لرزاده، مارکار یا مارکوف

سعید برآبادی  
  
سال 1313، سال مهمی برای معماری دوره پهلوی اول به شمار می‌رود؛ طرح‌هایی که در طول چند سال اول حکومت او به تصویب رسیده، یکی یکی در حال احداث و بهره‌برداری هستند، کارخانه سیمان ری هم، سیمان ارزان را به‌عنوان مهم‌ترین و سریع‌ترین مصالح ساختمانی روز تولید می‌کند و انجمن مفاخر به‌دنبال آن است که نیات والاحضرت لااقل در تهران و شهرهای بزرگ اجرایی شوند. عجالتا از میان ساختمان‌های مهمی که در این سال بهره‌برداری شده‌اند، عمارت مرکزی پست و تلگراف را انتخاب کرده‌ایم که درباره ساخت آن مناقشاتی وجود دارد. آنچه روشن است این است که این ساختمان در ششم مرداد 1313به‌دست ذکاء‌الملک فروغی افتتاح شده. گروهی اما مدعی‌اند که این بنا را مارکار گالستیانس، معمار ایرانی ارمنی تبار ساخته و گروهی دیگر آن را از آثار درخشان مارکوف می‌دانند که با هزینه 500هزار تومان ساخته شده است. شاید این ساختمان، نخستین ساختمانی نیست که درباره معمار آن مناقشاتی وجود دارد اما این مناقشه می‌تواند حامل یک پیام مهم درباره معماری آن روزگار نیز باشد. به‌نظر می‌رسد که در آن روزگار، نام مارکوف به‌عنوان معمار مقرب به پیشگاه رضاخان پای بسیاری از پروژه‌های ملی هست حتی اگر خودش آن را نساخته باشد. درست است که سرستون‌های متصل به بدنه، طاق‌نماهای آجری، صحن مرکزی و عمارت چهارایوانه، از ویژگی‌های کار مارکوف به شمار می‌رود اما هر ساختمانی را که در این دوره نگاه کنید، نوعی مارکوفیسم در آن دیده می‌شود و عجیب نیست که اگر مارکوف را معمار پروژه‌بگیر این دوره بدانیم همچنان که به روایت عباس مسعودی، روزنامه‌نگار و استاد حسین لرزاده معمار، ساخت بنای پستخانه مرکزی به‌دست الگال گالستیانس بوده اما همه جا فقط نام مارکوف دیده می‌شود.