پای صحبت‌های علیرضا خمسه، بازیگری که حالا برای بهتر شدن روحیه مردم دست به‌کار شده است
خنداندن مردم این‌روزها سخت است
الناز عباسیان
اسمش که می‌آید ناخواسته حس خوبی همراه با لبخند بر لبانمان جاری می‌شود؛ کسی که 4دهه کارش خنداندن مردم بوده و هست. هنرمندی که لبخند را درمان دردها می‌داند و از آن دسته کمدین‌هایی است که برای همه نسل‌ها خاطره‌ساز بوده. علیرضا خمسه بازیگر باسابقه تئاتر، سینما و تلویزیون، از «مرگ یزدگرد» به «هوشیار و بیدار» رسید تا در فیلم «آپارتمان شماره۱۳» با بیان خوب لهجه کرمانی و بازی روان خود بتواند جایزه بهترین بازی را از جشنواره بین‌المللی فیلم پیونگ‌یانگ کره‌شمالی در سال۱۹۹۲ از آن خود کند. این هنرمند در نقش مردی فضایی با گریمی متفاوت در فیلم «من زمین را دوست دارم» بار دیگر استعدادهایش را به نمایش گذاشت و با بازی در فیلم «بیست» موفق به دریافت جایزه سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد مکمل شد. اما محبوبیت خمسه، در سریال پرطرفدار «پایتخت» به اوج رسید و بازی متفاوت او در نقش «باباپنجعلی» مورد استقبال فراوان مخاطبان قرار گرفت. حالا این هنرمند که کارش نشاندن لبخند بر لبان مردم بوده، در این روزهای بحرانی شیوع ویروس کرونا و نابسامانی اوضاع اقتصادی، بی‌تفاوت به حال مردم نیست و تلاش می‌کند با برنامه‌های شاد، خنده بر لبان مردم بنشاند؛ کاری که خودش می‌گوید این روزها خیلی سخت است، اما برای شادی مردم هر کاری می‌کند. تا جایی که برای طرفدارانش ویدئویی از خود منتشر کرده و آنها را دعوت به همدلی کرده است. به بهانه این کار زیبای خمسه، سراغ او رفتیم و گپ و گفتی با او زدیم که در ادامه بخش‌هایی از آن را می‌خوانید.
موضوع را با طرح این سؤال آغاز می‌کنم. به‌تازگی به‌دنبال مشکلاتی که در ایام شیوع ویروس کرونا و نابسامانی اوضاع اقتصادی برای بسیاری از مردم به‌وجود آمده، در فضای مجازی ویدئویی از خود منتشر کرده و از صاحبخانه‌ها خواسته‌اید نسبت به مستأجرانشان عطوفت بیشتری داشته باشند. کمی دراین باره برایمان بگوید.
انتظار نخست ما در وهله اول از دولت و مسئولان است، زیرا در همه جای دنیا رفع مشکلات معیشتی مردم وظیفه مسئولان حکومتی آن کشور است و باید در این شرایط بحرانی به داد مردم برسند. وقتی مسئولان در این شرایط بحرانی شیوع ویروس کرونا به مردم توصیه می‌کنند در خانه بمانند، این خانه ماندن مستلزم این است که از اقشار کم درآمد حمایت مادی شوند. این درحالی است که این مردم با تمام مشکلات و سختی‌ها، با باورها و ارزش‌های ملی و دینی در کنار مسئولان بودند و در این 4دهه نشان دادند هرجایی لازم باشد حضور فعال خواهند داشت و از میهن ما دفاع خواهند کرد. بنابراین درست نیست که در این شرایط سخت، دولت این مردم را در گرانی و تورم سرسام‌آور تنها بگذارد. شنیدن خبر گرانی اجناس برای بسیاری از اقشار جامعه استرس‌آفرین و ناراحت‌کننده است. اینها فشارهای مضاعفی است که در این شرایط شیوع ویروس کرونا کسب‌وکارهای خرد و کوچک را با مشکل روبه‌رو کرده است. از یک طرف تعطیلی بسیاری از مشاغل و از طرف دیگر گرانی اجناس را در جامعه داریم و در همین شرایط به‌علت تورم بی‌سابقه در کشور صاحبخانه‌ها مبلغ اجاره بهای خانه را بیش از حد متعارف سال‌های گذشته، بالا برده‌اند. البته صاحبخانه‌ها هم درگیر مسائل معیشتی هستند و مجبور به افزایش اجاره بها شده‌اند.
در این شرایط تنها کاری که از دست من هنرمند ساخته است این است که از صاحبخانه‌ها بخواهیم تا هوای مستأجرانشان را داشته باشند. من نه ملک اضافه دارم که بخواهم اجاره دهم و نه مستأجر هستم، ولی در این جامعه و در میان این مردم زندگی می‌کنم و خبر دارم که مستأجران امسال حتی در مواقعی با صددرصد افزایش اجاره‌بها روبه‌رو هستند. البته ناگفته نماند بسیاری از صاحبخانه‌ها هم منصف هستند. من دوستانی دارم که صاحبخانه هستند و با شرایط سخت مالی مستأجرانشان کنار می‌آیند. در کل این پویش و درخواست، ریشه در این داشت که حالا که مسئولان نتوانستند این گرانی‌ها و تورم را درست مدیریت کنند ما مردم خودمان به داد یکدیگر برسیم. حتی به‌نظر من با مدیریت درست در شرایط بحرانی می‌توانیم به‌خودکفایی برسیم و اجازه ندهیم محصولی که در اینجا توسط کارگران ایرانی تولید می‌شود، از کشور دیگری وارد و موجب بیکاری جوانان ایرانی شود. اینها همه نیازمند مدیریت درست در مواقع بحرانی است. ایران سرزمین 4فصل و پربرکتی است. به عقیده من خداوند لطف و عنایتی که به کشور ما داشته به کمتر کشوری داشته است. برای نمونه کشور آمریکا تمام منابعی که ما در یک کشور داریم را در یک قاره دارد. برای ما این منابع طبیعی نعمت بزرگی است و با مدیریت درست می‌توانیم این کشور را به مرحله‌ای برسانیم که کشاورزی و صنایع خود را احیا کند. ما نیروی انسانی‌ای داریم که بسیاری از کشورها دنبال آن هستند. خلاصه اینکه ایران عزیزمان با این منابع طبیعی و نیروی انسانی فوق‌العاده‌ای که دارد نیازمند یک مدیریت درست و دور از سیاست‌زدگی است. درباره این پویش هم از همه هموطنانم به‌عنوان یک دوست درخواست می‌کنم در این روزهای سخت لطف و محبت بیشتری نسبت به هم داشته باشیم.
بازخورد مردم از این درخواست شما چطور بوده؟
به‌نظرم خوب بوده و بازتاب‌های خوبی از سوی مردم به‌دستم رسیده و امیدوارم در حد توانم توانسته باشم کاری برای مردم عزیزم انجام داده باشم.
در چند‌ماه اخیر که شیوع ویروس کرونا محدودیت‌های اجتماعی بی‌سابقه‌ای ایجاد کرده و بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی و هنری تعطیل شده‌اند، هنرمندان زیادی متضرر شده‌اند. از وضعیت هنرمندان در این روزها برایمان بگویید.
هم‌اکنون بیش از 80درصد بازیگران و اهالی تئاتر در مضیقه مالی قرار دارند. در این شرایط محدودیت‌های ناشی از ویروس کرونا، عوامل سازنده فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی جسته و گریخته کار می‌کنند، اما اهالی تئاتر همگی بیکار هستند. برای مثال 5هزار نفر عضو خانه سینما هستند که شاید حدود 500نفر آنها مشغول به‌کار باشند و مابقی همگی بیکار هستند. این گروه هم مشکلات معیشتی دارند و باید با مدیریت درست از این هنرمندان حمایت کرد.
به‌نظر شما راه برون‌رفت از این بحران، حداقل برای هنرمندان چه می‌تواند باشد؟
در گذشته، تئاتر تقریبا برای بحران‌هایی همچون کرونا راه چاره‌ای به نام تله‌تئاتر داشت. در این شرایط پیشنهاد من این است که سازمان صداوسیما از گروهای تئاتر دعوت کند تا تله‌تئاتر در تلویزیون داشته باشند. به این ترتیب که اگر قرار بود درآمدی از اجرای زنده در سالن‌های نمایش داشته باشند از بودجه دولتی صداوسیما تأمین شود تا آنها با ضبط تله‌تئاترهای خود هم درآمدی کسب کنند و بیکار نمانند و هم مخاطبان بیشتری هنر آنها را تماشا کنند. اگر الان تئاتر نمی‌تواند در سالن‌ها اجرای زنده داشته باشد نباید هنرمند بیکار در خانه بماند. باید راه برون‌رفت برایش طراحی کرد و یکی از روش‌های مرسوم در کل دنیا ضبط و پخش تله‌تئاتر است.
در بخش سینما چطور، آیا اکران آنلاین فیلم‌های سینمایی، سینما‌ماشین، پخش از شبکه نمایش خانگی و... می‌تواند کمکی به صنعت سینمای ایران کند؟
در بخش سینما هم با حمایت مالی از سرمایه‌گذاران فیلم‌ها از سوی دولت، می‌توان بخشی از ضرر مادی آنها را جبران کرد و بعد با درآمد اکران آنلاین این هزینه را به دولت برگرداند. کار خیلی پیچیده و سختی نیست و اگر مسئولان بخواهند می‌توانند با روش‌های درست از هنرمندان و در مقیاس بزرگ‌تر از مردم جامعه در این شرایط بحرانی حمایت کنند. البته ناگفته نماند در زمینه اکران آنلاین فیلم‌های سینمایی برای جا افتادن این صنعت نیاز به زمان داریم. ما باید منتظر باشیم تا مردم به این روش تماشای آنلاین عادت کنند. اما اینجا، باز هم به مدیریت درست و به دور از سیاست‌زدگی و جناح‌بندی نیاز داریم.
به‌نظر شما تله‌تئاترها نمی‌توانند مثل سریال‌های نمایش خانگی عرصه شوند؟
البته که امکانپذیر است، اما نیاز به سرمایه‌گذار داریم که این ریسک را بپذیرد. معمولا در اغلب کشورها این سرمایه‌گذاران در بخش امور فرهنگی و هنری، خود دولت‌ها هستند، زیرا معتقدند وقتی بخش صنعت و تجارت وارد عرصه هنری شوند منافع و مقاصد آنها ممکن است مسیر هنری را تحت‌تأثیر قرار دهد. اما همه جای دنیا اهداف فرهنگی همسو با سیاست‌های دولت، نیازمند حمایت‌های مالی است و به همین‌خاطر دولت‌ها وارد کار می‌شوند.
صحبت از تئاتر شد، از تورهای تئاتری‌تان در خارج از کشور برایمان بگویید.
ایرانیان خارج از کشور حدود 5 تا 7میلیون نفر هستند که اگر به این گروه از هموطنان‌مان در اقصی‌نقاط جهان خوراک‌های درست فرهنگی درست داده نشود از منابع ناسالم تغدیه می‌کنند. ممکن است به سمت مسیری بروند که درک درستی از فرهنگ، ادبیات و هنر ایران پیدا نکنند. البته این کار را هم دولت باید دنبال می‌کرد. در گذشته سیاست‌های دولت به این شکل بود که برای ایرانیان خارج از کشور برنامه‌ریزی فرهنگی می‌کرد. من خاطرم هست تعدادی از ما هنرمندان را برای اجرای تئاتر و برنامه‌های نمایشی به خارج از کشور اعزام می‌کردند. متأسفانه در چند سال اخیر این مهم دیگر دغدغه دولت نیست. این در حالی است که این چندین میلیون ایرانی که در خارج از کشور هستند بیشتر از گذشته به منابع فرهنگی و ادبی و هنری نیاز دارند. حالا چون من بازیگر تئاتر هستم، تئاتر برایشان اجرا می‌کنم و محتوای نمایش‌های ما همین رسوم ملی و میهنی ماست. مراسم عیدنوروز و شب یلدا ازجمله برنامه‌هایی هستند که در نمایش‌های ما گنجانده شده است. در کنار اینها نمایش‌های کمدی برای شاد کردن و روحیه دادن به ایرانیان اجرا کرده‌ایم که ضمن خنداندن تماشاگر، مفاهیمی را هم به آنها آموزش داده‌ایم. تهیه‌کننده سینما هم در زمینه اکران فیلم‌های ایرانی اقدام می‌کند؛ فیلم‌هایی که مجوزهای لازم برای نمایش در ایران را کسب کرده‌اند. خوشبختانه این برنامه مورد استقبال ایرانیان مقیم کشورهای خارجی قرار گرفته است، اما نکته اینجاست که گروه‌ها به‌تنهایی نمی‌توانند بار این مسئولیت را به دوش بکشند و مستلزم حمایت‌های دولت است.
از حال و هوای این روزهایتان برایمان بگویید. الان مشغول چه کاری هستید؟
هم‌اکنون مشغول بازی در یک سریال هستم که بهتر است تا قبل از اطلاع‌رسانی روابط عمومی این سریال، من خیلی درباره آن صحبت نکنم. فقط مختصر به زمان پخش آن اشاره می‌کنم که این سریال به امید خدا در ماه محرم از تلویزیون پخش خواهد شد. در ایام عید قربان و غدیر که پیش‌رو داریم به دفعات مهمان برنامه‌های شادی‌آور تلویزیون خواهم بود. ایام تابستان تا پاییز در برنامه‌های مفرح و شاد حضور پررنگی خواهم داشت تا در حد توانم، لبخندی بر لبان هموطنانم بنشانم.
در این شرایط پراسترس و بحرانی، شاد کردن مردم در روحیه آنها و خوب شدن حال روحی‌شان چقدر مؤثر است؟
نقش مهمی دارد، اما الان در این شرایط، کار ما که خنداندن مردم است خیلی سخت شده است. رساندن مردم به مرزی که بخندند خیلی دشوار است و این دشواری بیشتر متوجه کار ماست. خیلی باید تلاش کنیم تا گل خنده بر لب مردم بنشانیم.
شما همیشه چهره شاد و خندانی دارید. آیا پیش آمده در موقعیتی قرار بگیرید که نتوانید لبخند بزنید و خیلی ناراحت شده باشید؟
این لبخند باور من است و اگر باورت باشد که یک اتفاق اثرگذار است، دیگر آن حرکت‌ات اجباری و از سر زور نیست. اما این روزها بی‌عدالتی‌ها و مشکلات مردم، به‌ویژه مشکلات معیشتی آنها ما کمدین‌ها را هم متأثر کرده است. اما باز هم معتقدم باید شاد باشیم و با انرژی مثبت از مشکلات عبور کنیم.
به‌نظر شما فضای مجازی و استفاده هنرمندان از این فضا چقدر می‌تواند ارتباط بین مردم و هنرمندان را نزدیک‌تر کند؟
ماها چون آدم‌های واقعی هستیم- درباره خودم عرض می‌کنم- بیشتر دوست داریم در حالت واقع فعالیت داشته باشیم تا فضای مجازی، اما جوان‌ترها بیشتر به فضای مجازی علاقه‌مند هستند. نسل جدید از دنیای واقع به دنیای مجاز پناه برده است. ما برای اینکه با این نسل پیوند و ارتباط داشته باشیم کمی به این فضای مجازی ورود کرده و فعالیت کوچکی داریم، اما دنیای ما در اصل دنیای حقیقی است. اغلب مخاطبان این فضای مجازی نوجوان و جوانان هستند و افراد میانسال و کهنسال علاقه چندانی به آن ندارند اما سعی می‌کنیم خودمان را به جوان‌ها نزدیک کنیم.
ماندگارترین و دوست داشتنی‌ترین نقشی که بازی کرده‌اید کدام است؟
تا قبل از سریال‌هایی که این اواخر بازی کرده بودم مردم بیشتر سریال هوشیار و بیدار را در خاطر داشتند و مرا به‌عنوان بیدار می‌شناختند. با پخش سریال پایتخت بیشتر با نقش باباپنجعلی معروف شدم و مردم هم با ابراز محبتشان مرا شرمنده می‌کنند.
این روزها که توصیه بیشتری به خانه ماندن می‌شود شما چه توصیه‌ای برای پرکردن اوقات فراغت خوانندگان این روزنامه دارید؟
این روزها فرصت خوبی است تا خانواده‌ها متناسب با سطح سلیقه و ذائقه فرهنگی خود تا حد ممکن به تقویت توان روحی و روان خویش بپردازند. مطالعه و کتابخوانی یکی از بهترین روش‌های شناخته‌شده در این زمینه محسوب می‌شود که کتاب‌های بسیاری در انتظار همه ماست. من خودم شخصاً کتاب «شازده حمام» نوشته دکتر حسینعلی پاپلی یزدی را به تازگی مطالعه کرد‌ه‌ام؛ کتاب بسیار شیرین و آموزنده‌ای از زندگی هم‌نسلان ما که چگونه با انواع و اقسام بیماری‌های همه‌گیر مبارزه کردند. در این کتاب قطور چندجلدی درس‌های بزرگی منتظر ماست. من مطالعه این کتاب جالب را به همه پیشنهاد می‌کنم زیرا چنان شیرین و سرگرم‌کننده است که اصلا متوجه اتمام آن نخواهید شد.
نگاهی به افتخارات خمسه
علیرضا خمسه سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد مکمل از بیست‌وهفتمین دوره جشنواره فیلم فجر برای بازی در فیلم بیست را هم کسب کرده است. او همچنین کاندیدای بهترین بازیگر نقش دوم مرد در بخش مسابقه سینمای ایران، برای فیلم «دو نفر و نصفی» و بهترین بازیگر مرد از جشنواره بین‌المللی فیلم پیونگ‌یانگ، برای فیلم آپارتمان شماره۱۳ شده است. کاندیدای دریافت جایزه بهترین بازیگر مرد از دوازدهمین دوره جشنواره فیلم فجر برای بازی در فیلم سینمایی «چشم شیطان» هم در کارنامه کاری خمسه دیده می‌شود. همچنین دریافت لوح تقدیر از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال ۱۳۸۲، لوح تقدیر از هفتمین جشنواره تئاتر تجربه کوتاه در سال۱۳۸۳ و تقدیر در بیست‌وچهارمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودک و نوجوان در سال۱۳۸۹ از دیگر افتخارات این هنرمند است.
اهمیت تئاتردرمانی برای کودکان
خمسه معتقد است نظام‌های آموزشی ما چندان توجهی به بازسازی شخصیت‌های نوجوانان نداشته و شاید حتی بدتر جلوی تخیل و رشد و پیشرفت شخصیت‌ها را گرفته است. او در این زمینه بر تئاتردرمانی و آن در شکل‌گیری شخصیت اجتماعی کودکان و نوجوانان تأکید دارد و می‌گوید: «نباید هدف کارگاه‌های بازیگری ما رسیدن به پرده سینما باشد. جامعه بیشتر از اینکه به بازیگر نیاز داشته باشد به شخصیت‌های سالم نیاز دارد. به‌نظرم از این مسئله خیلی غفلت شده است. باید کارکردهای آموزشی و پرورشی تئاتر هم مدنظر باشد. در واقع از تئاتر و نمایش باید برای رسیدن به یک شخصیت مطلوب بهره گرفته شود. به‌طور مثال بعضی از کودکان و نوجوانانی که به سمت تئاتر می‌آیند شخصیت‌های فعال یا برعکس منفعلی دارند. همچنین اعتماد‌به‌نفس ندارند یا ممکن است اعتماد‌به‌نفس کاذب داشته باشند. بنابراین اینجا براساس روانشناسی نمایش با این هنرجویان کار می‌کنیم تا آنها را به این تعادل اجتماعی برسانیم در عین حال ممکن است به فیلم و سریال هم دعوت شوند که این هدف ثانویه است.»
هنرنمایی در صد‌ها فیلم و نمایش
علیرضا خمسه در ۹ بهمن‌ماه سال۱۳۳۱ در تهران به دنیا آمد. وی فارغ‌التحصیل رشته روانشناسی از دانشگاه شهیدبهشتی است. خمسه در سال۱۳۵۷ به فرانسه رفت و یک سال و نیم در پاریس، دوره‌های مربوط به پانتومیم، حرکات بدنی و بازیگری را فراگرفت. در سال۱۳۵۹ به ایران بازگشت و در سال۱۳۶۰ برای نخستین‌بار مقابل دوربین سینما رفت و نوع خطوط چهره، تسلط او بر صورت (میمیک) و نرمی حرکات بدنش، باعث شده تا در مرور خاطراتمان همواره او را دوست بداریم. بازی‌های خوبش در فیلم‌های «روز باشکوه»، «لنگرگاه»، «شکار خاموش»، «آپارتمان شماره۱۳»، «جیب‌برها به بهشت نمی‌روند»، «من زمین را دوست دارم» و «چشم شیطان» یا صدای پرنشاط او زمانی که «حالا بشین پاشو بخند» را می‌خواند برای بسیاری از ما فراموش‌نشدنی است. خمسه با آنکه در بیش از 100 فیلم سینمایی و تلویزیونی بازی کرده و شمار نمایش‌های روی صحنه او بسیار است اما هنوز معتقد است نقشی هست که هنوز آرزو دارد در آن بازی کند؛ «من همیشه دوست داشتم آثار «شکسپیر» مثلاً «شاه لیر» را کار کنم و نقش دلقک شاه لیر را بازی کنم. یک شخصیت خاص است. من ایدئالیست هستم و احساس نمی‌کنم که پیر شده‌ام.»
