شمارش معکوس برای بازگشایی

مرتضی کاردر_روزنامه نگار

مثل خانه‌هایی که ساخت‌و‌سازشان تمام‌شده، اما کارهای خرده‌ریز و نظافت آخرشان مانده است، مثل خانه‌هایی که مهندس ناظرها می‌توانند برای پایان کار به آنجا سر بزنند و گواهی‌های لازم را صادر کنند، اما برای سکونت دوباره هنوز آماده نیست، مثل خانه‌هایی که اسباب و اثاثیه ارزشمند را به جایی دیگر برده‌اند یا رویشان را پارچه کشیده‌اند تا از آسیب‌های بازسازی در امان بماند... موزه هنرهای معاصر تهران این روزها چنین وضعیتی دارد. بازسازی موزه پس از 2 سال و نیم به روزهای پایانی رسیده است، اما هنوز مدتی تا بازگشایی رسمی موزه کمی مانده است.
صبح سه‌شنبه شماری از روزنامه‌نگاران از موزه هنرهای معاصر تهران بازدید کردند تا مراحل پایانی بازسازی را ببینند. بیشتر از یک‌سال قبل در 31تیر 1398نشست خبری بازسازی موزه برگزار شد و دلایل تأخیر در فرایند بازسازی به تفصیل گذشت. در این مدت مدیران هنرهای تجسمی و موزه، همه‌‌چیز را به آینده حواله می‌دادند. شاید انتظار طبیعی این بود که در روزهای پایانی سال 98یا روزهای آغاز سال جدید خبری از بازگشایی موزه برسد، اما شیوع کرونا ، سبب توقف و تأخیر در بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی شد و از بازگشایی موزه نیز خبری نشد. حالا پس از چند ‌ماه، بازسازی موزه به روزهای پایانی رسیده است و کم‌کم باید بازگشایی موزه را انتظار بکشیم.

زمان بیشتر به نفع حفاظت آثار
هادی مظفری، مدیرکل هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و احسان آقایی، مدیر موزه هنرهای معاصر تهران خبرنگاران و روزنامه‌نگاران را همراهی می‌کنند و مراحل بازسازی را گزارش می‌دهند. هادی مظفری می‌گوید: «امیدواریم که تا پایان شهریور کار بازسازی موزه پایان بپذیرد و تلاش‌های شبانه‌روزی همکاران‌مان به نتیجه برسد. بازسازی موزه در اردیبهشت 1397آغاز شد، اما اهمیت و حساسیت کار سبب شد که بازسازی زمان بیشتری از پیش‌بینی‌های اولیه طول بکشد. کار بهسازی موزه در ۱۲ جبهه و 2 فاز آغاز شد. فاز اول شامل ۱۳۰ جبهه‌ فرعی و فاز دوم دارای 80جبهه فرعی بود. امروز در فاز دوم به پیشرفت ۹۸ درصدی رسیدیم و در مجموع پروژه پیشرفت ۹۱ درصدی را شاهد هستیم. ۹ درصد باقی مانده نیز مربوط به انتقال آثار گنجینه به محل اصلی و آزمایشات ضروری تا پیش از افتتاح رسمی موزه است. سخت‌ترین بخش کار بازسازی موزه مربوط به گنجینه بود که این اتفاق افتاد و کار جابه‌جایی آثار به‌زودی انجام می‌شود. در دوران کرونا که بخش عمده‌ای از فعالیت‌های فرهنگی کشور به حالت نیمه تعطیل درآمد، موزه آخرین جایی بود که در ۲۸ اسفند تعطیل شد و از ۱۵ فروردین هم با ساعت‌های کاری طولانی بار دیگر فعالیت‌ها آغاز شد. در زمان بازسازی فضای گنجینه برای جابه‌جایی آثار هنری و بردن آنها به مکانی دیگر، می‌توانستیم به‌کار سرعت دهیم، اما ممکن بود کیفیت نگهداری آثار کاهش پیدا کند. در این شرایط ممکن بود بازسازی گنجینه ظرف چند هفته به پایان برسد، ولی ما ترجیح دادیم زمان را به نفع حفاظت بهتر آثار گنجینه افزایش دهیم».

جایی بیشتر برای نگهداری آثار گنجینه
یکی از مسائل همیشگی موزه در سال‌های اخیر کمبود جای لازم برای نگهداری آثار گنجینه بوده است. یکی از اصلی‌ترین هدف‌های بازسازی نیز افزایش فضای گنجینه اعلام شد. حالا، هم ریل‌های نگهداری تابلوها از نو ساخته شده، هم به فضای نگهداری تابلوها اضافه شده، هم جایی برای نگهداری آثار کاغذی فراهم شده است. آثار حجمی نیز مثل گذشته جای ثابتی دارند. مجید حبیبی‌نژاد ناظر پروژه بازسازی می‌گوید: «مهم‌ترین بحث در گنجینه اصلی مسئله افزایش ظرفیت آن بود تا علاوه بر نگهداری بهتر آثار کنونی، پیش‌بینی برای اضافه شدن آثار در آینده نیز انجام شود. با توجه به این مسئله تعداد قفسه‌های ریلی گنجینه از ۸۶ به ۱۰۶ رسید که شامل ۱۳ قفسه ریلی متحرک و مابقی قفسه‌های ریلی ثابت است. کلیه بخش ماشینری گنجینه را مهندسان ایرانی انجام داده‌اند. یکی از نکات مهم در جاگذاری لاین‌ها این بود که در زمان جلو و عقب شدن قفسه‌ها، هیچ‌گونه ارتعاشی نباید در آنها وجود داشته باشد. بنابراین زمان بسیار زیادی صرف آزمایش‌های مکرر آنها شد و هم‌اکنون اثری که روی این قفسه‌ها قرار بگیرد، با کمترین لرزش جابه‌جا می‌شود. با افزایش ظرفیت گنجینه چند ریل برای آثار بزرگ درنظر گرفته شد. قبلا چنین چیزی در گنجینه وجود نداشت و بعضی از تابلوهای بزرگ که روی ریل‌های قبلی جا نمی‌شدند در کنار دیوار نگهداری می‌شدند. نورپردازی و بهسازی کف و دیوارها نیز انجام شد و با توجه به اینکه برای ما مهم بود که اصالت موزه تغییری نکند، کف‌پوش‌های قبلی پرداخت شدند و تغییری در آنها ایجاد نشد. راهروی مقابل گنجینه نیز تبدیل به یک سالن بزرگ شد تا خدمات نمایشگاهی مانند عکاسی، آماده‌سازی آثار و... در این فضا انجام شود.»

بازگشایی؛ بعد از محرم و صفر
فارغ از همه اتفاق‌ها، پرسش اصلی همه روزنامه‌نگاران اینجاست که موزه در چه تاریخی بازگشایی می‌شود؟ احسان آقایی، مدیر موزه می‌گوید: «ما بعد از محرم و صفر برای بازگشایی آماده‌ایم به شرط اینکه ستاد ملی کرونا اجازه بدهد. با ستاد ملی کرونا هم مکاتبه کرده‌ایم، اما قرار شد به زمان بازگشایی که نزدیک شدیم دوباره استعلام کنیم و ببینیم که نظر ستاد ملی کرونا چه خواهد بود. طبیعتاً بعد از 2 سال بازدیدکنندگان زیادی به موزه می‌آیند و تمهیدات بهداشتی لازم باید درنظر گرفته شود».

بازگشایی موزه، اتفاقی منحصر به‌فرد در تاریخ هنر ایران خواهد بود

زمان طولانی بازسازی، توقعات را برای بازگشایی بسیار زیاد کرده است. همه منتظرند تا ببینند موزه با چه نمایشگاه و چه مجموعه اتفاق‌هایی بازگشایی می‌شود. به‌نظر می‌رسد کارهایی مثل صرف نمایش گنجینه موزه نمی‌تواند توقعات را برآورده کند. احسان آقایی، مدیر موزه هنرهای معاصر تهران در پاسخ به پرسش همشهری می‌گوید: « افتتاحیه نمایشگاه بسیار هیجان‌انگیز است. یک اتفاق منحصر به فرد در تاریخ هنر ایران دارد انجام می‌شود. منتهی الان نمی‌توانم بگویم، برای اینکه هیجان لازم برای روزهای بازگشایی وجود داشته باشد. به‌ بازگشایی موزه که نزدیک‌تر شویم، نشست خبری ویژه‌ای برگزار خواهیم کرد و مجموعه اتفاق‌های بازگشایی را به تفصیل بیان می‌کنیم. اما بگویم که برنامه‌ نمایشگاه‌های موزه از بازگشایی تا پاییز 1400معلوم شده است. برنامه سینماتک موزه نیز برای 3 ‌دوره تعیین شده. نمایشگاه‌های آینده 2بخش است، نمایشگاهی از گنجینه موزه انتخاب شده و نمایشگاه‌های دیگری که از آثار هنرمندان امروز ایران و هنرمندان بین‌‌المللی برگزار می‌شود.» 

رضا عابدینی؛ طراح هویت بصری تازه موزه
همزمان با بازسازی موزه هنرهای معاصر تهران، سایت موزه از دسترس خارج و قرار شد که نسخه تازه سایت هنگام بازگشایی موزه رونمایی شود. بازسازی به طول انجامید، اما به‌نظر می‌رسد نسخه تازه سایت می‌توانست زودتر از اینها رونمایی شود. احسان آقایی می‌گوید: «ایراد شما وارد است. اما یکی از نکاتی که برای بازگشایی موزه قرار است رعایت کنیم، حفظ مجموعه‌ای از استانداردهاست. هویت بصری نیز یکی از استانداردهایی است که همه موزه‌های دنیا، در تمام المان‌های کوچک و بزرگ، از جمله سایت رعایت می‌کنند. بازطراحی هویت بصری تازه موزه هنرهای معاصر به‌عهده رضا عابدینی، گرافیست نامدار و صاحب‌سبک ایرانی است. چون هویت بصری تازه قرار است همزمان با بازگشایی موزه رونمایی شود و حتی شاید نشست مستقلی فقط برای هویت بصری موزه برگزار کنیم، شاید خیلی جالب به‌نظر نمی‌رسید که ما یک‌بار سایت را با هویت بصری گذشته بالا بیاوریم و بعد دوباره از چند‌ماه سایت تازه را رونمایی کنیم.»