یادداشت
هم‌اندیشی دوروزه مجازی «اندیشیدن با ابن‌سینا»
علی‌اصغر محمدخانی ـ معاون فرهنگی و بین‌الملل شهرکتاب
با اینکه ابن‌سینا از برجسته‌ترین فیلسوفان و دانشمندان جهان اسلام است و در هزار سال گذشته آثار او در جهان نیز تأثیرگذار بوده است، ولی کارنامه ابن‌سیناپژوهی در ایران چندان پربرگ‌وبار نیست و به نسبت جایگاه او در تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی، آثار ارزشمندی که در معرفی ابن‌سینا و آرا و آثارش نگاشته شده قابل توجه نیست و آثار خود ابن‌سینا نیز به‌طور کامل تصحیح نشده و در اختیار علاقه‌مندان قرار نگرفته است. در واقع ابن‌سینا زندگی ناآرام و پرحادثه‌ای داشته و پاره‌ای از عمر خود را در کارهای سیاسی و همنشینی با امیران سپری کرده است. با این‌همه، به‌واسطه وسعت اطلاعات و تجربیات علمی، فلسفی، هوشمندی و حافظه قوی، چنان آثار عظیمی در فلسفه، علوم مختلف و حتی در مباحث ذوقی و عرفانی پدید آورده که کل جریان‌های فکری و فرهنگی پس از خود را در جهان اسلام و حتی اروپای سده‌های میانه تحت‌تأثیر قرار داده است.
تار و پود نظام فلسفی ابن‌سینا متشکل از فلسفه ارسطویی، مکتب نوافلاطونی و جهان‌بینی اسلامی است ولی چارچوب فلسفه وی عمدتا ارسطویی است و شاید به همین سبب ابن‌سینا نماینده فلسفه مشایی در شرق جهان اسلام به‌شمار می‌آید و در ادبیات فارسی از وی به نام «مثل اعلای استدلالیون» یاد می‌شود. اندیشه‌های فلسفی ابن‌سینا را پس از مرگش شاگردان وی ازجمله برجسته‌ترین آنان مانند ابوعبید جوزجانی، ابوالحسن بهمنیار و ابوعبدالله معصومی ترویج کردند و افکار ابن‌سینا حضور خود را در میان چهره‌های برجسته سده‌های دیگر مانند خواجه نصیرالدین طوسی، قطب‌الدین شیرازی، صدرالدین دشتکی، غیاث‌الدین منصور شیرازی و جلال‌الدین دوانی حفظ کرد. همچنین تأثیر ابن‌سینا را حتی در مخالفان او یعنی ابوحامد غزالی، فخر رازی و ابن‌رشد نیز می‌توان پی گرفت. البته تأثیر ابن‌سینا را می‌توان در اندیشه مغرب‌زمین نیز ارزیابی کرد و در این میان از آلبرت کبیر، توماس آکوئیناس و راجر بیکن و برخی از فلاسفه قرن بیستم یاد کرد که از ابن‌سینا بسیار تأثیر پذیرفته‌اند. علاوه بر این ابن‌سینا در بسیاری از علوم ازجمله روانپزشکی، ریاضیات، زبان‌شناسی، موسیقی، نجوم و پاره‌ای از علوم طبیعی تالیفات متنوع و گرانقدری به‌جا نهاده که به غیراز آثار فلسفی اوست و در پزشکی نیز شهرت جهانی دارد و کتاب قانون او که دایره‌المعارف‌گونه ابن‌سینا در پزشکی است، طی چند سده مرجع دانشمندان شرق و غرب بوده و شرح‌های زیادی بر آن نوشته شده است. این کتاب عظیم که همه کتاب‌های پزشکی دیگر را در سایه خود نهاده بود، چندین سده در دانشگاه‌های اروپا تدریس می‌شد و ابن‌سینا در این اثر، همه اطلاعات پزشکی یونانی و عربی را تا دوران خود بدانگونه که از آنها آگاه بود یک‌جا گرد آورده است.
بیشتر آثار ابن‌سینا به عربی نگاشته شده است و توانایی و تسلط او را در نگارش کتاب‌های علمی و فلسفی به این زبان می‌توان سنجید. افزون بر این، ابن‌سینا در ادبیات فارسی نیز دستی قوی داشته و بیش از 20اثر فارسی نیز به او منسوب است که از میان آنها انتساب «دانشنامه علایی» و «رساله در نبض» یا «رگ‌شناسی» بدو مسلم است و آثار فارسی ابن‌سینا مانند سایر نثرهای علمی زمان وی با رعایت ایجاز و اختصار کامل نوشته شده است. کوتاهی جملات و پرهیز از تکلف و صنایع لفظی از ویژگی‌های سبک نگارش اوست و به‌کارگیری نثر فارسی برای بیان مفاهیم دقیق فلسفی و علوم وابسته بدان با ابن‌سینا آغاز می‌شود و سپس به دست شاگردانش و کسانی مانند ناصرخسرو، عمر خیام، عمر بن سهلان ساوی، افضل‌الدین کاشانی، قطب‌الدین شیرازی و خواجه نصیرطوسی ادامه می‌یابد.
در یک‌سال گذشته در مجموع ۲۹ اثر چاپ اول با شمارگان ۱۹۵۰۰نسخه درباره ابن‌سینا انتشار یافته که این آثار به زندگی ابن‌سینا، اندیشه‌های ابن‌سینا در آینه نگاه معاصر، اصول تعلیم و تربیت از نگاه ابن‌سینا، وحی و نبوت در اندیشه سینوی، منطق ابن‌سینا، شرح اشارات، اندیشه‌های زیباشناختی ابن‌سینا، بررسی تطبیقی اندیشه‌های ابن‌سینا با افلاطون، دکارت، فارابی، سهروردی، ملاصدرا، کانت، بنتام و هایدگر پرداخته است. همچنین آثار دیگری چون 3حکیم مسلمان، برگزیده قانون در طب، راه اصفهان: سرگذشت ابن‌سینا نوشته سینوهه از آثار تجدید چاپی درباره ابن‌سینا بوده که چاپ‌های دهم، دوازدهم و شانزدهم این 3اثر در سال۹۸ منتشر شده است.
