تزریق ژن آمریکایی به ورزش ایران

جواد نصرتی  

ورزش در ایران تا سال۱۳۱۲ فلسفه‌ای اروپایی داشت. رقابت در آن اولویت نداشت و صحت و تربیت بدن، مهم‌تر از حس برتری و پیروزی بود. در این سال اما زمزمه‌ها برای تغییر این نگاه شنیده می‌شد. تقاضا برای نگاه نو به ورزش، با تأسیس «انجمن ملی تربیت بدنی و پیشاهنگی» شکل ورزش در ایران  را تغییر داد. رئیس این انجمن ولیعهد بود اما بعد از رفتن او به سوئیس برای تحصیلات، اداره کار به‌دست دیگر مقامات افتاد. علی اصغر حکمت، وزیر وقت معارف که در مدرسه میسیونری آمریکایی‌ها درس خوانده بود، به‌دنبال توسعه ورزش، طرح دعوت از مستشاران خارجی را مطرح کرد و در پاییز ۱۳۱۳ توماس آر. گیبسون آمریکایی، متخصص ورزش و پیشاهنگی که به‌تازگی از دانشگاه کلمبیای نیویورک فارغ‌التحصیل شده بود به ایران دعوت شد. دعوت از گیبسون، به مذاق میرمهدی‌خان ورزنده، پدر ورزش مدرن ایران خوش نیامد. او سطح خود را بالاتر از گیبسون می‌دانست و به نشانه‌ اعتراض، از انجمن ملی تربیت بدنی استعفا کرد. جایگزینی او با گیبسون، به‌صورتی کنایی به‌معنای پایان کار فلسفه ورزش قاره اروپا و رواج تفکر آنگلوساکسونی ورزشی در ایران بود. حضور گیبسون خیلی زود تحول زیادی در ورزش ایران به پا کرد. او در استخر منظریه، ایرانی‌ها را با شنای مدرن و نجات غریق آشنا کرد. او تمرکز زیادی روی رشته‌های تیمی به‌خصوص فوتبال داشت و معتقد بود این ورزش‌ها برای جامعه ایران مناسب‌تر است.
در یک مورد در همین سال‌ها، یک استاد ژاپنی جودو به ایران آمد تا این رشته را به ایرانی‌ها معرفی کند اما گیبسون اجازه رواج این ورزش انفرادی را نداد. تنها چند‌ماه پس از حضور گیبسون، ۲۴ تیم فوتبال شکل گرفت و مسابقات مدارس تهران برگزار شد. با وجود استقبال قشر الیت و طبقه تازه شکل‌گرفته متوسط، عوام چندان میانه‌ای با ورزش نداشتند و مقامات انجمن تربیت بدنی برای کشاندن آنها به میادین فوتبال، بین تماشاگران چای رایگان توزیع می‌کردند. گیبسون همچنین مربیان ورزش را به ولایت می‌فرستاد و همین باعث شکل‌گیری تیم‌های فوتبال در سراسر کشور شد. مسابقات در ولایات شروع شد و بسیاری از گورستان‌های متروکه به زمین فوتبال تبدیل شد.
در ادامه رویکرد جدید به ورزش، دانشسرای تربیت بدنی در سال۱۹۳۸، یعنی همان سالی که گیبسون ایران را ترک کرد تاسیس شد. طی۵ سال بعد، پیش از آنکه دانشسرا به‌خاطر جنگ جهانی دوم تعطیل شود، نزدیک به ۱۴۹ معلم ورزش در آن تربیت شدند. این نسل از دانش‌آموختگان، در ادامه به بهترین و مؤثرترین مربیان ورزش ایران تبدیل شدند و راهی را که گیبسون شروع کرده بود ادامه دادند.