حفاظت همزمان از 34تالاب کشور

الهام مصدقی‌راد- خبر‌نگار

 تالاب‌ها، اکوسیستم‌های ارزشمند و مهمی هستند که طی چند دهه اخیر با افزایش فشار روبه‌رو شدند. وضعیت برخی تالاب‌های کشور اما مطلوب نیست و همین مسئله تأثیرات منفی بر حوضه تالاب‌ها و اکوسیستم مناطق تالابی گذاشته است. خشک شدن تالاب‌ها، ورود آلودگی‌ها به پهنه تالاب‌ها وافزایش بهره‌برداری از تالاب‌ها از جمله این موارد است. 15سال پیش با هدف حفاظت از تالاب‌های کشور، طرح حفاظت از تالاب‌های ایران با همکاری سه‌جانبه برنامه توسعه ملل متحد، صندوق جهانی محیط‌زیست و سازمان حفاظت محیط‌زیست آغاز و برنامه‌هایی نیز تصویب و اجرا شد. وضعیت تالاب‌های کشور و ناپایداری شرایط تالاب‌ها، فاز سوم اجرای سند همکاری سه‌جانبه را کلید زد. سند فاز سوم طرح حفاظت از تالاب‌ها نیز پس از ماه‌ها بررسی به‌تازگی به امضا رسیده و قرار است از سال 2020تا 2025اجرایی شود.

طرح مدیریت برای تالاب‌ها
برنامه چهارم توسعه کشور سازمان حفاظت محیط‌زیست را موظف به اجرای مدیریت زیست‌بومی برای تالاب‌ها کرد؛ نوعی از مدیریت جامع‌نگر که تأکید می‌کند همه دست‌اندرکاران و دستگاه‌های ذیربط و سازمان‌های مردم‌نهاد و محلی در مدیریت تالاب مشارکت داشته باشند. آگاهی بهره‌برداران از تالاب‌ها نیز براساس این برنامه افزایش می‌یابد تا به حفاظت از تالاب‌های انتخاب شده بپردازند. منافع همه گروه‌ها نیز در بهره‌برداری از تالاب‌ها در نظر گرفته می‌شود و تهدیدات تالاب‌ها شناخته و اثر فعالیت‌ها در حوزه‌های همجوار تالاب بررسی می‌شود. بر‌اساس برنامه حفاظت از تالاب‌ها، انسان جزیی از اکوسیستم است و باید بین حفاظت از تالاب و بهره‌برداری خردمندانه از آن تعادل ایجاد کند.
بر همین اساس سال 1384با همکاری سازمان ملل، سازمان حفاظت از محیط‌زیست و صندوق جهانی محیط‌زیست، سند طرح حفاظت از تالاب‌های ایران تدوین و تصویب و اجرای فاز اول آن تا سال 1391پایان یافت.
علی ارواحی، مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران به همشهری می‌‌گوید:«در فاز اول 3تالاب پریشان، شادگان و دریاچه ارومیه هدف اجرای سند قرار گرفتند که نتایج مثبت این فاز در نهایت منجر به تصویب قانون  راهبردها و برنامه عمل حفاظت از تالاب‌های کشور در سال 96در مجلس شورای اسلامی شد». از مهم‌ترین دستاوردهای فاز اول، به رسمیت شناخته شدن حقابه تالاب‌ها بود. همچنین نیاز آبی دریاچه ارومیه نیز تعیین و تصویب شد. ارواحی می‌گوید: «تاکنون برای 38تالاب کشور نیاز آبی تعیین شده و برای دیگر تالاب‌ها نیز این نیاز آبی در دست بررسی است. هرچند که قانون مجلس نیز به این موضوع کمک کرد اما همچنان در تخصیص حقابه تالاب‌ها با چالش روبه‌رو هستیم».
فاز دوم طرح حفاظت از تالاب‌ها از سال 1392تا 1398اجرا شد و مدیریت زیست‌بومی که در آن زمان در 3 تالاب کشور اجرایی شد به 18تالاب دیگر نیز تعمیم یافت. هم‌اکنون این 18تالاب دارای برنامه مصوب در حوزه حفاظت و مدیریت زیست‌بوم هستند. مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران تأکید می‌کند:«به‌جز 18تالابی که برنامه مصوب دارند، 16تالاب که شامل 2رودخانه حفاظت شده کشف‌رود و جاجرود است نیز در آینده نزدیک صاحب برنامه مدیریتی می‌شوند».

وضعیت نامطلوب تالاب‌ها دلیل اجرای فاز سوم
با وجود اقداماتی که در فاز اول و دوم طرح حفاظت از تالاب‌ها به اجرا درآمد اما همچنان وضعیت و شرایط بسیاری از تالاب‌ها مطلوب و پایدار نبوده یا از نظر اکولوژیکی و کیفی شرایط خوبی ندارند. این همان دلیلی است که منجر به تصمیم اجرای فاز سوم طرح شد تا از تالاب‌ها حفاظت شود. مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌ها می‌گوید:«مسائلی همچون عدم‌تخصیص کامل حقابه تالاب‌ها، محدودیت شدید منابع آبی، تغییرات اقلیمی و تأثیر بر تالاب‌ها، ورود آلاینده‌ها و پساب‌های شهری، صنعتی و کشاورزی و تغییر کاربری اراضی تالاب‌ها از جمله فشارهایی است که به تالاب‌ها تحمیل شده و وضعیت آنها را به‌رغم بیش از یک‌دهه تلاش، نامطلوب کرده است».
یکی دیگر از اتفاقاتی که برای تالاب‌ها رخ داد و شرایط آنها را برهم زد، کاهش نقش کنترل‌کنندگی سیلاب‌ها و کمک به تغذیه آب‌های زیرزمینی است که با برهم خوردن وضعیت طبیعی تالاب‌ها، این کارکرد نیز از بین رفت. به گفته ارواحی، تمام این فشارها و تغییرات تالاب‌ها منجر به الگوهای معیشت ناپایدار شد و فشار بر طبیعت را بیشتر و دوباره تالاب‌ها را با تهدید مواجه کرد و به همین دلیل، اجرای فاز سوم حفاظت از تالاب‌ها آغاز شده است.
مدیریت تالاب‌ها در فاز سوم با اجرای الگوی توسعه جامعه‌محور تدوین شده است تا همزمان جوامع پیرامون تالاب از منافع تالاب‌ها بهره‌مند شوند و به این آگاهی برسند که تالاب، تامین‌کننده امنیت زندگی‌شان است و خودشان باید از آنها حفاظت کنند.
ارواحی می‌گوید:«استقرار کامل مدیریت زیست‌بومی و سازگاری با شرایط اقلیمی در فاز سوم مورد توجه و اجرا قرار خواهد گرفت».