کار، کار بلشویک‎هاست

محمد ناصر احدی 

در یکی از آخرین شب‌های فروردین 1304، گروهی از سپاهیان ایران به فرماندهی ژنرال فضل‌الله زاهدی در خوزستان به کشتی تفریحی شیخ خزعل شبیخون زدند و شیخ عاصی خوشگذران را، که حاضر نبود به فرامین رضاخان سردارسپه گردن بگذارد، کت‌بسته به تهران آوردند. 3سال بعد، در آذر 1307، رضاشاه به قصد نشان دادن اینکه خوزستان دیگر زیر بلیت هیچ احدالناسی جز او نیست، به خوزستان سفر کرد. شرکت نفت ایران و انگلیس برای استقبال از شاه ایران تدارک بسیار دیده بود، اما رضاشاه که از وضعیت اسفبار معیشت کارگران ایرانی این شرکت آگاه بود، به بازدید از تأسیسات شرکت نفت نرفت و دست مسئولانش را در پوست گردو گذاشت. از تابستان همان سال، روزنامه‌هایی همچون «توفان»، «شفق سرخ»، «اطلاعات» و «ستاره ایران» به انتشار مطالبی درخصوص حقوق ناچیز کارگران ایرانی و سرکوب آنها به‌دست «مأمورین وطن‌پرست» مبادرت ورزیده بودند. رضاشاه با بازدید نکردن از تأسیسات شرکت نفت قصد داشت این پیام را به افکار عمومی مخابره کند که هیچ قدرتی مافوق اراده او نیست و حتی انگلیسی‌ها ـ که در اغلب امور طرف مشورت او بودند ـ می‌توانند مورد غضب قرار بگیرند. مقامات شرکت نفت قصد داشتند مطالب روزنامه‌هایی مثل «توفان» را که تمایلات چپ‌گرایانه داشت و اعتراضات کارگری صورت‌گرفته در خوزستان را دسیسه بلشویک‌ها جلوه دهند؛ اما ‌آش آنقدر شور بود که جریده‌ای همچون «شفق سرخ» نیز که معمولا از مدار احتیاط خارج نمی‌شد، در مرداد 1308در مقاله «حال کارگران ایرانی، به مناسبت جلسه عمومی سالانه کمپانی نفت جنوب» نوشت: «... سیاست نفت ایران و انگلیس در جنوب ایران براساس تخویف و تهدید مستخدمین و کارگران بنا شده و اداره‌کنندگان شرکت مذکور به جای آنکه سعی کنند از راه ترفیه حال کارگران ایرانی اسباب تحبیب و ترضیه آنها را فراهم کنند کوشش دارند همیشه احساسات آنها را خفه کرده و آنها را چشم‌بسته نگاه دارند...». حتی روزنامه «حبل‌المتین» که در کلکته به چاپ می‌رسید تلاش کارگران شرکت نفت را برای احقاق حقشان امری عادی و متناسب با شرایط روز ارزیابی کرد و هشدار داد با گسترش صنایع در ایران باید انتظار داشت که «... اینگونه آوازها در نقاطی که عملجات مجتمع شوند همه‌روز پیش آمده و خواهد آمد...». البته در سال‌های بعد جراید، به‌جای تمرکز بر وضع زندگی کارگران ایرانی، بیشتر بر بررسی احکام حقوقی و مالی قراردادهای نفتی متمرکز شدند.