رسم قبل غذا برای ادای نذر افراد می‌پزیم. چند روز قبل به ما گفته‌اند برای پخت‌وپز غذا در هیئت باید نکات بهداشتی را درنظر بگیریم و بازرسی برای نظارت بر پخت غذا می‌فرستند. امسال تعداد غذا را کم کرده‌ایم و توزیعش را داده‌ایم دست مؤسسه‌ خیریه‌ای که از نیازمندان حمایت می‌کند. اینطوری هم تجمعی برای غذای نذری گرفتن درست نمی‌شود هم نذر دست صاحب اصلی‌اش می‌رسد.»

آزادی زندانی؛ نذر محرم امسال
صدای دسته‌های عزاداری هر سال وقتی از پشت دیوارهای زندان به گوش زندانیان می‌رسید، دل بسیاری‌شان پر می‌کشید برای بودن در دسته عزای حسین(ع). در دل دعا می‌کردند زنجیر از دست‌هایشان باز شود و دنیایشان دیگر دیوار نباشد. دلشان می‌خواست به حق آزادگی حسین‌ابن‌علی(ع)، فرجی شود و آنها هم آزاد باشند تا کنار خانواده روزگار بگذرانند. کرونا این آرزو را برای برخی زندانی‌ها و خانواده‌هایشان به واقعیت نزدیک کرده است. زندانیان جرائم غیرعمدی که به‌دلیل ناتوانی در پرداخت خسارت وارد شده به دیگران در حبس هستند این روزها خبرهای امیدوارکننده‌ای درباره آزادی می‌شنوند. خبرهایی که «حمید عنبرستانی» از متولیان هیئت ثارالله می‌گوید با همکای هیئت‌های قمر بنی‌هاشم(ع)، جوانان سیدالشهدا و حضرت ابوالفضل(ع) آستین همت بالا زده‌اند و می‌خواهند به نیت ‌ماه‌محرم بانی آزادی زندانیان جرائم غیرعمد شوند؛«امسال تصمیم گرفتیم طرح هر هیئت بانی آزادی یک زندانی را راه بیندازیم. پولش را از محل هزینه‌ای که هر سال برای پخت نذری در 12شب اول ‌ماه‌محرم هزینه می‌کردیم کنار گذاشته‌ایم. به اهل محل و آنها که نذر خودشان را به هیئت‌هایی که در طرح شرکت کرده‌اند گفته‌ایم پول نذرشان را برای آزاد کردن زندانی به هیئت بدهند. خیلی‌‌ها استقبال کرده‌اند. فکر می‌کنم امسال با کمک‌هایی که تا الان جمع شده، دل چند زندانی و خانواده‌شان را بتوانیم شاد کنیم.» برای شناسایی زندانی جرائم غیرعمد، تیمی از هیئت‌های بانی آزادی زندانی جمع شده و کار تحقیق را از مدت‌ها قبل شروع کرده‌اند و آنها زندانی را پیدا کرده‌اند که به‌دلیل آتش‌سوزی مغازه‌اش کل سرمایه‌اش را از دست داده و چک‌های برگشتی‌اش دست طلبکاران، او را راهی زندان کرده است. عنبرستانی، آزادی این زندانی را که دست بر قضا از عزاداران سال‌های گذشته هیئت ثار‌الله بوده است، اولویت اول نذر آزادی زندانی در محرم امسال می‌داند؛ «خدا می‌داند محرم امسال و نذری که برای آزادی زندانی کرده‌ایم چقدر بچه‌های هیئت را به تکاپو انداخته تا پول لازم برای رها کردن یک هم‌محله‌ای بیگناه را از زندان جور کنند. امیدوارم پولمان جور شود و نخستین زندانی نیازمندمان را  محرم امسال آزاد کنیم.» متولی این هیئت امید دارد تا پایان‌ ماه محرم مقدمات آزاد کردن چند زندانی غیرعمد جرائم مالی با کمک مردم فراهم شود.

محرم نیازمندان 
چشم محرومان زیادی به محرم و کمک‌هایی است که عاشقان اهل‌بیت(ع) در این روزها در قالب نذری به دستشان می‌رسانند. محرومانی که بیشترشان در حاشیه‌های شهر بیتوته کرده‌اند و به سختی روزگار می‌گذرانند. وقتی خبر آمد که برگزاری مراسم‌  عزا و پخت غذای نذری در کوچه‌پس‌کوچه‌های شهر محدود و ممنوع شده است، تن خانواده‌هایی که روی‌ ماه محرم برای جبران کم‌و‌کسری‌های غذایی خانواده با کمک خیرین در این‌ ماه حساب باز‌کرده بودند، حسابی لرزید. ترسشان آنقدر زیاد شد که دست به دعا برداشتند که چطور می‌توانند از خجالت فرزندانشان دربیایند و چطور کمبودها را در این گرانی‌های افسارگسیخته جبران کنند. این نگرانی را بزرگان هیئت‌های خاورشهر که عمری است محرم‌ها سیاهپوش حسین(ع) هستند درک کرده‌اند. آنها امسال برنامه‌ای برای به راه انداختن دسته در کوچه و خیابان و پخت نذری و توزیع آن بین همه ندارند. 
قرار گذاشته‌اند امسال طرحی نو برای کمک به نیازمندان منطقه‌شان که تعداد آنها هر روز بیشتر ازقبل می‌شود، دراندازند. هیئت میثاق‌باحسین‌ابن‌علی(ع) یکی از این هیئت‌هاست که 25سال گذشته علم عزای محرم را در خاورشهر بالا نگه داشته‌است. «حسن‌فرهادی» از بانیان حسینیه می‌گوید کرونا باعث نشده محرم از یاد کسی برود بلکه باعث شده محرم شعور حسینی(ع) را بین عزاداران و هیئتی‌ها بالا ببرد؛ «امسال نیت این شد که بر اساس توصیه‌های علما به نیت 14معصوم 14قلم کالا برای کمک به خانواده‌هایی که کرونا زندگیشان را با مشکل رو‌به‌رو کرده است، جفت‌و‌جور کنیم.» محدوده‌های محمودآباد و محله‌هایی مانند آن در اطراف پایتخت کم نیستند. محدوده‌هایی که فرهادی پشتیبانی از خانواده‌های نیازمند ساکن آنها را از برنامه‌های هیئت می‌داند؛ «محرم برای ما مکتب انقلابی و انقلابی‌گری است. مکتب آزادی‌خواهی و ساختن انسان‌های مؤمن و بابصیرت. اما چون امسال ستاد کرونا و رهبر انقلاب توصیه به اجرای دستورالعمل‌های بهداشتی کردند، بنا را بر این گذاشتیم که مراسم عزاداری برگزار نکنیم و هزینه‌های مراسم را در قالب طرح کمک مؤمنانه و تهیه‌بسته‌های غذایی صرف کنیم.» بسته‌هایی که هیئت برای 140خانواده نیازمند شناسایی شده در منطقه خود جمع‌و‌جور می‌کند متنوع است. برنامه هیئت این است که افراد غذای خشک مانند برنج، رب، ماکارونی و مانند اینها را به هیئت اهدا کنند تا جوان‌ترهای هیئت با بسته‌بندی آنها سبد کالای پر‌و‌پیمانی برای نیازمندان درست کنند. فرهادی در این‌باره می‌گوید: «قصه، قصه ادای نذر است. چه فرقی دارد برنج را خودمان بپزیم و به عزادار بدهیم یا نیازمندی برنج هیئت را در خانه‌اش به‌عنوان هدیه‌ای از اهل‌بیت(ع) بپزد. مهم این است، نذر دست کسی که محتاج آن است برسد. این را هم صاحب نذر خودش آدرس می‌دهد و درست دست کسانی می‌رساند که باید برسد».

چون امسال ستاد کرونا و رهبر انقلاب توصیه به اجرای دستورالعمل‌های بهداشتی کردند، بنا را بر این گذاشتیم که مراسم عزاداری برگزار نکنیم و هزینه‌های مراسم را در قالب طرح کمک مؤمنانه و تهیه‌بسته‌های غذایی صرف کنیم