از دولت محلل‌تا غائله جمهوری

علیرضا احمدی 

مهم‌ترین تحول اقتصادی این دوره، تصویب لایحه دریافت وام 5میلیون دلاری از بانک‌های آمریکایی از سوی مجلس شورای ملی بود. پاییز و زمستان1302 آبستن حوادث بسیاری بود که می‌توان آنها را سرآغاز تحولات اقتصادی-سیاسی مهمی در کشور در طول دودهه آینده ارزیابی کرد. کابینه مشیرالدوله که به «دولت محلل» شهرت یافته بود در برابر سردار سپه و تلاش او برای رسیدن به رئیس‌الوزرایی دوام نیاورد و پیرنیا در اعتراض به دستگیری و تبعید قوام‌السلطنه توسط سردار سپه، در30مهر از کار کناره گرفت. احمدشاه در 3آبان فرمان رئیس‌الوزرایی را به نام سردار سپه امضا کرد و ایران را به مقصد اروپا ترک کرد تا رضاخان که در سال‌های اخیر مشغول مقدمه‌چینی برای چنین روزی بود، در 5آبان کابینه خود را معرفی کند. رئیس‌الوزرایی سردار سپه با تبدیل رژیم حکومتی عثمانی از سلطنتی به جمهوری و تغییر نام کشور از عثمانی به ترکیه به ریاست‌جمهوری ژنرال مصطفی کمال پاشا مقارن شد که تأثیر بسیاری بر برنامه‌های اقتصادی سردار سپه برجا گذاشت. زمستان1302 کشور کانون تحولات جمهوری‌خواهانه به سرکردگی حامیان رضاخان بود. در اسفندماه و پس از گذشت چند روز از آغاز به‌کار مجلس شورای ملی دوره پنجم، کشور و به‌ویژه تهران کانون تظاهرات حامیان تغییر رژیم سلطنتی به جمهوری بود.