میراث

مهرنوش سلماسی




علی حاتمی از همان فیلم اول نشان داد که به سنت‌ها، آیین‌ها و حکایت‌های ایرانی علاقه‌مند است. همین گرایش، از حاتمی چهره سینماگری سنت‌گرا ساخت که به قدیم و گذشته علاقه‌مند است. این تصویر مسلط و مرسوم با خودش قضاوت‌هایی به‌همراه آورد که در نخستین مواجهه‌ها با آثار فیلمساز، اغلب غیرمنصفانه، گرفتار سوءتفاهم و همراه با دست‌کم‌گرفتن سینمای حاتمی بود. جایگاه علی حاتمی به‌عنوان فیلمسازی شاخص، تثبیت شده بود، ولی در جزئیات (فیلم‌ها و سریال‌ها) معمولا حاصل تلاش او ناموفق ارزیابی می‌شد. فروش پایین‌تر از انتظار بیشتر فیلم‌های حاتمی نشان می‌دهد حتی تماشاگر هم در زمان اکران، خیلی از این جنس سینما که شبیه هیچ‌کس و هیچ فیلمی نبود استقبال نمی‌کرد.  از ۱۲فیلم اکران‌شده حاتمی، ۴فیلم پرفروش (حسن‌کچل، طوقی، سوته‌دلان و مادر) و  یک فیلم بافروش قابل‌قبول(دلشدگان) و 7فیلم (بابا شمل، قلندر، خواستگار، ستارخان، حاجی‌ واشنگتن، کمال‌الملک و جعفرخان از فرنگ برگشته) با شکست تجاری مواجه شدند. با این همه، علی حاتمی در همه سال‌های فعالیتش فیلمسازی مهم ارزیابی می‌شد؛ فیلمسازی که با سوته‌دلان و مادر و سریال هزاردستان خود بخشی از خاطره جمعی ایرانیان را به ‌خود اختصاص داد. تصویری که امروز از علی حاتمی به‌عنوان شاعر سینمای ملی و فیلمسازی بی‌بدیل با مجموعه‌ای از آثار درخشان و منحصربه‌فرد ثبت شده، مربوط به بعد از مرگ اوست. فیلم‌هایی چون حاجی واشنگتن و به‌خصوص مادر هم در سال‌های بعد است که بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد؛ ستایش‌هایی دیرهنگام از فیلمسازی که سال‌ها به گذشته‌پرستی، تحریف تاریخ و در مواردی حتی به بی‌اطلاعی از قواعد سینما متهم شد. به شکلی جالب توجه، از زمان درگذشت حاتمی به‌ندرت نقد و مقاله و یادداشتی در مذمت آثار این سینماگر منتشر شده است. علی حاتمی نزدیک به ربع قرن است که از دنیا رفته و حالا ما با میراثی مواجهیم که در آنها تخیل، قصه‌گویی، نقد قدرت، نمایش آیین‌های ایرانی و توجه به سنت‌های اصیل ایرانی در عین نوجویی به چشم می‌خورد. هنرمندی که گفتارنویسی‌اش زبانزد عام و خاص است و توجهش به جزئیات مثال‌زدنی، «اصالت» و «صاحب سبک» بودن را به‌عنوان شاخصه‌ای درخشان از خود به یادگار گذاشت. در این مطلب بازخورد آثار حاتمی در میان مردم، منتقدان و حضورشان در جشنواره‌ها را مرور کرده‌ایم. برای تکه‌نقدها، از بازچاپ آنها در کتاب‌های «صدفیلم تاریخ سینمای‌ ایران» احمد امینی، «تاریخ سینمای ایران» مسعود مهرابی، «تاریخ سینمای ایران» جمال امید و «معرفی و نقد فیلم‌های علی حاتمی» غلام حیدری بهره گرفته شده است.



۱۳۴۹
حسن کچل
اولین فیلم بلند سینمایی علی حاتمی و به تعبیری نخستین فیلم موزیکال واقعی سینمای ایران، تجربه‌ای دلچسب و جذاب در نوشتن دیالوگ‌های آهنگین و فضای خیال‌انگیز از گذشته‌ای است که حاتمی جوان حسرت از دست رفتنش را می‌خورد. تجربه‌ای موفق در فیلم موزیکال و مطلعی مناسب برای ورود به سینمای حاتمی.
   سیروس الوند: حاتمی در سرودن اشعار، یکدستی و وحدت بیان خاصی از خود بروز داده است... صحنه‌های زائد در فیلم بسیار یافت می‌شود و همینطور شخصیت چهل گیس خوب پرورش داده نشده است... حاتمی در مرحله کارگردانی با آنکه در بسیاری صحنه‌ها حالت تئاتری پیدا می‌کند، معهذا ذوق و سلیقه و مهارت زیادی از خود نشان می‌دهد (فردوسی، ۱۸ فروردین ۱۳۴۹).
گزارش اکران: نمایش از اول فروردین ۱۳۴۹. موفقیت در گیشه با یک میلیون و ۳۰۰هزار تومان فروش در اکران اول تهران. چهارمین فیلم پرفروش سال ۱۳۴۹ (همراه با فیلم «رقاصه» شاپور قریب).



طوقی 
شاخص‌ترین فیلمی که تحت‌تأثیر «قیصر» کیمیایی و با عوامل همان فیلم ساخته شد ولی واجد فردیت و جهان تالیفی سازنده‌اش بود. این حرف که «طوقی» فیلمی از خانواده قیصر است، بیشتر محصول زمان اکران فیلم است و حالا آنچه بیشتر به چشم می‌آید مولفه‌های خاص حاتمی و کوشش به بار نشسته او در بیان سینمایی قصه‌های ایرانی است. حاتمی در فیلم دوم پیشرفت قابل ملاحظه‌ای در تکنیک داشته و دستاوردش در خلق فضا و تسلطش در گفتارنویسی چشمگیر است.
  پرویز دوایی: طوقی حرف بسیار دلکشی دارد. فرورفتن یک دختر به جلد یک کبوتر، از آن افکار نازک و لطیف شاعرانه‌ای است که در قصه‌های قدیم ما سابقه بسیار داشته است. طوبی در قالب طوقی به زندگی خودش ادامه می‌دهد. عشق آ سیدمرتضی از طوقی به طوبی و باز به طوقی منتقل می‌شود. عشقی شئامت‌آلود و تلخ که عاقبت ندارد و عاقبت او را به خاک سیاه می‌نشاند. این فکر و حرف قشنگ است، ایرانی است ...  (سپید و سیاه، آبان ۱۳۴۹).
گزارش اکران: نمایش عمومی از ۲۳ مهر۱۳۴۹. پرفروش‌ترین فیلم سال با یک میلیون و ۷۰۰هزار تومان فروش. 2 فیلم اول حاتمی در یک سال اکران شد، خوب فروخت تا جایگاهش در سینما تثبیت شود.

۱۳۵۰ 
بابا شمل 
فیلمی در تداوم تجربه «حسن کچل»، که با هزینه زیاد و حضور ستاره‌ها ساخته شد و شکست خورد. شکست «بابا شمل» را می‌توان ناشی از اعتماد به نفس زیاد از حد حاتمی جوان دانست که از موفقیت فیلم‌های قبلی‌اش به‌ خود غره شده بود. بابا شمل سکانس به سکانس شاید جذاب باشد ولی تماشای کل فیلم در یک نشست کسالت‌بار است. از معدود فیلم‌های حاتمی که قضاوت عمومی درباره‌اش از زمان اکران تا امروز تغییری نکرده است.
  عباس بهارلو (غلام حیدری):  بابا شمل براساس چند داستان به ظاهر پیوسته ساخته شده است؛ اما داستان لوطی‌حیدر و بابا شمل و علاقه آن دو به شوکت‌الملوک سنجیده و هماهنگ از کار در نیامده است. به ‌نظر می‌رسد فیلم از حیث عناصر داستان‌گویی می‌لنگد. همه ‌‌چیز هست، اما ممزوج نیست و داستان فاقد تداوم درونی و منطقی است (علی حاتمی، نشر قصه، زمستان ۱۳۷۹).
 گزارش اکران: نمایش عمومی از ۲۱ مهر ۱۳۵۰. فیلم در روز اول اکرانش رکورد فروش روزانه در سینمای ایران را شکست ولی بابا شمل تب تندی بود که زود به سردی نشست. ۸۸۰هزار تومان فروش در اکران اول تهران با توجه به حضور ستاره‌هایی چون فردین، ملک مطیعی و فروزان که دستمزدهای بالایی گرفته بودند رقمی نبود که بابا شمل را از شکست تجاری برهاند.




۱۳۵۱
 قلندر
با خط داستانی جسورانه‌ای که سانسور از جسارتش کاست مثل بسیاری از فیلم‌های حاتمی روایتی تلخ و تراژیک از عشقی است که به تباهی می‌انجامد. فیلم در زمان اکران توجه چندانی به‌ خود جلب نکرد و گرچه در گذر زمان نظرها به آن کمی تغییر کرد ولی در مجموع جزو آثار مهجور حاتمی محسوب می‌شود.
  هوشنگ گلشیری: در «قلندر» زبان گزیده‌گو و تراش‌خورده خود قلندر زبان قراردادی فیلم است. با این زبان تنها در لحظات حساس و البته تراژیک می‌توان حرف زد، یعنی خود عمل یا وضعیت است که سخن می‌گوید و نه آدم در موقعیت... (فیلم، آذر۱۳۷۶).
 گزارش اکران: آغاز نمایش عمومی از ۳۰ فروردین ۱۳۵۱. رقمی از فروش قلندر در اکران اول تهران ثبت نشده و تنها به این موضوع بسنده شده که فیلم در گیشه شکست خورده است.







 خواستگار
در این سال‌ها از «خواستگار» هم کنار «سوته دلان» جزو بهترین فیلم‌های حاتمی یاد می‌شود ولی در زمان اکران، فیلم به‌ندرت واکنش‌های مثبتی را برانگیخت. قصه عشق معلم خط به زنی که دست‌نیافتنی به‌ نظر می‌رسد آکنده از حس و حال شخصی و تم مطلوب فیلمساز است. داستان «همه عمر دیر رسیدیم» با خواستگار شروع شد.
  محمد تراب‌نیا: آخرین ساخته علی حاتمی، کارگردان قصه‌پرداز سینمای ایران- مثل همه فیلم‌های قبلی او-  جز داستان و مایه غنی و خوبش، واجد امتیازات چشمگیر دیگری نیست. قصه فیلم قشنگ است و زمینه گسترده‌ای دارد برای تصویرشدن اما پرداخت حاتمی، این قصه را خیلی شتابزده، پشت سر می‌گذارد و به ‌خاطر همین شتابزدگی است که هیچ کدام از لحظات فیلم، لااقل از نظر جذابیت و زیبایی، در حد فیلم طوقی او نیز نیستند (ستاره سینما، ۱۴ تیر ۱۳۵۱).
 گزارش اکران:  نمایش عمومی از ۷ تیر ۱۳۵۱. با ۲۰۰ هزار تومان فروش در اکران اول تهران کم‌فروش‌ترین فیلم قبل از انقلاب حاتمی است.
 
ستارخان
مشروطه به روایت علی حاتمی؛ نخستین تجربه فیلمساز در زمینه رجعت به رخداد تاریخی مشخص که نشان می‌دهد وفاداری نسبت به آنچه تاریخ خوانده می‌شود برای حاتمی اصل نیست. چیزی که زمان اکران باعث شد صدای خیلی‌ها درآید و حاتمی متهم به تحریف تاریخ شود. بیشتر انتقادها هم از شخصیت ستارخان به عمل آمد که کاراکترش در فیلم از وجوه اسطوره‌ای مرسوم در روایت‌های تاریخی، بهره چندانی نداشت.
  بیژن خرسند: نگاه می‌کنیم به صحنه‌پردازی و کارگردانی این اثر مجلل و پرخرج سینمای ایران، که چگونه یک کارگردان وقتی فاقد بیان سینمایی است، از پرداخت سینمایی هم عاجز است: در 2 مرحله پیشبرد داستان با گفتار و نوشته و پرداخت صحنه در سقوط از سینما به تئاتر... پای لنگان فیلم، در پایان به آنجا می‌رسد که بین باقرخان و ستارخان جملات ادبی رد و بدل می‌شود - شنیدن این جملات را بین حیدر و علی از یاد نبریم- و لنگی پای فیلم، به‌صورت لنگی واقعی پای ستارخان فیلم را به اتمام می‌رساند!  (رودکی، نوروز ۱۳۵۲).
گزارش اکران: آغاز نمایش عمومی از ۳ اسفند ۱۳۵۱. باز هم رقمی از فروش فیلم جایی درج نشده جز اینکه گیشه فیلم پایین‌تر از انتظار بوده تا حاتمی چهارمین شکست تجاری‌اش را در کمتر از 2 سال تجربه کند.



۱۳۵۶
سوته‌دلان
طبق توافقی جمعی این بهترین فیلم حاتمی یا دست‌کم بهترین فیلم قبل از انقلاب اوست. در سوته‌دلان گذشته‌بازی فیلمساز، آنقدر متقاعد‌کننده از کار درآمده که هر مخاطبی را تحت‌تأثیر فضا، شخصیت‌ها و شاید مهم‌تر از همه گفتارنویسی درخشانش قرار می‌دهد. شخصیت مجید یکی از خوش‌پرداخت‌ترین کاراکترهای سینمای حاتمی است و اندوه نوستالوژیک فیلم واجد اصالت و فردیت است. انسجام روایی فیلم هم در بیان عشقی که مطابق معمول آثار فیلمساز به تراژدی می‌انجامد، مثال‌زدنی است.
  بهار ایرانی (علی امینی نجفی): داستان سوته‌دلان ظاهرا در تهران نیم‌قرن اخیر می‌گذرد، اما بی‌هیچ تعارف، هیچ نشانه‌ای از مناسبات اجتماعی و ویژگی‌های تاریخی این دوران را ندارد و تنها به نمودها و نشانه‌های ظاهری و روساختی این دوران اشاره دارد... گفتار‌های فیلم را بی‌تردید می‌توان از زبان سرخ‌پوستان هزار سال پیش و حتی ساکنان احتمالی مریخ هم شنید. سینمایی که مثل خود کارگردان ۲۰۰ سال از زمان عقب است (کیهان، ۱۲ بهمن ۱۳۵۶).
گزارش اکران: نمایش عمومی از ۲۸ دی ۱۳۵۶. بعد از ۴ شکست تجاری پیاپی در سال‌های رونق تولید و اکران و پس از ۵سال دوری از سینما و حضور در تلویزیون، حاتمی در سال ورشکستگی سینمای ایران، با سوته‌دلان طعم خوش موفقیت در گیشه را چشید. فیلم با ۶ هفته اکران در یک سینما (کاپری)، ۲ میلیون تومان فروخت تا دومین فیلم پرفروش سال شود.


1361
حاجی واشنگتن
اولین فیلم بعد از انقلاب علی حاتمی، نمایانگر اوج هنر او در گفتار‌نویسی، چیدمان صحنه و به‌کارگیری هنرمندانه مجموعه عناصر، نشانه‌ها و آیین‌ها برای رسیدن به اصالت و هویت ایرانی است. «حاجی واشنگتن» نشانه زمانه‌شناسی مولفش هم هست که معمولا به‌دلیل رجعت به گذشته، این ویژگی آثارش مغفول واقع می‌شود. در فضای سیاست‌زده ابتدای دهه شصت، فیلم با تفسیرهای عجیب و غریبی مواجه و سال‌ها در توقیف ماند.
  خسرو دهقان: زمینه کار، جولانگاه بسیار خوبی برای حاتمی است؛ از عنوان‌بندی تذهیبی و دست‌خط حکم شاه قاجار گرفته تا درشکه و روبنده و بازار مسگرها و جبه و قلیان و پسته و... همه‌‌چیز در جای خود و در خدمت و اقلیم حاتمی است. صحنه‌آرایی‌ها و استفاده از میز و نیمکت و چلچراغ و فرش در منتهای ذوق و ظرافت است. حاتمی به‌عنوان یک طراح دکور و صحنه‌پرداز چیزی را فروگذار نکرده است و اصلا‌ ای کاش همیشه حاتمی در همین حد می‌ماند و بقیه را مثلا به شخص قابل دیگری وا می‌گذاشت. (فیلم، اسفند1361)
گزارش اکران: در تهران با ۱۶سال تأخیر از ۲۰خرداد ۱۳۷۷. حاجی واشنگتن مثل «خط قرمز»و «مرگ یزدگرد»، بعد از نمایش در نخستین دوره جشنواره فیلم فجر در بهمن ۶۱ توقیف شد. اگر فیلم‌های کیمیایی و بیضایی مشکل حجاب داشتند، فیلم حاتمی با چنین مسئله‌ای مواجه نبود و به‌نظر می‌رسید تهیه‌کننده فیلم، سازمان صدا و سیما علاقه‌ای به اکرانش ندارد. سال‌ها آنونس حاجی واشنگتن در سینماها پخش می‌شد. فیلم در یکی دو شهرستان هم به نمایش درآمد. با این همه عمر حاتمی به اکران فیلمش در تهران قد نداد؛ فیلمی که ۲ سال پس از درگذشت او سرانجام در 5 سینمای تهران روی پرده رفت؛ با نزدیک به ۲۸میلیون تومان فروش حدود ۱۰۰هزار نفر به تماشایش نشستند.

۱۳۶۳
کمال‌الملک
دومین فیلمی که حاتمی به‌علت وقفه پیش آمده در تولید «هزار‌دستان» کارگردانی کرد تا گروهش از هم نپاشد. فیلمی درباره نقاش معروف ایرانی که روایت شخصی حاتمی از او باعث تکرار داستان قدیمی تحریف تاریخ از سوی منتقدان شد.
  سیامک شایقی: مگر می‌شود هم فیلمی درباره یک شخصیت واقعی و تاریخی ساخت و هم به میل خود در تاریخ دست برد و آن را با سلیقه‌های شخصی درآمیخت؟ تاریخ، قصه و رمان نیست که بتوان به «برداشتی آزاد» از آن دست زد. (فیلم، فروردین ۱۳۶۴)
گزارش اکران: آغاز اکران از ۲۴ بهمن 1363. اینطور که جمال امید روایت کرده در اکران اول تهران کمال‌الملک با موفقیتی نسبی مواجه شده ولی در نمایش‌های بعدی، خصوصا در شهرستان‌ها توفیقی کسب نمی‌کند و نهایتا میزان فروش فیلم تا زمان نمایش آن از تلویزیون به رقمی نزدیک به ۸میلیون تومان می‌رسد؛ یعنی فیلم تقریبا به اندازه هزینه تولیدش می‌فروشد و در گیشه شکست می‌خورد.

۱۳۶۷
 جعفرخان از فرنگ برگشته
اقتباس از نمایشنامه حسن مقدم، با تمام مایه‌هایی که می‌توانست مبنای درخشش حاتمی باشد (مثل تقابل سنت و تجدد) در نهایت به ناکام‌ترین فیلم کارنامه او تبدیل شد؛ آنقدر ناکام که حاتمی حاضر نشد نامش به‌عنوان کارگردان در عنوان‌بندی بیاید. «جعفر خان از فرنگ برگشته» پس از توقیف برای رفع مشکلش به محمد متوسلانی سپرده شد و با افزودن صحنه‌های تازه و حذف چند سکانس، در نهایت به فیلمی آشفته تبدیل شد که به‌عنوان کارگروهی روی پرده آمد.
  احمد طالبی‌نژاد: جعفر خان از فرنگ برگشته، نسخه اصلی‌اش اجازه نمایش نمی‌گیرد و به کوشش مسئولان امور سینمایی و به انگیزه جلوگیری از ورشکستگی تهیه کنندگانش، توسط محمد متوسلانی در سال۶۶ بازسازی می‌شود... فیلم به نمایش درآمده از سنخ آثار به «نقد درنیامدنی» است. (فیلم، اردیبهشت ۱۳۶۸)
گزارش اکران: نمایش عمومی از ۲ اسفند۶۷. فیلمی که به‌عنوان کارگروهی و بدون ذکر نام کارگردان اکران شد و در گیشه شکست خورد. جعفر خان از فرنگ برگشته ۳میلیون و ۲۰۰هزار تومان فروخت و ۳۱۸هزار نفر به تماشایش نشستند.



۱۳۶۹
مادر
نمونه‌ای مثال‌زدنی و موفق از هم‌نشینی مجموعه عناصری که به سینمای حاتمی تشکل و هویت می‌بخشد. نزدیک‌ترین فیلم به موفق‌ترین اثر کارنامه حاتمی (سوته‌دلان) که حال و هوای نوستالژیک را در تنها فیلم سازنده‌اش که قصه‌اش در زمان حال می‌گذرد، به زیبایی خلق می‌کند. «مادر» اوج هنر حاتمی را در گفتارنویسی و تجسم بخشیدن به همه آنچه حال و هوای ایرانی نامیده می‌شود به نمایش می‌گذارد. گرمای فیلم در سینمای پس از انقلاب حاتمی بی‌سابقه است.
  ناصر زراعتی: نوشتن درباره یک فیلم بد کار دشواری است. در مورد فیلم مادر چه باید گفت؟ در واقع، چه می‌توان گفت؟ فیلم مادر برای علی حاتمی- از پس بیش از 20سال کار در زمینه سینما- مایه تأسف است. (آدینه، شهریور ۱۳۶۹)
  جواد طوسی: در انتهای فصل عنوان‌بندی، نام علی حاتمی به‌عنوان نویسنده و کارگردان روی تصویر مادر می‌آید. حاتمی بدین گونه خودش را با شخصیت اصلی و سمپاتیک فیلمش هم‌طراز می‌کند تا همچون او به‌صورت شمع محفل و وصل‌کننده ارتباط‌ها و رفع‌کننده کدورت‌ها و دشمنی‌ها چهره کند. (فیلم، مهر ۱۳۶۹)
گزارش اکران: نمایش عمومی از ۱۰ مرداد 1369. فروش در اکران اول تهران ۱۹ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان. سومین فیلم پرفروش تهران. مجموع فروش در سال۶۹، ۳۳میلیون و ۲۲۰هزار تومان با یک میلیون و ۶۷۶هزار تماشاگر. موفق‌ترین فیلم بعد از انقلاب حاتمی در گیشه.

 ۱۳۷۱
دلشدگان 
آخرین کار به‌ثمر رسیده حاتمی جزو بهترین‌هایش نیست اما می‌شود در آن همه عناصر سبک‌پردازانه استاد را مشاهده کرد و اینکه حاتمی فیلم به فیلم بیشتر به فضای تجریدی و تغییر و دستکاری در هر چیزی که از واقعیت ملموس می‌آید، علاقه و اصرار نشان می‌دهد. استفاده از آواز شجریان گرچه انتظارها را برآورده نمی‌کند ولی از جذابیت‌های فیلمی است که پایان تراژیکش، جای ساخته‌شدن با نمایش تابلویی نقاشی شکل می‌گیرد.
  سعید عقیقی: در هیچ‌یک از عکس‌های زیبای محمود کلاری، چیزی به نام پس‌زمینه وجود ندارد. از عمق میدان و تغییر زاویه دید خبری نیست. کمتر سوژه‌ای از جای خود تکان می‌خورد، چه رسد به آنکه توسط دوربین تعقیب شود؛‌ چرا که میزانسن مینیاتوری فیلمساز واپس‌گرای ما، امکان هرگونه تحرک را از او سلب کرده است. در نتیجه، ترکیب دوربین ثابت و میزانسن ثابت و سوژه ثابت، به مجموعه‌ای کسالت‌آور منجر شده است... (فیلم،‌آذر1371)
گزارش اکران: نمایش عمومی از آبان۷۱. شروع فوق‌العاده فیلم در روزهای اول اکران، در ادامه روند آرام‌تری به‌خود گرفت. نزدیک به یک‌میلیون تماشاگر، دلشدگان را در سال۱۳۷۱ دیدند و فیلم ۳۳میلیون و ۴۴۰هزار تومان فروخت؛‌ موفق‌ترین فیلم بعد از انقلاب حاتمی پس از مادر و یازدهمین فیلم پرفروش سال۷۱.



 حاتمی در تلویزیون
هزار داستان
 حضور علی حاتمی در تلویزیون، ابتدا توفیقی اجباری بود.با شکست پی در پی فیلم‌های باباشمل، قلندر، خواستگار و ستارخان در گیشه، حاتمی به تلویزیون رفت و موقتا از سینمای ایران خداحافظی کرد.

 ۱۳۵۳
 مثنوی معنوی
سریالی ۶ قسمتی که حاتمی سال ۱۳۵۲ براساس حکایت‌هایی از مثنوی که به‌صورت داستان‌هایی مستقل ساخته شدند و خیلی هم مورد اقبال قرار نگرفتند.

۱۳۵۴
 سلطان صاحبقران
 مجموعه‌ای تاریخی و بحث برانگیز درباره ناصرالدین شاه قاجار که وقتی سال ۵۴ روی آنتن رفت هم بینندگان بسیاری یافت و هم منتقدان فراوانی. صفحات روزنامه‌ها پر شد از انتقادهای تند و تیزی که در آنها یک حرف مشترک بود:«حاتمی تحریف تاریخ کرده است». تاریخ به روایت شخصی را عده‌ای نپسندیدند ولی خیلی‌ها هم شیفته ظرافت‌های کار حاتمی در گفت‌وگو نویسی و خلق شخصیت‌های جذاب شدند؛ شخصیت‌هایی که قرار نبود الزاما شبیه آن چیزی باشند که به‌عنوان تاریخ در ذهن ما ثبت شده‌اند. سلطان صاحبقران نشانه آشنایی و تسلط بیشتر حاتمی در کار با مدیوم تلویزیون بود.

 ۱۳۵۸-۱۳۶۷
 هزار دستان
  از آن سنگ‌های بزرگ که فقط علی حاتمی توان برداشتنش را داشت. با طرحی که قبل از انقلاب نوشته شد، پس از پیروزی انقلاب تغییرات اساسی کرد، بارها بازنویسی شد و با آمدن و رفتن هر مدیر، سریال متوقف می‌شد و حاتمی برای حفظ گروه سازنده در هر توقفی فیلمی سینمایی کارگردانی می‌کرد. او شهرک سینمایی ساخت و تهران قدیم را نه بازسازی که بازآفرینی کرد. سریال هزار دستان، 10 سال از عمر حاتمی را گرفت و به قول خودش پیرش کرد. پخش سریال در سال ۱۳۶۷ استقبال گسترده‌ای را به همراه داشت و البته برخلاف مردم، بسیاری از منتقدان بیشتر علم مخالفت بلند کردند. فقدان پیوستگی در روایت با توجه به تغییرات فراوان در متن و صحنه‌های فیلمبرداری شده، طبیعی به‌نظر می‌رسید. آنچه طبیعی نبود چنین سریال فاخری بود که در نهایت از تمام بلاهایی که هر مدیر و ممیزی بر سرش آورد، سلامت بیرون آمد. حالا که بیش از 3 دهه گذشته، توافقی جمعی وجود دارد که هزار‌دستان با تمام مشکلات و کاستی‌هایش بهترین سریال پس از انقلاب است.