لطفا از ریل خارج نشوید!

رضا کربلائی _ روزنامه نگار

به‌نظر می‌رسد دوره آزمون و خطا در ریل‌گذاری اقتصاد کلان ایران فروکش کرده و اراده حاکمیت بر محور اصلاح ساختارهای پولی و مالی و هدف‌گذاری درست کاهش نرخ تورم، مهار پایه پولی و انضباط‌دادن به رفتار مالی دولت متمرکز شده و در نتیجه این تغییر ریل شاهد انعطاف‌پذیری در سیاست‌های حساس پولی حول قدرت کارشناسی بانک مرکزی هستیم، نتیجه این رویکرد را می‌توان در دست‌کشیدن دولت و بانک مرکزی از روش‌های منسوخ، پرهزینه و مبتنی بر آزمون و خطا در ترسیم سیاست‌‌های پولی و مالی و حرکت به سمت سیاست‌های منطقی و مبتنی بر عقلانیت اقتصادی با تکیه بر تجربه موفق دیگر کشورها مشاهده کرد.
در واقع برای نخستین‌بار در تاریخ نظام بانکی ایران است که شاهد تغییر مدل بانکداری مرکزی از سنتی و گذشته‌نگر به سمت مدل بانکداری مرکزی مدرن و آینده‌نگر هستیم؛ البته تغییر مدلی بسیار دیرهنگام و تا حدود زیادی مبهم برای فعالان اقتصادی، سیاستمداران و مردم که ضرورت دارد ابعاد این اتفاق مهم برای مردم بیان شود تا دست‌کم جلوی سیاست‌های پوپولیستی با تکیه بر قدرت‌نمایی سیاستمداران گرفته شود. اینکه برای نخستین‌بار بانک مرکزی خود را متعهد می‌داند که نرخ تورم را در پایان سال به محدوده 22درصد سوق دهد، به این معناست که از این پس هرگونه سیاستگذاری دولت و مجلس در عرصه اقتصاد باید به‌گونه‌ای صورت پذیرد که این هدف مخدوش نشود. البته اینکه تا چه اندازه دولت‌ و به‌ویژه مجلس جدید خود را متعهد بدانند و نخواهند از ریل خارج شوند، یک چالش جدی است که ممکن است دور تازه‌ای از آزمون و خطا در سیاستگذاری اقتصادی و تکرار سیکل باطل را تقویت کند.
هرچند در ادبیات اقتصادی ریشه تورم بالا در ایران ناشی از سلطه سیاست‌های دولت‌ها بر سیاست‌های بانک مرکزی و کسری بودجه و ناترازی بانک‌ها عنوان می‌شود، اما از منظر اقتصاد سیاسی نمی‌توان سهم و نقش تصمیم‌گیری‌های مجلس در ایجاد اختلال در سیاستگذاری‌های اقتصادی به‌ویژه ایجاد رانت پولی و ارزی را نادیده گرفت، به‌ویژه اینکه تفکر غالب هم بر دولتمردان و قانونگذاران مقطعی و معطوف به دوره 4ساله است اما دود خطای تصمیم‌گیری آنها سال‌ها بر فضای کلی اقتصاد کشور حاکم خواهد بود و در این فضای خاکستری بیشترین زیان را مردم با تحمل تورم بالا و کوچک‌تر شدن سفره‌های خود تحمل می‌کنند.

هرچند بسیار دیر اما در یک مقطع تاریخی حساس تحت فشار تحریم‌ها، کرونا و کاهش شاخص رشد اقتصادی و افت محسوس درآمدهای نفتی و فضای ملتهب ارزی شاهد این هستیم که به جای برخورد با معلول‌ها با تکیه بر اقتدار قانونی، به یکی از ریشه‌های کلیدی تورم بالا در اقتصاد توجه می‌شود اما نمی‌توان همچنان خطر خارج‌شدن اقتصاد از ریل را دست‌کم گرفت. از امروز با اجرایی‌شدن تصمیم بانک مرکزی در ارتباط با نرخ سود سپرده‌گذاری بانک‌ها و همچنین تعهد وزارت اقتصاد و سازمان برنامه و بودجه به تامین کسری بودجه دولت از کانال حراج اوراق بدهی به جای چاپ پول توسط بانک مرکزی، انتظار می‌رود در کوتاه‌مدت مسیر پول در اقتصاد رفتار هدایت‌پذیرتری را تجربه کند اما در این میان نادیده گرفتن خطر تحریک انتظارات تورمی و سلب اعتماد مردم به سیاست‌ها و ریل‌گذاری جدید دولت و بانک مرکزی، یک تهدید جدی به شمار می‌رود.
 انتقال پیام متفاوت و حتی متناقص با رویکرد حرکت نرخ تورم به کانال پایین‌تر و یا تلاش برای ابتر‌کردن تلاش‌های 2سال گذشته جهت ایجاد اجماع در بین قوای سه‌گانه کشور درباره مسیر پیش‌روی اقتصاد ایران با درنظر گرفتن انتخابات سال آینده ریاست‌جمهوری، یک خطر و خطای بزرگ خواهد بود. اشکالی ندارد حتی اگر دولت فعلی و شخص رئیس‌جمهور ‌‌از خود بیشتر هزینه کند و نگران جایگاه سیاسی و مقبولیت زودگذر خود نزد مردم نباشد، اما تلاش کند تا اقتصاد ایران در مسیر درست به حرکت خود ادامه دهد و انتظار می‌رود مجلس هم در این مسیر به جای ریل‌گذاری‌های جدید بدون مشخص‌بودن ایستگاه مقصد، به تعامل و گفت‌وگوی سازنده با دولت روی آورد که نتیجه آن کاهش هزینه‌های مردم از مسیر کاهش نرخ تورم باشد. فراموش نکنیم که جهان با تورم دو‌رقمی سال‌هاست خداحافظی کرده و ایران از این قافله عقب مانده است و یکی از نقاط آسیب‌پذیر اقتصاد ایران همین تورم بالاست؛ هرگونه تلاش برای بازگشت به دوران بانکداری مرکزی سنتی تنها هزینه اداره کشور را افزایش می‌دهد، قدرت اقتصادی ایران را تضعیف می‌کند و اعتماد مردم به حاکمیت را مخدوش می‌سازد. میوه تلخ بازگشت به دوران آزمون و خطای گذشته تنها توزیع رانت، هدر‌دادن منابع محدود و گران پولی و ارزی و افزایش شکاف و تشدید فقر اقتصادی خواهد بود. پس لطفا از ریل خارج نشوید!