صف‌کشی مجدد مخالفان عربی برجام

 ظهر دوم آذرماه 1393، زمانی که پیش‌بینی می‌شد آخرین موانع بر سر راه گام اول توافق هسته‌ای میان ایران و کشورهای 1+5از میان برداشته شده، ناگهان خبری فوری همه را شگفت‌زده کرد؛ سعود‌الفیصل، وزیر خارجه اسبق عربستان‌سعودی در سفری از پیش اعلام نشده وارد وین، شهر محل برگزاری مذاکرات هسته‌ای ایران شده بود. اگرچه در ابتدا رسانه‌ها اطلاعات چندانی از دلایل و برنامه سفر غافلگیرکننده سعود‌الفیصل نداشتند، اما ملاقات فوری وی با جان کری، فضا را برای همه روشن کرد. به گفته منابع رسمی، این ملاقات مربوط به بررسی روابط دوجانبه عربستان-آمریکا و امنیت منطقه‌ای بود، اما ساعاتی پس از برگزاری آن روشن شد که قطار توافق هسته‌ای ایران باز هم با مانعی جدید روبه‌رو شده است؛ به‌گونه‌ای که برخلاف پیش‌بینی‌های اولیه، آن دور از مذاکرات وین بدون دستیابی به نتیجه ویژه‌ای خاتمه یافت.
عربستان سعودی و اسرائیل طی سال‌های قبل و بعد از توافق برجام، رهبری محور منطقه‌ای مخالفین این توافق را بر عهده داشتند؛ محوری که تمام ظرفیت‌های سیاسی، اقتصادی و حتی نظامی خود را برای جلوگیری یا نابودی برجام به‌کار بست؛ از لابی‌های سنگین سیاسی تا حمایت‌های مالی از جریانات و رسانه‌های مخالف برجام و حتی آتش‌افروزی‌های نظامی در سوریه و یمن که به باور بسیاری از کارشناسان، یکی از اهداف اصلی آن افزایش تنش‌های میان ایران و آمریکا بود.
 حالا همان محور، بار دیگر در آستانه به ثمر رسیدن یکی از مهم‌ترین نتایج توافق برجام، یعنی پایان تحریم تسلیحاتی ایران وارد صحنه شده است. البته با یک تفاوت مهم؛ این بار میدان‌دار اصلی نه عربستان و اسرائیل، بلکه خود آمریکاست! کشوری که پس از روی کار آمدن ترامپ، گام‌های متعددی برای نابودی برجام یا خروج ایران از این توافق برداشته و حالا در آخرین حلقه از تلاش‌های خود، به‌دنبال ایجاد اجماع جهانی برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران است.

ریاض و منامه؛ پایتخت‌های حامی آمریکا
یک روز مانده به برگزاری نشست شورای امنیت برای تحریم تسلیحاتی ایران، برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران راهی پایتخت‌های عربی شد تا مقدمات اجماعی منطقه‌ای علیه تهران را فراهم سازد. در ابتدا عربستان سعودی و سپس بحرین، ایستگاه‌های اصلی این سفر بودند. روزنامه العربی‌الجدید در این‌باره می‌نویسد: نشست خبری عادل‌الجبیر و برایان هوک از آنچه انتظار می‌رفت جنجالی‌تر بود، چرا که طرفین تلاش کردند با نمایش برخی ادوات نظامی و موشکی به‌دست آمده از حملات جنبش انصارالله یمن علیه شهرهای عربستان، تجربه نیکی هیلی در سازمان ملل را تکرار  و به این طریق، جامعه جهانی را متوجه خطرات لغو تحریم تسلیحاتی علیه ایران کنند!
عادل‌الجبیر، وزیر مشاور دولت سعودی در این نشست ضمن اعلام حمایت کامل عربستان از قطعنامه آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی علیه ایران گفت: تهران هم‌اکنون از تعداد قابل توجهی از گروه‌های تروریستی در سراسر منطقه حمایت می‌کند و پایان تحریم‌های تسلیحاتی، بدون شک شرایط منطقه را از آنچه هست وخیم‌تر خواهد کرد.
از سوی دیگر، عبداللطیف بن‌راشد الزیانی، وزیر خارجه جدید بحرین نیز پس از ملاقات با برایان هوک، حمایت کشورش از تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران را اعلام کرد و گفت: توافق برجام از ابتدا با مشکلات و نواقص عمیقی روبه‌رو بود که بدون حل آنها، نباید گشایشی برای ایران در زمینه‌های مختلف ازجمله تحریم‌های تسلیحاتی رخ دهد.

چرا دیگر کشورهای عربی همراه نشدند؟
اگرچه سفر منطقه‌ای برایان هوک و ملاقات وی با رهبران سعودی و بحرینی بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها داشت، اما در عین حال نمی‌توان از حواشی ناخوانده این سفر چشم‌پوشید؛ حواشی‌ای که در  ‌همراهی نکردن جدی سایر متحدین عرب آمریکا با برنامه جدید این کشور علیه ایران خلاصه می‌شود. پیش از این برخی منابع رسانه‌ای مطرح عربی، ازجمله شبکه العربیه  یا روزنامه الشرق‌الاوسط از شکل‌گیری اجماعی عربی، دست‌کم میان متحدین عربستان سعودی علیه ایران خبر داده بودند. برخی حتی از این هم فراتر رفته و از صدور بیانیه جامع اتحادیه عرب علیه لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران سخن می‌گفتند. اما آنچه در عمل رخ داد فاصله زیادی با تمام این پیش‌بینی‌ها داشت.
شبکه الجزیره در این‌باره می‌نویسد: «درحالی‌که عربستان و بحرین  از قطعنامه آمریکا علیه ایران تمام قد حمایت کرده‌اند، موضع جدی در این‌باره از سوی کشورهایی نظیر مصر، اردن، کویت و شاید مهم‌تر از همه، امارات دیده نمی‌شود». به‌نظر می‌رسد، قدرت ائتلاف‌سازی آمریکا در منطقه طی سال‌های اخیر و بعد از روی کار آمدن ترامپ تا حد قابل‌توجهی تضعیف شده است. برای درک بهتر این واقعیت کافی است نگاهی به تلاش‌های آمریکا برای تشکیل ائتلاف نظامی مشترک علیه ایران به رهبری مصر و عربستان بیندازیم؛ ائتلافی که اگرچه با پوشش رسانه‌ای قابل‌توجهی مطرح شد، اما در عمل به جایی نرسید.


‏حالا همان محور مخالف برجام در آستانه به ثمر رسیدن یکی از مهم‌ترین نتایج برجام، یعنی پایان تحریم تسلیحاتی ایران وارد صحنه شده است. البته با یک تفاوت مهم؛ این بار میدان‌دار اصلی نه عربستان و اسرائیل، بلکه خود آمریکاست!