تغییر تقویم

 فرامرز قره‌باغی 
 
تصویب تقویم جلالی در نشست 11بهمن سال1304 در دوره پنجم مجلس شورای ملی به ریاست سردار فاخر حکمت انجام شد. تا پیش از آن تقویم‌های مختلفی در ایران رایج بود. علاوه بر تقویم جلالی، تقویم‌هایی مانند یزدگردی، هجری قمری و ده‌ها تقویم اقلیمی و کشاورزی در مناطق مختلف ایران رواج داشت؛ در گرگان، مناطق مختلف خراسان بزرگ که افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان و تاجیکستان کنونی را در برمی‌گرفت و دیگر نقاط ایران. علاوه بر آنها تقویم‌هایی وجود داشت که مربوط به دریافت باج و خراج یا به ‌عبارت رساتر دیوان استیفا می‌شد که می‌توان آن را وزارت اقتصاد و دارایی امروزی ترجمه کرد. آنها برای دریافت مالیات خود، در هر منطقه تقویم مشخصی داشتند که براساس آن تقویم، مالیات خود را جمع‌آوری می‌کردند. وجود تقویم‌های مختلف باعث تشتت می‌شد. در مجلس دوم شورای ملی تقویم برجی هجری شمسی یزدگردی تصویب شد که براساس بروج دوازه‌گانه ساخته شده بود. 12 برج فلکی، وجود داشت که آسمان را به 12 قسمت تقسیم می‌کرد و براساس آن، این تقویم برجی اعمال شد. قدیمی‌ها، کسانی که امروز 80یا 90سال دارند، خوب به‌ خاطر دارند که کارمندان قدیمی به حقوق می‌گفتند «سَر برج» و هنوز هم این اصطلاح کم و بیش رایج است. منظور از این اصطلاح همان برج‌های دوازده‌گانه است که دوره‌های پراکنده‌ای داشت و از 30روز تا 22روز را شامل می‌شد. اما تقویم جلالی تقویمی دقیق‌تر بود و به همین دلیل در مجلس پنجم به تصویب رسید و الباقی تقویم‌ها باید در دامنه این تقویم قرار می‌گرفتند و خودشان را با این تقویم انطباق می‌دادند. اما دلیل تصویب این تقویم آن بود که گرایشی به شناخت هویت ملی و بازگشت به آن، در صدر مشروطه شکل گرفت. روی آوردن به تقویم جلالی در حقیقت نوعی بازگشت به هویت‌ها و مناسبت‌ها و آداب و مراسم و رسوم ایرانی بود که در آن دوره بیش از پیش ضرورت داشت. به همین دلایل تقویم هجری شمسی جلالی رسمی شد. در تقویم جلالی به‌طور دقیق تقسیم‌بندی مناسبات میهنی و دینی و مذهبی گنجانده شد و با دقت زیادی همه تاریخ‌ها در آن تعیین می‌شد. این موضوع در واقع خلاصه دلیل سیاسی تصویب تقویم جلالی است که به روشنی می‌دانیم، اما اگر بخواهیم به تاریخ مراجعه کنیم باید از سلطان جلال‌الدین ملکشاه سلجوقی که هیأتی را در سال453 هجری شمسی تعیین کرد، یاد کنیم. هیأت او مرکب بود از عبدالرحمن خازنی، حکیم ابوالعباس لوکری، ابوالمظفر اسفرازی، میمون بن نجیب واسطی، ابن کوشک بیهقی، بهرام خان که منجم خاصه ملکشاه بود و حکیم عمر خیام نیشابوری که البته خیام در آن زمان 33سال بیشتر نداشت. در تفاوت این تقویم با دیگر تقویم‌ها نیز باید اشاره کنم که حکیم عمر خیام نیشابوری، ریاضیدان، منجم و دانشمندی بود که در این هیأت وظیفه محاسبات ریاضی را بر عهده داشت. اختلاف تقویم جلالی امروز با تقویم نجومی که توسط پیشرفته‌ترین دستگاه‌ها، رایانه‌ها، تلسکوپ‌ها و محاسبه‌گرهای امروزی در جهان ازجمله در هاروارد آمریکا و فرانسه تصویب و تعیین شده فقط 2دقیقه نجومی است. این تقویم به لحاظ فرهنگی بازخورد بسیار مثبتی داشت و از طرف دیگر تشتت در گاه‌شمارهای دیگری را که تا آن موقع در ایران وجود داشت از بین برد و همه باید در دامنه و ذیل این تقویم قرار می‌گرفت و مردم هم لاجرم خودشان را با این تقویم که از قدیم رایج بود اما رسمی نبود و نشده بود، انطباق می‌دادند.