چرا توچال باید ثبت ملی شود؟

عباس محمدی- فعال محیط‌زیست- دیده‌بان کوهستان

کوهستان توچال در شمال تهران، عامل شکل‌گیری زندگی و تمدن در این منطقه شد و در 240 سال گذشته ضامن بقای پایتخت ایران بود.
افزون بر این، توچال پدیدآورنده شکوهمندترین چشم‌انداز این ابَرشهر و فراهم‌کننده بزرگ‌ترین تفرجگاه و ورزشگاه است. ارزش توچال در تأمین آب رودخانه‌های جاجرود و کرج (دو منبع اصلی آب پایتخت) و همچنین تغذیه آبخوان‌های دشت تهران، به‌تنهایی کافی است که در حفاظت از این کوهستان و نه فقط قله یا یک بخش کوچک از کوه، با همه توان بکوشیم. گروه دیده‌بان کوهستان انجمن کوهنوردان ایران با تنظیم رساله‌هایی مفصل، ارزش‌های فرهنگی و طبیعی رشته‌ کوه توچال شامل جامعه‌ گیاهی، حیات‌وحش، و جایگاه این کوهستان در تاریخ عمومی و ورزشی ایران، همچنین تهدیدها و مشکلاتی که امروزه توچال با آن درگیر است را تدوین و به شورای شهر تهران ارائه کرد. همچنین پیشنهاد شد این کوهستان به‌عنوان «چشم‌انداز حفاظت‌شده» ثبت شود. شورای شهر و شهرداری تهران و وزارت میراث‌فرهنگی نیز از موضوع ثبت ملی توچال استقبال کرده‌اند. در این یادداشت فقط به یکی از ارزش‌های توچال می‌پردازم و آن جایگاه این کوهستان در چشم‌انداز شهر است؛ توچال برجسته‌ترین نمایی است که از بیشتر نقاط تهران می‌توان دست‌کم گوشه‌ای از آن را دید و با این دیدن، به آرامش دست یافت. توچال می‌تواند انسان را در خیال و شوق غوطه‌ور، به زندگی امیدوار و انگیزه کوشش روزانه دهد. در شهرسازی، مبحثی با عنوان «دالان دید» وجود دارد و بیان می‌کند که یک دالان یا محور دید، پدیدآورنده هویت شهر، تأمین‌کننده یک درک مشترک از محیط و ایجادکننده احساس تعلق به شهر است.  دالان دید، چشمان و احساسات فرد را به‌سوی یک نماد ارزشمند هدایت و از این رهگذر شوری برای نگاهداشت آن نماد و کل میراث‌های طبیعی و فرهنگی شهر برپا می‌کند. احساس شخصی که بامداد و هنگام بیرون آمدن از خانه، چشمش به ستیغ باشکوه توچال یا مخروط فرازمند دماوند می‌افتد، بسیار مثبت‌تر از احساس شخصی است که در برابر خود فقط دیوار و خیابان یا خودرو و دود می‌بیند. توچال را می‌توان از بسیاری مناطق تهران دید؛ از جاده قم و مسیر فرودگاه امام، از ورودی‌های شرقی و غربی شهر، از بزرگراه چمران، از خیابان قدیمی و خاطره‌انگیز ولی‌عصر، از پارک شهر که قدیمی‌ترین بوستان شهری است، از باغ ملی که یکی از با ارزش‌ترین فضاهای قدیمی تهران است، از میدان زیبای آزادی، از فرودگاه مهرآباد و از صدها گذرگاه و محل دیگر. در واقع، این کوه که حمید ثابتی کوهنورد طبیعت‌دوست، لقب برازنده «قله‌ عشق» را بر آن نهاده است (همچون دیگر کوه‌های مشرف به شهرها) با حضور آرام و اثرگذار خود، روح شهر به شمار می‌رود که بر همه‌ نقاط آن حاکم است. هیچ سازه‌ای نمی‌تواند هم‌طراز توچال برای تهران ‌چنین هویت‌بخش، پیونددهنده ادراک‌های مشترک، سازنده‌ خاطره‌های جمعی و پدیدآورنده علاقه‌مندی به فضای شهر باشد.
امیدوارم ثبت توچال نه به یک «ثبت کاغذی» بلکه به یک برنامه مدیریتی و مجموعه‌ای از اقدام‌ها برای حفاظت از این کوهستان با همه‌ یادمان‌های طبیعی و تاریخی آن بینجامد. دلیل این اشاره آن است که حتی برای دماوند که آن هم با پیشنهاد انجمن کوهنوردان و در سال۱۳۸۷ به‌عنوان نخستین اثر طبیعی ازسوی سازمان میراث فرهنگی به ثبت ملی رسید تا به امروز هیچ برنامه حفاظتی و عملیاتی به اجرا نرسیده است و از فشار عامل‌های تهدیدکننده آن کوه هم به‌جز در موضوع معدن‌های پوکه، چندان کاسته نشده است.