طراحی گدار در پس‌زمینه تلاش جودت

سعید برآبادی  

درست است که آن لوح برنزی دفن‌شده در پای دانشگاه تهران، تاریخ تاسیس نخستین دانشگاه کشور را 15بهمن1313 نشان می‌دهد، اما نخستین ساختمانی که در محوطه باغ جلالیه ساخته شد، دانشکده پزشکی بود که کلنگش را در خرداد 1314بر زمین کوبیدند. ساختمان منحصربه‌فرد این دانشکده، اثر دست آندره گدار است؛ معماری فرانسوی با پیشینه علاقه شدید به معماری و فرهنگ ایران که در آن زمان رئیس موزه باستان‌شناسی نیز بود. معروف است که پس از تهیه نقشه‌های نخستین این بنا، به گدار خرده گرفتند که چرا سقف طبقات تا این حد مرتفع درنظر گرفته شده و او پاسخ داده است که «سقف ساختمان دانشکده طب را بلند گرفتم چراکه سقف علم بلند است و سقف ‌رؤیا و خیال کسانی که در این مکان می‌خواهند درس بخوانند بلند‌تر از بقیه است». بعدها و در مرور معماری ساختمان‌های سال‌های پیش رو، باز هم از گدار و ساختمان‌هایش در مجموعه دانشگاه تهران خواهیم گفت، اما عجالتا یک نکته در این میان بسیار مهم است. در مراحل ساخت‌وساز این دوره از عمارت‌های دانشگاه تهران نباید از نام حسین جودت نیز غافل شد. حسین جودت برای معماری آن روزگار، حکم آچارفرانسه را داشته است. او سیاستمدار، مترجم و روزنامه‌نگار نیز بوده، اما مشهور است که سختگیری و درایت ریاضی‌وارش در ایجاد نقشه اصلی طرح دانشگاه تهران نقش مهمی ایفا کرده. خودش در کتاب یادبودهای انقلاب گیلان ذکر می‌کند که «دستور تهیه نقشه دانشگاه به وزارت فرهنگ داده شد. از طرف وزارت فرهنگ، آندره گدار، رئیس موزه باستان‌شناسی، مأمور تهیه نقشه (عمومی) گردید. وقتی نقشه‌ها آماده شد، به حضور رضاشاه بردند، توضیحات لازمه را دادند، رضاشاه فرمود: این آن نقشه‌ای که من برای دانشگاه می‌خواهم نیست، من می‌خواهم که دانشگاه تهران دانشگاه شرق بشود، بروید نقشه بزرگ‌تر و وسیع‌تری را تهیه کنید. نقشه بعدی همان است که اکنون پاوین‌های مختلف را شامل و ساخته شده ‌است. پس از تصویب نقشه دوم، ضرب‌الاجل ساخت ساختمان تالار تشریح را 6‌ماه تعیین کردند.من با همکاری یکی از دوستان صمیمی به نام سیدحسین نیکخو، با تلاش شبانه‌روزی در آن بیابان بی‌آمدوشد و با مواجه شدن با خطرات توانستیم ساختمان را در زمان تعیین‌شده تکمیل کنیم و تحویل دهیم».در حدود 2سال و نیم، کار ساخت این ساختمان به درازا کشید که در نوع خود یک رکورد سرعت در ساخت به‌حساب می‌آید؛ خصوصا اگر از جزئیات به‌کار‌رفته در طبقات، ستون‌ها، نوع پلان و شیوه استفاده از بتن در سطوح مختلف مطلع باشید. گدار با ایجاد فرورفتگی در ورودی مرتفع بنا قصد داشت، روی وجهه برونگرایی این ساختمان صحه بگذارد و به‌اصطلاح، ارتفاعش، باعث رعب و وحشت دانشجویان و مراجعان نشود. شاید اگر کسی جز جودت در آن زمان، ریاست اداره ساختمان دانشگاه تهران را برعهده داشت، گدار فرصت چنین آزمون و خطاهایی را پیدا نمی‌کرد.