نجات کارگردان از دست تحلیل‌های دانشگاهی
کتاب «صحبت به زبان میل» جذابیت‌های سینمای درایر را آشکار می‌کند
رضا مهری
«آنچه ضروری است، کفایت می‌کند.» این جمله کارل درایر، فیلمساز بزرگ دانمارکی تا حد زیادی نشان‌دهنده دیدگاه او به سینما و سبک فیلمسازی این کارگردان است. وقتی صحبت از آثار درایر می‌شود خودبه‌خود همه چیز به این جمله بازمی‌گردد. درایر در طول دوران فیلمسازی خود همیشه سعی می‌کرد همه چیز را در ساده‌ترین و بی‌آلایش‌ترین حالت ممکن برگزار کند و هر تجمل و نکته غیرضروری را از فیلم‌های خود می‌زدود و در این‌باره بسیار سختگیر و محتاط بود. از این‌رو آثار وی برای مخاطب عام سینما فیلم‌هایی تکنیک‌زده و خشک به‌نظر می‌آیند و توجه او را جلب نمی‌کنند. طعن‌آمیز آنکه همین ظرافت تکنیکی و دقت بالای درایر باعث شد حتی سینمادوستان و منتقدان بزرگ سینما نیز در مورد آثار وی دچار کج‌فهمی شوند و تمام توجه خود را به فرم و تکنیک فیلم‌های درایر معطوف کنند و به همین دلیل است که حتی ستایشگران کارگردان دانمارکی نیز فیلم‌های وی را بسیار ملال‌آور و خسته‌کننده می‌دانند و تنها دستاوردهای تکنیکی آن فیلم‌ها را شایان ستایش می‌دانند (شاید بزرگ‌ترین منتقد حامی این روایت دیوید بوردول باشد). همواره یکی از فیلم‌های درایر در میان بهترین فیلم‌های تاریخ سینما حضور دارد ولی این کج‌فهمی‌ها و درک نکردن آثار وی باعث شد خیلی از مخاطبان، از دیدن آثار او لذت نبرند.
ریموند کارنی در کتاب صحبت به زبان میل برای نخستین بار به‌گونه‌ای که شایسته درایر است آثار او را می‌شکافد و نقدی ارائه می‌دهد که جذابیت‌های روایی و محتوایی آثار درایر را نمایان می‌کند. نویسنده سعی می‌کند نوع نگاه جدیدی را به آثار درایر مطرح کند و فیلم‌های او را از چنگ تحلیل‌های تکنیکی و دانشگاهی خارج کرده و جذابیت آنها را به مخاطب نشان دهد. تأکید او در این کتاب تنها روی 3 فیلم بزرگ آخر درایر یعنی «روز خشم»، «اردت» و «گرترود» است و با تحلیل پدیدارشناسانه این آثار، خواننده را با کلیت جهان درایر آشنا می‌کند. یکی از مهم‌ترین شایستگی‌های کتاب آن است که به مطالعه فرم و محتوای فیلم‌های درایر وزنی برابر داده شده و نویسنده می‌کوشد هر تلاش فرمی را به‌معنا و محتوایی گره بزند و بدین‌ترتیب، فرم را نه برای فرم بلکه برای بیرون کشیدن یک روایت سرراست از فیلم‌های درایر مورد مطالعه و تدقیق قرار دهد. شاید اردت را بتوان درام‌زدایی‌شده‌ترین فیلم کارگردان دانمارکی بدانیم، ولی کارنی با گره زدن حرکات دوربین، جهت حرکت بازیگران و نگاه ایشان و... نشان می‌دهد که چطور در لحظات شبه‌مُرده فیلم، درام جریان دارد. صرف‌نظر از اینکه در برخی فصل‌های کتاب توضیحات زیاد نویسنده ممکن است خواننده را دلسرد و خسته کند، اما کارنی در بیشتر فصل‌های کتاب خود موفق می‌شود تحلیلی جذاب از آثار درایر ارائه دهد و این تحلیل را به زبان ساده و قابل فهم برای مخاطب عام سینما ارائه می‌دهد.
رضا خلیلی نیز در ترجمه کتاب سعی کرده امانت‌دار سادگی متن باشد و ترجمه‌ای روان برای خواننده فارسی‌زبان این کتاب ارائه دهد. در نهایت اگر علاقه‌مند به سینما و متمایل به درک و لذت بردن از آثار این فیلمساز بزرگ هستید، خواندن کتاب صحبت به زبان میل فرصت خوبی است.
