با فیلترینگ رانت ایجاد کردیم

اشکان خسروپور/ خبرنگار

«یک جلسه طولانی که در آن درباره اینترنت ملی و پیام‌رسان داخلی صحبت به میان آمد و دبیر شورای‌عالی فضای مجازی طرح مسئله کرد بدون اینکه درباره اقدامات عملی صحبتی بشود. انگار در حوزه عملی دست شورا خالی است؛ درباره فیلترینگ تلگرام یا هر شبکه دیگری هم بحثی نشد. »‌ اینها توصیف امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی، دبیر هیأت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی از جلسه غیرعلنی روز یکشنبه پارلمان است. در فضایی که بحث احتمال فیلترشدن دوباره تلگرام – احتمالا به‌صورت دائمی- مطرح شده، ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای‌عالی فضای مجازی، یکی از اصلی‌ترین بخش‌های تصمیم‌گیرنده درباره این موضوع، در جلسه غیرعلنی مجلس شرکت کرده‌بود اما اینطور که قاضی‌زاده هاشمی به همشهری می‌گوید، به جز طرح مسئله کار دیگری نکرده است. همین‌ حرف‌ها هم بدون نام بردن از تلگرام یا به‌کار بردن عبارت «فیلترینگ»‌ بوده است. دبیر هیأت‌رئیسه مجلس دهم در گفت‌وگو با همشهری، به حرف‌های ابوالحسن فیروزآبادی در این جلسه انتقادهای جدی وارد می‌کند، ازجمله اینکه می‌گوید، به‌نظر می‌رسد این شورا «هیچ برنامه مثمری نداشته» و درباره اقدامات عملی آینده هم حرفی به میان نیامده است. او در بخش دیگری از این گفت‌وگو از ایجاد رانت برای یک پیام‌رسان‌ خارجی می‌گوید و تأکید می‌کند: «نگاه ما به حمایت از استارتاپ‌های پیام‌رسان هم‌اکنون اشکال دارد. ما با روش فعلی رانت در اختیار خارجی‌ها می‌گذاریم. اگر می‌خواهیم جای پیام‌رسان یا هر سرویس دیگری را بگیریم، باید روش‌هایمان را اصلاح کنیم.»

جلسه غیرعلنی مجلس در روز گذشته جزو یکی از حساس‌ترین نشست‌ها بود که حضور ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای‌عالی فضای مجازی آن را حساس‌تر هم کرد. مطرح شدن احتمال فیلتر شدن تلگرام در سال آینده و حرکت دادن مخاطبان ایرانی به سوی یک پیام‌رسان داخلی جدید، باعث شد گمانه‌زنی‌هایی پیش بیاید که دستور جلسه این نشست غیرعلنی روی مسئله فیلترینگ به‌خصوص در مورد تلگرام تمرکزی جدی داشته باشد. در این جلسه غیرعلنی، درباره فیلترینگ و تلگرام چه صحبت‌هایی شد؟

جلسه بسیار طولانی بود. آقای فیروزآبادی حدود یک ساعت و نیم درباره وضعیت فضای مجازی در کشور کنفرانس داد. بحث‌شان خیلی مفصل بود؛ درباره شرایط فضاهای مجازی در دنیا، قدرت و سیطره حوزه اقتصادی‌ و اجتماعی این شبکه‌ها، تعاملات جهانی در عرصه‌های اقتصادی و... صحبت کرد. حجم مبادلات مالی، تبلیغاتی و زیرساخت‌های موجود در کشور در این حوزه نیز جزو مسائل دیگری بودند که مطرح شدند. در نهایت حدود 15نفر از نماینده‌ها صحبت‌های خیلی کوتاهی دراین باره داشتند و دیدگاه‌هایی را مطرح کردند؛ هرچند متأسفانه وقت به همه نرسید و خیلی از نظرها شنیده نشد.

نگاه کلی نماینده‌ها نسبت به فیلترینگ تلگرام یا هر شبکه پیام‌رسان دیگری چه بود؟

فیلترینگ جزو بحث‌های اصلی جلسه دیروز نبود. خود آقای فیروزآبادی در این‌باره حرفی نزدند اما نماینده‌ها در این‌باره بحث‌هایی کردند. نمی‌توان گفت نگاه کلی مجلس به کدام سمت بود چون دیدگاه‌های متفاوتی وجود داشت اما رئیس مجلس، پیشنهاد داد به‌خاطر اهمیت فضای مجازی در ایران و جهان و بحث جهانی‌شدن که ما با آن روبه‌رو هستیم، یک کمیسیون ویژه درباره فضای مجازی در مجلس شکل بگیرد.این کمیسیون برای تمرکز و توجه بیشتر روی این حوزه ایجاد می‌شود اما کمیسیون تخصصی نیست.

به‌طور کلی، به‌نظر نمی‌رسد که کنار زدن تلگرام راه مناسبی برای ایجاد رقابت باشد. حتی اگر کسب و کارهای کوچک و بزرگی که از راه این شبکه نان می‌خورند را درنظر نگیریم، تجربه ایجادمحدودیت برای این شبکه در همین چند وقت پیش، نشان داد ضرر فیلترینگ در ابعاد زیادی گسترده است. نظر شما درباره ایجاد محدودیت برای اپلیکیشن‌های پیام‌رسان چیست؟
من کاری به نام اپلیکیشن‌ها ندارم. اینکه هر روز یک اپ پیام‌رسان را سوژه کنند و بگویند، این بهتر یا بدتر است، موضوع صحبت ما نیست؛ موضوع صحبت خیلی کلان‌تر از اینهاست. به همین دلیل، من مایل نیستم درباره این اپ اظهارنظر کنم. فرض بگیرید ما یک اپلیکیشن پیام‌رسان به نام «الف» داریم که می‌تواند متعلق به هر کشوری هم باشد. اتفاقی که در چند سال اخیر افتاده، این بوده که ما خواه ناخواه برای اپلیکیشن «الف» انحصار ایجاد کرده‌ایم. چگونه؟ فیس‌بوک، توییتر، یوتیوب و... را که شبکه‌های اجتماعی تعاملی بودند بستیم، هیچ جایگزین مناسبی هم نداشتیم. در نتیجه همه کاربرها به تنها مسیر موجود رفتند که همان تلگرام بود. در واقع ما با محدودیتی که ایجاد کردیم، یک رانت در اختیار پیام‌رسان الف گذاشتیم و پهنای وسیعی که متعلق به کشور بود را به آنها دادیم. من با ایجاد این رانت یا هر رانت دیگری مخالفم. عرصه باید رقابتی و تأکید اصلی آن روی داخل باشد. ایجاد این رانت جزو خطاهای استراتژیک ما بود که اگر اتفاق نمی‌افتاد، ما اصلا شاهد چنین وضعیتی نبودیم.

یکی از مهم‌ترین موضوع‌های مورد بحث این‌روزها در مجلس، ‌فیلترینگ به‌خصوص درباره تلگرام است. اخیرا گفته‌های جسته‌ و گریخته‌ای از زبان مسئولان در این‌باره شنیده می‌شود. آخرین نمونه سیده حمیده زرآبادی، نماینده قزوین در مجلس و عضو کمیسیون فرهنگی و از مخالفان سرسخت فیلترینگ تلگرام بود. ایشان با استناد به اخباری که به گوششان رسیده و مصاحبه مسئولان حوزه فیلترینگ می‌گویند احتمال فیلتر شدن تلگرام در سال آینده زیاد است. درباره سیاستگذاری‌های احتمالی در این‌باره یا تصمیم احتمالی شورا حرفی به میان نیامد؟
در جلسه درباره اینترنت ملی و شبکه ملی اطلاعات بحث شد. شبکه ملی اطلاعات جزو سیاست‌های بالادستی در حوزه قانون کشور ماست که دولت و شورای‌عالی فضای مجازی مکلف به اجرای آن است اما باید نقش جدی و مؤثرتری را ایفا کند. ما در جلسه دیروز متوجه شدیم که آقایان طرح مسئله را خوب انجام داده‌اند اما در کارهای راهبری و راهبردی چنین اتفاقی نیفتاده است. در زمینه ارائه گزارش کار و اقدام عملی در این‌باره دستشان تا حدودی خالی بود. طرح موضوع خوب بود اما درباره اینکه چه اقدامات اجرایی نتیجه‌بخشی وجود داشته، چیزی ندیدم. آقای فیروزآبادی به دستگاه‌های اجرایی نقد داشتند و گفتند، ایران فقط 5قانون دراین باره دارد درصورتی که در کشورهای دیگر، در آمریکا و شرق دور حدود 100قانون در حوزه فضای مجازی وجود دارد. نبود نگاه قانونی به فضای مجازی را ایشان به‌طور جدی مطرح کردند.

استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی موضوع دیگری است که همیشه درباره آن صحبت‌هایی شده است. فیلتر شدن تلگرام هم در مواردی منوط به رشد این شبکه‌ها در داخل کشور از طریق بها دادن به استارتاپ‌هاست. در این‌باره چه برنامه‌ای به مجلس ارائه شد؟

آقای فیروزآبادی گفتند، ما باید یک استارتاپ ‌واحد مثلا در زمینه پیام‌رسان‌ها داشته باشیم و با به‌کار گرفتن یک مجموعه قوی کارمان را جلو ببریم. من در گفت‌وگوی کوتاهی که بعد از صحبت‌ با ایشان داشتم، گفتم با نظرشان زاویه دارم. ما باید کاری کنیم که رقابت به‌وجود بیاید و همه بتوانند در این حوزه کار کنند نه اینکه یک نمونه قوی‌تر را تقویت کنیم و بقیه را کنار بزنیم. به‌نظر من، عرصه ورود برای استارتاپ‌های جدید باید به‌طور جدی فراهم شود.ما الان در ابتدای راه هستیم و نمی‌توانیم از نظر اکوسیستم استارتاپی خودمان را با آمریکا یا اروپا مقایسه کنیم. هم‌اکنون ما باید تبلیغ زیادی انجام دهیم تا ورود استارتاپ‌ها ساده شود. بعد از 4 یا 5سال که آنها جان گرفتند، روی برندینگ کار کرده و روی چند استارتاپ اصلی که توانسته‌اند بازار را دستشان بگیرند، تمرکز کنیم.