نقش ارتباطات و رسانه در مدارس تابستانه

دکتر اسماعیل قدیمی ـ استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی و پژوهشگر

مدارس تابستانه تهران برای دانش‌آموزان را می‌توان از ابعاد مختلفی مورد‌بررسی قرار‌داد. یکی از ابعاد هم طبیعتا توجه به ابعاد ارتباطاتی، رسانه‌ای و شبکه‌های مجازی آن است. در واقع اینکه ارتباطات چه جایگاهی در جامعه امروز ما دارد و چه نقشی در این مدارس می‌تواند ایفا کند موضوع این یادداشت است.

1ـ برای شروع باید به یک مسئله در سیاست­گذاری توجه کرد. برخی فکر می‌کنند با فیلترینگ، محدودسازی سیاسی انجام می‌گیرد، در حالی‌که این مسئله ضد‌تحولات جامعه است. باید دقت داشت که تحولات اجتماعی، لزوما تحولات در ارتباطات‌جمعی را هم به‌دنبال دارد و اینها از یکدیگر تفکیک‌ناپذیرند و همچنین نمی‌توان تحولات ارتباط‌جمعی را مدنظر نداشت، مگر اینکه به لحاظ تکنولوژی برابرسازی و معادل‌سازی کرد. در واقع نمی‌توان جامعه را از این تحولات محروم کرد. با این نگاه هر دو تحول، وابسته به یکدیگر هستند. همین مسئله را می‌توان در موضوع مدارس تابستانه نیز مدنظر قرار‌داد. این وابستگی را باید کمی عمیق­‌تر هم نگریست. به این معنا که اگر ما مردم را از تحولات ارتباطاتی محروم کنیم از خیلی از حقوق ذاتی‌شان محروم‌کرده‌ایم و به‌دنبال آن از بسیاری از مسائل اجتماعی و حتی سیاسی عقب می­‌مانند. بنابراین توجه به ابزارهای ارتباطاتی در هر برهه‌ای لازم است.

2ـ شیوع ویروس کرونا منجر به شکل‌گیری نوعی از زندگی در جامعه (مثلا همین شکل‌گیری مدارس تابستانه با ابزار فضای مجازی) شده است. روشی از زندگی که مردم مجبور شده‌اند ارتباطات شفاهی خود را کاهش دهند و از ابزارهای نوین استفاده کنند. این مقوله در حالی در کشور ما رو به شکل‌گیری است که در دنیا چندین دهه است مردم به این سمت رفته‌اند. حتی در عرصه اقتصاد و حتی بانکداری و مسائل تجاری­شان، این ابزار ارتباطات است که به کمک و توسعه این جوامع آمده است. کشورهای پیشرفته، عرصه تجارتشان بر اساس همین مدل پیش رفته‌است. کرونا ابزاری شد که همه در ایران، لزوم توجه به ارتباطات را جدی‌گرفته‌اند.

3ـ یکی از مهم‌ترین مسائل در بسیاری از کشورها، نقش آموزش در مدارس از راه دور است. در بسیاری از کشورها آموزش‌و‌پرورش از راه دور، سال‌هاست شکل گرفته. حتی ما در کشور خودمان در فرمایشات رهبری توجه به جنبه‌های الکترونیک را داشته‌ایم که نکته مهمی است. با وجود این از سوی مسئولین زیر‌ساخت‌های لازم را در کشور خود برای این مسئله در نظر نگرفته‌ایم. مثلا معلمی که می‌خواهد به دانش‌آموزان، آموزش از راه دور بدهد با یک معلم معمولی فرق‌دارد. او خودش نیاز به آموزش جداگانه‌ای دارد. یا اینکه مهارت‌های آموزشی از راه دور با مهارت‌های آموزشی از نزدیک متفاوت است. خود این مسئله نیاز به تغییر سیاست‌ها دارد. ما در اینجا می‌توانیم از تجربه ژاپن و کره هم استفاده کینم.

4ـ نکته دیگر اینکه با شکل‌گیری این مدارس تابستانه در شهرداری تهران و همچنین توجه جامعه به ابزارهای ارتباطاتی باید توجه داشت که یکی از جوامع هدف برای آموزش، خود خانواده‌ها و والدین هستند. در واقع پدر و مادرها باید آموزش ببینند که بتوانند هم به فرزندان خود آموزش‌دهند و هم بتوانند نظارت صحیح را در این زمینه اعمال‌کنند. جمهوری اسلامی از ابتدا از تفکر تعاونی و مشارکت افراد استقبال کرده‌است بنا‌بر‌این باید خانواده‌ها را نیز در این زمینه به‌کار گرفت. آسیب‌های فضای مجازی برای همه هم شامل وب‌گردی‌های بی‌حاصل، محتواهای مبتذل و بد و توجه به شایعات است که خود این مسئله و آسیب هم نیاز به آموزش دارد.

5ـ یک مسئله دیگر که لازم است در بحث تقویت زیرساخت‌ها و زمینه‌های فرهنگی مسائل ارتباطاتی مورد توجه قرار‌داد، مسئله آمادگی جامعه برای پذیرش تحولات و تغییرات است. یکی از این تحولات، تقویت نقش ارتباطات در زندگی مردم است. شرایط امروز جامعه و شیوع کرونا این آمادگی را ایجاد کرده است تا بتوان بر اساس آن این تغییرات را فراهم کرد. در اینجا باید به این نکته هم توجه‌کرد که آموزش عالی کشور در کنار آموزش‌و‌پرورش باید برای این مسئله چاره‌اندیشی کند و این دو با کمک یکدیگر می‌توانند به الگویی مناسب در این زمینه دست‌یابند؛ مثلا توجه داشته‌باشیم یادگیری زبان انگلیسی در سن  5یا 6سالگی بهتر رقم می­‌خورد و حتی کودک می‌تواند چند زبان را در این سن یاد بگیرد. نگارنده نکته‌اش این است که باید در این زمینه مطالعات لازم را انجام داد تا بر اساس آن برنامه‌ریزی کرد و سپس بر اساس آن عمل کرد. در همین‌جا لازم است به این نکته هم توجه‌کنیم که ما در عرصه مدیریتی لازم است مبانی مدیریتی و آینده‌پژوهی را هم مدنظر قرار‌دهیم. آینده‌پژوهی را نباید نادیده گرفت. کشور چین چگونه پیشرفت کرده است؟ لوازم راه و آینده خود را سنجیده که امروز به این جایگاه رسیده است.

6ـ نکته پایانی در این زمینه هم اینکه مدارس تابستانه چون حالت رسمی ندارند، می‌توانند بیشتر نقش آموزش الکترونیک را مدنظر قرار‌دهند و به آن توجه کنند؛ مثلا امروز در دنیا بسیاری از بازی­‌های کامپیوتری نقش آموزشی دارند. امروز نوجوانان بسیاری از وقت خود را صرف همین بازی­‌ها می­‌کنند. حالا اگر این بازی­‌ها نقش آموزشی داشته باشند، خب معلوم است که می‌توان بسیار در آموزش جلو افتاد و پیشرفت کرد. من معتقدم مدیریت استراتژیک جواب می‌دهد. یعنی چه ؟ یعنی اینکه باید ضعف‌های درونی را شناسایی کرد و فرصت‌های بیرونی را هم دریافت و بر اساس آن برنامه تنظیم کرد. امروز بسیاری از مردم از ابزارهای الکترونیک محروم­‌اند. در قانون اساسی ما آموزش‌و‌پرورش رایگان است. چرا نباید مردم را تجهیز کرد؟ مگر نمی­‌بینیم بسیاری از رتبه‌های اول کنکور در شهرستان‌ها هستند. این استعداد­ها را باید شناسایی کرد و ابزار الکترونیک این فرصت را برای همه فراهم  و ما را در این زمینه یاری می‌کند.