تاریخچه الفبای عربی

کیوان پهلوان
 ‌مدرس، نویسنده و پژوهشگر موسیقی

الفبای عربی دارای حروف 28گانه است و الفبای فارسی از آن گرفته شده‌است. الفبای عربی دارای 2ترتیب الفبایی و ابجدی است. ترتیب الفبایی آن مانند فارسی است، با این تفاوت که حرف (ه) قبل از حرف (و) قرار دارد.از عرب‌های شمالی عربستان ۵‌مدرک که کهنه‌ترین آنها مربوط به سال ۵۱۲ میلادی است، به‌دست آمده است. از عرب‌های جنوبی (مردم یمنی) نیز آثاری به‌دست آمده‌ که با حروف خط و الفبای مسند می‌نوشتند. مردم حجاز که بر اثر صحرانشینی از نوشتن خط بی‌بهره ماندند، اما اندکی از آنها که کمی پیش از اسلام به عراق و شام می‌رفتند نوشتن را از آنها آموختند و عربی خود را با حروف نبطی یا سریانی و عبرانی می‌نوشتند. برای نمونه سفیان بن امیه که از بازرگانان آن دوره بود، ازجمله کسانی بود که خط سریانی (سطرنجیلی) را به حجاز آورد. سپس در طول 2قرن خط کوفی را بهبود بخشیدند تا خط فعلی عربی به‌دست آمد.
این را هم بگویم که الفبای عربستان جنوبی باستان یا یمنی باستان یا المُسنَد شاخه‌ای از الفبای نیاسینایی است که در سده۹ (پیش از میلاد) پدیدآمد. این الفبا در زمان باستان برای نگارش زبان عربی جنوبی در یمن و گویش‌های صبایی، قطبانی، حدرامی، مینایی، حمیاری و زبان نیاحبشی-سامی در دمت به‌کار برده‌ می‌شد. این دبیره در آغاز در سده نهم پیش از میلاد در اکله گزی در اریتره و در سده۸ ‌(پیش از میلاد) در یمن و بابل پدیدار گشت. این دبیره در ۵۰۰‌ (پیش از میلاد) به برنایی رسید و تا سده۷ (میلادی) به‌کار می‌رفت. در این زمان الفبای عربی جایگزین آن شد. همچنین زبان هاب عرب‌های جنوبی از زبان‌‌های سامی از شاخه سامی جنوبی است که میان اقوام کوچکی در یمن و عمان گویشور دارند. ازجمله این زبان‌ها عبارت است از مهری، سقطری، شحری و حرسوسی.

نبطی‌ها؛ شاخه‌ای از قوم عرب
نَبَطیان قومی بودند شاخه‌ای از قوم عرب که در شمال خلیج عقبه و شمال خاوری شبه‌جزیره سینا و جنوب خاوری فلسطین زندگی می‌کردند. ظاهراً نبطیان، پیوسته تحت نفوذ دولت‌‌های بزرگ مانند آشوریان و بعد، هخامنشیان و سپس امپراتوری سلوکی و حتی دودمان بطلمیوسی مصر بوده‌اند. اما این نفوذ هرگز به‌صورت استعمار درنیامد و بیشتر به دوستی شبیه بود.

زبان سُرْیانی
که با نام‌های سریانی آرامی یا سریانی کلاسیک نیز شناخته می‌شود، یکی از گویش‌های زبان آرامی است. نخستین نشانه‌های استفاده از این زبان در اوایل سده یکم میلادی در شهر ادسا دیده شده‌است. سریانی در طول سده چهارم تا هشتم میلادی، یکی از زبان‌های مهم ادبی در خاورمیانه بود و آثار گوناگونی به این زبان وجود دارد. در واقع، ادبیات سریانی حدود ۹۰درصد از ادبیات آرامی را تشکیل می‌دهد. سریانی در گذشته در بخش‌های وسیعی از خاور نزدیک و آناتولی و همچنین در سرزمین بحرین تکلم می‌شده ‌است.