این راه بی نهایت

ساناز فاتح 

برای نوشتن از سال1301 هیچ تردیدی نداشتم که باید از محترم اسکندری بنویسم، از سیمای رشک‌­انگیز  و عزم زنانی که در روزهایی پرالتهاب دست به‌کار اصلاح شده بودند؛ جمعیتی که در عمر یازده‌ساله‌اش شمای کلی جنبش زنان را به آن معنا که امروز در ذهن داریم، رقم زد. به ناچار از سیمای جسور و رنجور محترم اسکندری، نخستین مدیر «جمعیت نسوان وطن­خواه»، می‌گذرم تا نمایی بزرگ‌تر از فعالیت انجمنی به‌دست دهم که با وجود خاستگاه بانیانش که عمدتا از طبقات ممتاز بودند، فعالیت خود را نه بر مطالبات زنان برخوردار و طبقه متوسط نوظهور که در برخورداری زنان طبقات محروم از خدمات اجتماعی چون آموزش و بهداشت متمرکز کرده بود، به تعریف و تبیین «حقوق زنان» می‌پرداخت و برای مبارزه با ازدواج زودهنگام دختران و دسترسی فراگیر دختران و زنان بزرگسال به تحصیل فعالیت می‌­کرد. حمایت از دختران بی‌سرپرست و تاسیس بیمارستان و مراکز حمایتی برای زنان فقیر از دیگر برنامه‌های جمعیت بود. این مراکز را می‌توان نخستین نسل خانه‌های امن برای زنان دانست که گه­گاه زنانی را که از بیم مرگ از خانه گریخته بودند، پناه می­‌داد تا از شمار قتل­‌های ناموسی بکاهد یا با مهارت‌آموزی، آنها را از پیوستن به شمار رو به تزاید کارگران جنسی بازمی‌داشت. جمعیت در سال‌های بین1301 تا 1312مجموعه­‌ای از زنان داوطلب را برای آموزش دختران بسیج کرد، نشریه «نسوان وطن­خواه» را پیک نشر ایده‌ها و آموزه‌های برابری‌خواهانه خود ساخت و پارک اتابک تهران را برای نخستین‌بار در ایران مهمان تئاتر زنان کرد. و سرانجام در روزهای چون همیشه پرتنش استبداد رضاخانی و سرکوب گسترده نیروهای دموکراسی­‌خواه و چپ‌­گرا، مغضوب سنگ و آتش حامیان حکومت شد. داشتم از یاد می‌­بردم: یکی از بهانه‌های این پایان قهرآمیز، مخالفت جمعیت بود با عملکرد رضاشاه در کشف حجاب اجباری.