چند توصیه کاربردی برای مواجهه مؤثرتر جامعه با وضعیت پساکرونایی

انجمن ایرانی اخلاق در علوم فناوری بنا به وظیفه علمی و اخلاقی در حد توان خود تلاش می‌کند به بررسی وضعیت پساکرونایی پرداخته و نهادهای علمی، حرفه‌ای، تخصصی، مدنی و حاکمیتی و عموم شهروندان را به تامل و مشارکت مؤثر در این امر دعوت می‌کند:
1- جهان پساکرونایی، مثل جهان کرونایی و جهان پیشاکرونایی برای غلبه بر دشواری‌های ناشناخته فزاینده و مخاطره‌آمیز نیازمند فهم اخلاقی و کنش اخلاقی در همه عرصه‌های زندگی فردی و اجتماعی است.
2- ویروس کووید-19 پدیده‌ای «نوظهور» و «عالمگیر» است، این 2جنبه در شتابدهی به دامنه‌ها و گستره‌های شیوع آن و تسری به همه عرصه‌های معرفتی، ذهنی، زیستی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی سخت تأثیرگذار بوده و هست و قلمرو اخلاق در علوم و فناوری را هم در برگرفته و می‌گیرد، وظیفه عالمان، محققان و اندیشمندان است که هم تهدیدهای جدید اخلاقی و هم زمینه‌های مساعد برای تقویت بنیان‌های اخلاقی را در این زمینه باز شناسند و به تناسب آنها به تبیین و تدوین چارچوبها و دستورالعمل‌های جدید اخلاق در علوم و فناوری بپردازند.
3- الزامات اخلاقی ایجاب می‌کند در شرایطی که هنوز دامنه مجهولات بشر درباره کرونا و ابعاد آن فراتر از معلومات اوست، تلاش شود تا هیچ «علمی» به‌جای «علم» و هیچ «منفعت شخصی و گروهی» به جای «منافع عمومی و انسانی» ننشیند.
4- الزامات سازگاری زندگی با پدیده کرونا و تعلیق و تضعیف روابط اجتماعی برخی ابعاد وجود انسان را برجسته کرده است: احساس تنهایی، اضطراب‌های فراگیر و هراس از آینده از این جمله است، اخلاقا باید به این مسائل و مواردی از این دست در همه زمینه‌ها اهتمام ورزید.
5- ادامه همه‌گیری عوارض کرونایی و ضرورت توجه به طبقاتی بودن و تبعیض آمیزشدن زیستن‌های کرونایی را بیشتر کرده است، مبانی اخلاقی ایجاب می‌کند که جامعه و نظام حاکمیتی آن بیش از گذشته نسبت به زندگی فرودستان و گروه‌های ضعیف اجتماعی و اقتصادی حساس باشند.
6- جامعه پساکرونایی بیش از گذشته نیازمند اخلاق مدارا، گذشت، گفت‌وگو، اعتماد، همبستگی و امید است، در این شرایط ترمیم «سرمایه اجتماعی» و مقابله با روندهای گسیخته‌ساز در همه زمینه‌ها ضرورت دارد.
7- برای عبور از بحران‌ها و وضعیت‌های نامعلوم، جامعه و حکمروایی به مشارکت همگان در شناخت مسائل و حل و فصل آنها دارد، مهم‌ترین اصل اخلاقی مقدم این مهم، صداقت و راستگویی است، هیچ عاملی برای حفظ آرامش جامعه تأثیرگذارتر از راست گفتن و درست عمل کردن نیست. در این شرایط باید به تقویت نهادهای «درستی‌سنج» علمی و اجتماعی کوشید.
8- جامعه کنونی و آینده در کنار مخاطرات و تهدیدهایی که با آنها روبه‌روست فرصت‌ها و ظرفیت‌های جدیدی نیز دارد. بنا به احکام روشن اخلاقی در این شرایط و در آینده باید بیشتر نگاه علمی را تقویت کرد و از همه فناوری‌های مؤثر بهره برد.
9- ضرورت‌های اخلاقی فراتر از فهم و کنش‌های فردی است، باید در شرایط دشوار و بحرانی بیشتر به اخلاقی کردن رفتارهای نهادی، مناسبات مدنی و اصلاح رویکردها و فرایندهای حکمروایی پرداخت. جامعه کرونایی و پساکرونایی نیازمند تقویت بنیان‌های نیک‌اندیشی، دیگردوستی، خیرخواهی مؤثر و همبستگی اجتماعی در همه سطوح شهروندی، مدنی و حاکمیتی است.
10- بیانیه تهران کنگره بین‌المللی اخلاق در علوم و فناوری که به دعوت این انجمن در آذر1396 تشکیل شد، ضرورت اهتمام بنیادین به مقوله «اخلاق برای همه و علم برای توسعه» 10رهیافت را برای پرداختن به مسائل بنیادین اخلاق در حوزه‌های علوم و فناوری و فرهنگ و جامعه مطرح کرده است که امروز این انجمن توجه مجدد به آنها را ضروری و مفید می‌داند. امید آنکه نهادهای علمی، مدنی و حاکمیتی در شرایط پیش‌رو و وضعیت پساکرونایی در این زمینه افق‌های نور و امیدبخش بگشایند.