وام‌های بی‌رمق

آوین آزادی_روزنامه نگار

اجاره‌نشینی در کلانشهرهای ایران، کار هر کسی نیست. تورم نه هر سال، بلکه هر‌ماه و هر روز، کیفیت زندگی مستاجران را کمتر می‌کند؛ مستاجرانی که تا همین 5‌ماه پیش با افزایش نرخ‌های 30درصدی در بازار اجاره کنار آمده‌ بودند ناگهان با شروع سال99 با رشد بی‌امان تازه‌ای مواجه شدند تا جایی که آنهایی که برای تمدید قرارداد خود در بهار اقدام کرده بودند هم 33درصد رشد قیمت را تجربه کردند. اما دولت برای حمایت از مستاجرانی که این روزها خانه‌های کوچک‌تر و قدیمی‌تری عایدشان می‌شود چه کرده است؟ پیشنهاد خرید خانه‌های 25متری، پرداخت تسهیلات مسکن با سود 13درصد به بعضی از مستاجران و ممنوعیت افزایش نرخ اجاره بیش از 25درصد سال قبل، از سیاست‌های حمایتی دولت در این ایام بوده است؛ روزگاری که مستاجران هم مانند همه دهک‌های کم‌درآمد جامعه، درگیر تورم، تحریم و کرونا شده‌اند و بیش از نیمی از درآمدشان را اجاره‌بهای مسکن می‌بلعد. 

تنها 30درصد مستاجران سراغ وام دولتی رفتند 
یکی از طرح‌های حمایتی دولت از مستاجران در این روزها، پرداخت وامی به‌عنوان وام ودیعه به مستاجران است؛ وامی که به گفته طراحانش 13درصد سود به آن تعلق می‌گیرد و مستاجران تهرانی باید برای بازپرداخت آن ماهانه 500هزار تومان قسط بدهند. مدیرکل دفتر اقتصاد مسکن گفته است: « 2.2میلیون مستاجر نیازمند حمایت تشخیص داده شده‌اند که تا روز چهارم مرداد، ۶۵۹ هزار نفر آنها از طریق پیامک برای دریافت این وام ثبت‌نام کرده‌اند». این در حالی است که فرصت ثبت‌نام در نهم مرداد‌ماه به پایان رسیده است و این یعنی چیزی حدود 30درصد مستاجران به این وام ودیعه روی خوش نشان داده‌اند. به گفته پروانه اصلانی، در این مرحله، افراد تنها از طریق پیامک اقدام به ثبت‌نام می‌کنند که در همان زمان دریافت پیامک، پالایشی انجام خواهد شد و ظرف هفته آینده پالایش‌ها جمع‌بندی و به متقاضیان واجد شرایط اعلام خواهد شد تا وارد سایت شوند و ثبت‌نام خود را تکمیل کنند. 
او همچنین درباره اولویت پرداخت وام به افراد توضیحاتی ارائه کرده است؛ «کارگران و حقوق بگیران ثابت، افرادی که تازه ازدواج کرده‌اند، خانواده‌های پنج‌نفره و بیشتر اولویت ما در گروه دریافت کمک‌ودیعه مسکن هستند. همچنین افرادی که تحت پوشش کمیته امداد امام (ره) و سازمان بهزیستی هستند از دیگر گروه‌های اولویت دار برای دریافت تسهیلات کمک ودیعه مسکن به شمار می‌روند.»  دولت طرح ودیعه مسکن را با اعتبار ۲۰هزار میلیارد تومانی در دستور کار قرار داده است و با وجود استقبال کمی که از این طرح شده، به ‌نظر می‌رسد 60 تا 70درصد این مبلغ دوباره به خزانه دولت برگردد. گفتنی است براساس آخرین آمارها، ایران 6.6میلیون خانوار مستاجر دارد. سهم تهران از اجاره‌نشینی بیش از 2میلیون خانوار برآورد می‌شود. 

تمدید کنید؛ اسباب‌کشی نه!
یکی دیگر از سیاست‌های حمایتی دولت، تمدید بدون چون و چرای قرارداد مستاجران در ماه‌های ابتدایی شیوع کرونا بود. مصوبه ستاد مبارزه با کرونا، مالکان را مکلف به تمدید دوماهه اجاره‌نامه‌ها کرده بود. ستاد ملی مبارزه با کرونا تصویب کرد تا موجران ملزم به تمدید دوماهه اجاره‌نامه‌هایی باشند که زمان اتمام قرارداد یکساله میان موجر و مستاجر، از اسفند ۹۸ تا پایان اردیبهشت ۹۹ خواهد بود. بنابراین موجران مکلف شدند اجاره‌نامه‌هایی را که قرارداد یکساله آنها در تاریخ‌های فوق به اتمام رسیده، عیناً با همان شرایط یادشده در اجاره‌نامه‌های موجود، تا پایان تیرماه امسال تمدید کنند. دولتی‌ها می‌گویند این مصوبه مؤثر واقع شد و موجب شد 50درصد قراردادها در نیمه دوم تیرماه تمدید شود، اما نکته تلخ و فراموش‌شده ماجرا این است که تمدید قراردادها براساس اعلام مرکز آمار، هزینه بیشتری روی دست مستاجران گذاشته است. 
یکی دیگر از سیاست‌ها، محدودیت دستوری در افزایش نرخ اجاره‌بها بود که حسابی هم سر‌وصدا کرد. براساس یکی از مصوبه‌های اخیر ستاد ملی مبارزه با کرونا، در دوره شیوع کرونا هیچ مالکی حق افزایش نرخ اجاره بیشتر از 25درصد در تهران و 20درصد در سایر شهرها را ندارد. مصوبه مهم‌تر این است که تمام قراردادها تا یک سال با همین میزان افزایش قیمت تمدید می‌شوند و موجر حق فسخ را ندارد، مگر به چند دلیل محدود. محمود محمودزاده در این‌باره توضیح داده است: «ضمانت اجرای این مصوبه، عدم‌صدور حکم تخلیه برای مستاجران است. طبق مصوبه امروز قراردادهای اجاره تمدید‌شده تلقی می‌شود. البته تمدید خودکار قراردادهای اجاره چند شرط دارد؛ اول اینکه اگر مستاجر در دوران اجاره به تعهداتش عمل نکرده و باعث ضرر و زیان مالک شده ، مشمول این مصوبه نمی‌شود و باید تخلیه کند. دومین شرط این است که اگر مالک، واحد خود را به‌صورت رسمی فروخته باشد 2‌ماه از تاریخ فروش، مستاجر مهلت دارد که واحد را تخلیه کند». او با بیان اینکه از امروز تمام قراردادها، ازجمله اجاره ثبت می‌شوند و باید کد رهگیری برای آن صادر شود، ادامه داد: «این سه موضوع مهم‌ترین مصوبات امروز دولت برای بازار اجاره بوده است که به‌طور کامل اجرایی خواهد شد».  معاون امور مسکن و ساختمان با بیان اینکه هیچ مالکی نمی‌تواند مستاجر را وادار به تخلیه واحد کند، اظهار داشت: «تنها اگر مستاجر افزایش نرخ حداکثر 25درصدی در تهران و 20درصد در سایر شهرها را نپذیرد و به تعهدات قرارداد سال گذشته پایبند نبوده باشد، باید نسبت به تخلیه واحد اقدام کند. 

تنها معادل 3درصد وام‌های کل کشور به مستاجران کمک می‌شود 
براساس اعلام بانک مرکزی در3ماه نخست سال‌جاری، بانک‌ها بیش از 224هزار میلیارد تومان به مشتریان خود تسهیلات داده‌اند. این سوی ماجرا، اگر همه 2میلیون و 200هزار نفر تصمیم بگیرند از تسهیلات ارائه‌شده برای ودیعه مسکن استفاده کنند، 20هزار میلیارد تومان تسهیلات به مستاجران داده می‌شود که این رقم تقریبا 9درصد تسهیلات داده‌شده در 3ماه گذشته توسط بانک‌هاست. البته همانطور که گفته شد به‌نظر می‌رسد تنها بین 30 تا 40درصد واجدین شرایط از وام ودیعه مسکن استفاده ‌کنند که اگر به‌طور میانگین 35درصد را معیار قرار دهیم، تنها معادل 3درصد وام‌های داده‌شده در کشور در 3‌ماه ابتدایی سال در اختیار مستاجران قرار می‌گیرد. به‌نظر می‌رسد طرح پرداخت وام برای تامین پول پیش در روزهای کرونایی، چندان مورد استقبال قرار نگرفته است.