نگار حسینخانی- روزنامه‌نگار
نه! این دوستی یکی دو روزه نیست؛ بررسی تاریخچه روابط ایران و لبنان از زمان حاکمیت صفویان تا پس از انقلاب اسلامی و تا امروز نشان از رابطه‌ای با فراز و فرودهای بسیار دارد. برنامه مبادلات فرهنگی بین ایران و لبنان هم با هدف عملی کردن قرارداد فرهنگی امضا شده بین ۲ کشور در سال1335 شمسی، پس از جنگ‌های داخلی لبنان به امضای دو طرف رسید تا هر ۲ سال یک‌بار تمدید شود. در دیدار حسام‌الدین آشنا، مشاور فرهنگی حسن روحانی با رونی عریجی، وزیر فرهنگ لبنان در آستانه شصتمین سالگرد امضای نخستین توافق فرهنگی بین ایران و لبنان هم به همکاری فرهنگی و هنری ۲ کشور مانند سینما، تئاتر، موسیقی، هنرهای تجسمی و راه‌های تقویت و گسترش آنها اشاره شد؛ صحبت‌هایی که چندان هم بی‌پایه نبود. زیرا محمدمهدی شریعتمدار، رایزن فرهنگی ایران در بیروت می‌گوید که ارتباط با هنرمندان و ادیبان و روشنفکران بخشی از کار آنهاست ودر همه هنرها حتی هنر سینما، تئاتر، موسیقی و هنرهای تجسمی هیأت‌های ایرانی را راهی لبنان کرده‌اند و هیأت‌هایی نیز از لبنان به ایران آمده‌اند. اما چطور باید لبنان را شناخت. در اینجا بخشی از محصولات مشترک یا غیرمشترک که شناخت بیشتری از لبنان حاصل می‌کند را ردیف کرده‌ایم.
رابطه فرهنگی ما و لبنان
در جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر می‌شد شماری از دست اندرکاران تئاتر لبنان را که به ایران آمده بودند، رصد کرد. اتفاقی دوجانبه مثل آنها که از ایران به لبنان رفتند. گروه‌های موسیقی هم همینطور. در زمینه هنرهای تجسمی هم در خطاطی، کاریکاتور، نقاشی و... نمایشگاه‌هایی برگزار شده. حتی ۲ هنرمند که تخصص آنها کشیدن نقاشی دیواری روی ساختمان‌های بلند بود به ایران آمدند تا با مسئولان بعضی شهرک‌ها دیدار کنند و برای ترسیم نقاشی‌های دیواری به توافق برسند. در سطح رسمی هم توافقنامه‌ای فرهنگی بین 2 کشور امضا شده. همچنین توافقنامه‌هایی علمی بین دانشگاه‌های 2 کشور وجود دارد. جالب است بدانیم که با قشرهای مختلف جامعه لبنان و حتی سازمان‌ها و جنبش‌ها و مشخصا در سطح مقاومت در ارتباط هستیم. در فعالیت‌های رسانه‌ای، لبنان نقش ممتازی در میزبانی شبکه‌های ماهواره‌ای و فعالیت‌های فرهنگی و انتشاراتی و ترجمه در عرصه‌های مختلف شعر و ادبیات دارد. ده‌ها و صدها عنوان کتاب از نویسندگان و روشنفکران و علمای ایرانی به زبان عربی در لبنان ترجمه و چاپ و منتشر شده. ایرانیانی همچون محمدعلی جمال‌زاده، امیرمسعود برومند، محمود حسابی و علی‌اکبر صالحی دانش‌آموخته لبنان بوده‌اند. از شاعران و نویسندگان بزرگ لبنان هم می‌توان به جبران خلیل جبران، جورجی زیدان و جورج جرداق اشاره کرد که آثارشان به فارسی ترجمه شده است.
سفرنامه‌ها را بخوانیم یا سفر برویم؟
خاورمیانه مرکز جهان است و لبنان قلب خاورمیانه. قلبی مجروح که کمتر آرام دیده است. همین اول داستان بدانید که هر تصوری درباره کشورهای مسلمان‌نشین مثل ترکیه و مالزی دارید باید کنار بگذارید. دین و مذهب در لبنان جدی‌تر از آن است که فکرش را می‌کنید. درنظر بگیرید 2 غریبه در ایران همدیگر را می‌بینند. آنها جملات خود را اینگونه شروع می‌کنند: «سلام! خوبی؟» این مکالمه در لبنان اینطور آغاز می‌شود: «سلام! دین و مذهبت چیه؟» البته به همان اندازه که برای فرد غریبه مهم نیست که جواب «خوبی؟» چه خواهد بود، در لبنان هم کسی برایش مهم نیست شما چه جوابی می‌دهید. انگار پرسیدن دین طرف مقابل، وظیفه‌ا‌ی اجتماعی یا نوعی عادت باشد. تقسیم‌بندی‌ها در لبنان براساس دین و مذهب است. مذهب در لبنان فقط به جا آوردن آیین مذهبی نیست، بلکه فرهنگ است. در این کشور وقتی وارد محله‌ا‌ی جدید با دینی متفاوت می‌شوید، انگار دنیای آدم‌ها و نوع زندگی‌شان عوض می‌شود. اعتقادات مختلف جزء جذابیت‌های لبنان است. آشنایی با فرهنگ و زندگی مردم لبنان اما چیزی است که می‌توانید در کتاب‌ها و سفرنامه‌های مختلف دنبالش کنید. در اینجا به چند سفرنامه اشاره خواهیم کرد.
سفرنامه لبنان
این سفرنامه عزیمت گروهی و پنج روزه در تابستان 89 است که با هدف آشنایی بیشتر با مقاومت اسلامی لبنان نوشته شده. در این کتاب سعی شده متن با تصاویر همراه شود. «حزب‌الله لبنان» به قلم شیخ نعیم قاسم، «ساختار سیاسی اجتماعی لبنان» به قلم سیدعلی‌حق شناس‌کمیاب، «سیدعزیز؛ زندگی‌نامه حجت‌الاسلام سیدحسن نصر‌الله» به قلم حمید داوودآبادی، لبنان جمع‌آوری بنیاد شهید چمران و لبنان جمع‌آوری العربیه است.
سفرنامه امین‌الدوله
امین‌الدوله، صدراعظم دوره مظفرالدین‌شاه قاجار، به لبنان نیز رفته بود. او در سال۱۲۷۸ شمسی در راه بازگشت از سفر حج، در لبنان، گرفتار درد دندان و اسیر عذاب دندان کشیدن شده بود. این کتاب با مقدمه نوه‌اش علی امینی، نخست‌وزیر دوره محمدرضاشاه، و به کوشش اسلام کاظمیه منتشر شده است. امین‌الدوله در این سفرنامه، ضمن اشاره به بیماری‌ها و امراض متعدد خود، از درد دندانش نیز نوشته است. او در راه بازگشت، شبی در بیروت دچار درد شدید و ناگهانی دندان شده که مدتی ادامه یافته و در نهایت به کشیدن دندان مجبور شده. این روایت علاوه بر اینکه جذاب و خواندنی است، گوشه‌ای از نگاه مردم قرن پیش به دندانپزشکی، اوضاع این حرفه و چگونگی کشیدن دندان در آن زمان را نشان می‌دهد.
بیروت 75
این کتاب نخستین رمان بلند غاده‌السمان است که در سال۱۹۷۴ به زبان عربی منتشر شد. «بیروت ۷۵» به‌شکلی پیشگویانه لبنانِ در آستانه جنگ را تصویر می‌کند و شمایلی متفاوت از جامعه در آستانه جدالِ لبنان به خواننده ارائه می‌دهد. بیروتِ غاده‌السمان هیچ شباهتی به اتوپیایی ندارد که شخصیت‌های داستان برای ملاقات آن و یافتن آرزوهایشان روانه آن می‌شوند. غاده‌السمان را در ایران بیشتر با اشعارش می‌شناسند، اما رمان‌ها و داستان‌های کوتاهش در جهان عرب شهرت بیشتری دارند. داستان از جایی آغاز می‌شود که 5 مسافرِ یک تاکسی، که از دمشق به بیروت می‌رود، با یکدیگر همسفر می‌شوند. هر کدام از شخصیت‌های داستان با رؤیایی در ذهن، بارِ سفر به بیروت بسته است؛ شهرت، امنیت، ثروت، آزادی و جاه‌طلبی از یک سو و از سوی دیگر برای پشت سر گذاشتن ترس، فقر، سنت‌ها و… . شخصیت‌های داستان بلافاصله پس از رسیدن به مقصد می‌فهمند که تصویری که در ذهن داشته‌اند هیچ شباهتی به بیروتی ندارد که اکنون در آن به‌دنبال آرزوهایشان می‌گردند.
مارک و پلو
این کتاب مجموعه‌ای از سفرنامه‌های منصور ضابطیان است. ضابطیان مقدمه کتاب را با «چطور درحالی‌که فکرش رو هم نمی‌کرده به این زودی‌ها بتونه به سفر دور دنیا بره»، شروع می‌کند. تقریبا می‌شود گفت که مقدمه این کتاب خودش انگیزه سفر است، حتی با تمام سختی‌هایی که ممکن است سر راه‌مان باشد. در این کتاب می‌توانید های‌لایت اتفاقات مهم و آشنایی‌ها و همچنین خصوصیات مردم و کشوری که به آن سفر کرده را با ادبیاتی ساده و همینطور عکس‌های جذاب بخوانید و ببینید. این سفرنامه شامل سفرهایی به لبنان، هندوستان، ایتالیا، اتریش، کره‌جنوبی و... است. یک نکته مثبت این اثر، کوتاه بودن سفرنامه‌هاست، که با چند صفحه مطالعه در مورد هر کشور می‌توانید با فضای کلی حاکم بر آن کشور به‌طور خلاصه آشنا شوید.
لبنان‌زدگی
این کتاب سفرنامه‌ای هفت‌پرده‌ای درباره سفر به کشور لبنان است. سیدحسین مرکبی بافت اجتماعی و سیاسی و تاریخی لبنان را در قالب مشاهداتش در این سفرنامه صورت‌بندی می‌کند. این سفرنامه به قرائت لبنانی از اسلام و تجربه زیسته مسلمانان در فضای متکثر و پر دادوستد کشوری می‌پردازد که هیچ گروهی در آن اکثریت مطلق یا حاکم نیست. نویسنده در میانه جنگ ۲۰۱۴ غزه و اوج حملات گروه‌های تکفیری به لبنان سفر کرده و به نواحی مرکزی و جنوبی این کشور کوچک سرک کشیده است. یک فصل کامل از این سفرنامه به بازدید از مؤسسات اجتماعی و خیریه امام موسی صدر اختصاص دارد.
سفر به سرزمین سدر و زیتون، لبنان
این کتاب تلاش اکبر خلیلی برای به تصویر کشیدن چهره واقعی لبنان است. خلیلی همراه رضا امیرخانی، محسن مومنی، غلامعلی رجایی و محمدرضا بایرامی در بهمن‌ماه سال ۱۳۸۱ به لبنان سفر می‌کند. خلیلی در این سفرنامه به ثبت دیده‌ها، شنیده‌ها و تجربیاتی که در مسیر کسب کرده، می‌پردازد. سفرنامه او در بردارنده اطلاعات ارزشمندی درباره مسائل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، جغرافیایی و... است. نویسنده در این سفرنامه به بیان حالات و احساسات خود پرداخته و با زبانی صمیمی از دغدغه‌ها، امیدها و آرزوهایش سخن می‌گوید. بیان خاطرات از زبان نویسنده اطلاعات مفیدی از سرزمین لبنان در اختیار مخاطب قرار می‌دهد. خلیلی در این کتاب از نگاه مثبت و پر از امید لبنانی‌ها به ایرانی‌ها می‌گوید و دوست دارد با این جملات کتاب را به پایان برساند؛ «وارد آخرین فروشگاه شدیم که فروشندگان آن دختران مسیحی بودند. کافی است آنها بدانند که شما ایرانی هستید. قیمت‌ها سقوط می‌کند؛ به‌خصوص که شما را با ایران امام خمینی(ره) می‌شناسند و امام خمینی(ره) را با انگشت سبابه نشان می‌دهند. وقتی انگشتان بالاست و نام امام خمینی با خنده‌ای توأم با بخشش نصیب مشتری ایرانی خمینی دوست می‌شود.»
«نجف؛ بیروت؛ دهلی» نوشته سیدجواد ورعی، «کابوس‌های بیروت» نوشته غاده‌السمان از دیگر کتاب‌هایی هستند که برای شناخت بیشتر لبنان می‌توانید بخوانید. البته از شعر غافل نشوید و کتاب «به بیروت با عشق» نزار قبانی را هم برای درک بیشتر فرهنگ و ادبیات لبنان از دست ندهید.
اشتراکات تصویری؛ سینمای ما و لبنان
جشنواره بین‌المللی فیلم «تریپولی» در کشور لبنان برگزار می‌شود و ایران نیز با فیلم‌های سینمایی‌اش همواره مورد توجه این جشنواره بوده است. مثلا همین چند وقت پیش بود که تندیس بهترین فیلم بلند این جشنواره به ساخته برادران محمودی برای فیلم «رفتن» اعطا شد. اما در دنیای سینما همواره محصولات مشترکی بین این دو کشور ساخته شده است که در اینجا به چند نمونه آن اشاره می‌کنیم؛ «آوازهای سرزمین من» و «تولدی دیگر» عباس رافعی، «سی و سه روز» جمال شورجه و«شکارچی شنبه» پرویز شیخ‌طادی از دیگر محصولات مشترک بین 2 کشور است.
ابو زینب
این فیلم محصول مشترک ایران و لبنان با اکران در فرانسه برنده جشنواره فیلم فرانسه شد. فیلم سینمایی «ابوزینب» به کارگردانی علی غفاری در رقابت با ۱۵۰ فیلم از ۶۰ کشور جهان موفق به دریافت جایزه بهترین کارگردانی و بهترین بازیگر مرد از جشنواره نیس فرانسه شده است. این فیلم با نام راز پنهان نمایش داده شد.
داستان فیلم به ماجرای مقاومت یک خانواده لبنانی در سال‌های اشغال لبنان به دست نیروهای اشغالگر اسرائیلی می‌پردازد. یکی از امتیازات فیلم واقعی بودن آن است، هر چند در شکل روایت سعی شده که فیلم دارای جذابیت‌های سینمایی باشد و هیچ عنصر خارجی‌ای به زور به فیلم تحمیل نشده.
سریال «حوالی پاییز»
از مجموعه‌هایی که به کارگردانی حسین نمازی از شبکه سوم سیما پخش شد. یکی از نقش‌های اصلی این سریال را آن ماری سلامه بازیگر لبنانی ایفا می‌کند. او نقش ساره یک دختر عرب سعودی را بازی می‌کند.
«کتاب قانون»
این فیلم به کارگردانی مازیار میری با بازی دارین حمزه در سال۱۳۸۷ ساخته شد. در کتاب قانون پرویز پرستویی نقش‌آفرینی می‌کرد و حمزه برای نخستین بار در آن فارسی حرف زده است. حمزه که برای بازی در کتاب قانون نامزد دریافت جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن از جشن خانه سینمای سال۱۳۸۷ شد، عنوان کرده که حافظ او را عاشق ایران کرده است.
سریال «مدار صفر درجه»
این سریال به کارگردانی حسن فتحی با بازی پیر داغر هنرپیشه لبنانی مقیم بیروت از تلویزیون پخش شد. پیر داغر در این مجموعه نقش سرگرد بهروز فتاحی را ایفا می‌کرد که با اندکی تغییر در چهره و نوع بازی‌اش به همتای ایرانی خود مبدل شده تا آنجا که بسیاری از بینندگان تصور می‌کردند او یک بازیگر تازه‌وارد ایرانی است.
«ساخت ایران» 1و 2
این سریال به کارگردانی محمد حسین لطیفی است که در قسمت نخست از پیر داغر و در بخش دوم از پاملا الکیک لبنانی استفاده کرده است. الکیک بازیگر زن لبنانی به زبان‌های عربی، انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی و فارسی صحبت می‌کند. او می‌گوید: «به‌سرعت زبان پارسی را یاد گرفتم و این زبان، زبان سختی نیست».
«به وقت شام»
ابراهیم حاتمی‌کیا در این فیلم از پیر داغر استفاده کرده است. همچنین جوزف سلامه، خالد السید، رامی عطاءالله، لیث مفتی، منذر زین‌الدین، جوزف سلامه، علی سکر، محمد شعبان، سامر خلیلی، کارمن بصیبض و سینتیا کرم نیز در این فیلم ایفای نقش کرده‌اند. جوزف سلامه بازیگر نقش ابوعمر شیشانی یکی از سرکرده‌های داعش در به وقت شام است که با دیالوگ «چطوری ایرانی؟» در تیزرهای تبلیغاتی این فیلم به چهره‌ای مشهور در رسانه‌ها بدل شد، درباره حضورش در این فیلم و دیالوگی که داشته می‌گوید: «هر جمله‌ای را در اختیار من می‌گذاشتند یک مترجم نیز داشتم، چراکه باید به من می‌گفتند که من چه چیزی را می‌گویم تا مطابق آن گفته حالت چهره‌ام را نیز تغییر دهم. معنی دیالوگ چطوری ایرانی را می‌دانستم اما نمی‌دانستم این جمله مانند بمب خواهد بود».
هفت روز و هفت ساعت
در یک رئالیتی شو که از آن به‌عنوان سورپرایز نوروزی تلویزیون یاد می‌شد و در لوکیشن‌های متنوعی در لبنان و ایران اتفاق می‌افتاد، لیندا کیانی و الناز حبیبی، از بازیگران تلویزیون و سینمای ایران، با بازیگرانی از لبنان هم‌گروه شدند. سالی بسمه، هنرپیشه سینما و تلویزیون لبنان و ساره قصیر، بازیگر و مجری لبنانی هم در این شو حضور داشتند. این رئالیتی شو به کارگردانی سعید ابوطالب در لبنان و ایران ساخته شد.
رابطه فرهنگی ایران و لبنان در این سال‌ها چگونه قابل رصد است؟
دوستی با رنگ سبز تُند
در همینه زمینه :