کرونا؛ پل ارتباط ترکیه با آمریکا

محمدامین خرمی
خبرنگار

شیوع ویروس کرونا اقتصاد و سلامت ترکیه را همچون دیگر کشورهای جهان تحت‌تأثیر قرار داده اما فرصتی هم فراهم کرده تا دولت رجب طیب اردوغان، به سمت ترمیم روابط تیره و تار خود با واشنگتن گام بردارد؛ اتفاقی که در شرایط ماه‌های اخیر به‌سادگی امکان‌پذیر نبود.
ترکیه و آمریکا از سال گذشته به‌خاطر نزدیک‌شدن روابط میان آنکارا و مسکو رودرروی هم قرار گرفتند و سران این دو کشور بارها علیه یکدیگر سخن گفتند؛ وضعیتی که بیشتر به‌خاطر خرید سامانه موشکی اس-400 ساخت روسیه از سوی ترکیه آغاز و رفته‌رفته به حوزه‌های دیگر ازجمله اقتصاد نیز کشیده شد. آنکارا طی هفته‌های اخیر تلاش کرده با گام‌های حساب‌شده، رابطه پرتنش خود با واشنگتن را ترمیم کند. در این چارچوب، ترکیه جزو نخستین کشورهایی بود که با وجود شرایط بحرانی خود، برای ارسال کمک و تجهیزات پزشکی به آمریکا برای مقابله با ویروس کرونا اعلام آمادگی کرد. 3‌ماه قبل، زمانی که نخستین محموله کمک‌های ترکیه به آمریکا ارسال می‌شد و اندکی بعد زمانی که آنکارا نخستین محموله کیت‌های تست کرونا را به آمریکایی‌ها فروخت، دولت رجب طیب اردوغان نشان داد که به‌دنبال عادی‌سازی‌ روابط با آمریکاست. حدود یک‌ماه بعد، ترکیه بزرگ‌ترین مانع عادی‌سازی‌ روابط با آمریکا را هم برطرف و اعلام کرد که فعال‌سازی سامانه دفاع موشکی اس-400 را به‌خاطر شیوع کرونا به‌مدت چند‌ماه به تأخیر می‌اندازد.
این مهم‌ترین چرخش در سیاست‌های ترکیه در ماجرای اختلافاتش با آمریکا بود. پیش از این، آمریکایی‌ها اعلام کرده بودند در صورت فعال‌شدن این سامانه در ترکیه، آنکارا را هدف تحریم‌های شدید اقتصادی قرار خواهند داد. ترکیه و آمریکا هردو عضو ناتو هستند و متحد نظامی یکدیگر به‌شمار می‌‌روند اما اختلاف‌شان بر سر به‌کار‌گیری سامانه اس-400 آنها را رودرروی هم قرار داده است. ترکیه آسمان خود را نیازمند حفاظت می‌داند اما آمریکا معتقد است نتیجه استفاده از یک سامانه دفاعی ساخت روسیه در کنار دیگر سامانه‌های نظامی ناتو، رخنه روس‌ها در ساختار امنیتی و دفاعی کشورهای عضو ناتو خواهد بود. آمریکا به همین بهانه، قرارداد فروش جنگنده‌های پیشرفته اف-35 به ترکیه را لغو کرده است. اردوغان اما نشان داده در شرایطی که کشورش با بحران اقتصادی ناشی از کرونا دست‌وپنجه نرم می‌کند، قصد دارد قدری از بلندپروازی‌های خود بکاهد و با آمریکایی‌ها از موضعی پایین‌تر سخن بگوید. او با وجود ممنوعیت صادرات دستگاه‌های تنفسی ونتیلاتور از ترکیه، حدود 3هفته قبل فروش این تجهیزات به آمریکا را استثنا دانست و آن را مجاز اعلام کرد. بر این اساس، ترکیه یک محموله قطعات دستگاه‌های ونتیلاتور برای شرکت فورد آمریکا ارسال کرد تا این شرکت بتواند با سرعت بیشتری، ونتیلاتورهای خود را تولید کند. 2هفته پیش نیز یک محموله شامل 500هزار ماسک و دیگر تجهیزات پزشکی از ترکیه به واشنگتن ارسال شد. قرار بود این محموله به واشنگتن فروخته شود اما اردوغان آن را هدیه ترکیه به آمریکا اعلام کرد.

سوریه و لیبی؛ عامل دوری ترکیه از روسیه
زمانی که اردوغان اعلام کرد محموله ارسالی ماسک‌ها هدیه آنکارا به آمریکاست، بسیاری در ترکیه تعجب کردند؛ چراکه قرار بود آمریکا پول ماسک‌ها را پرداخت کند. هدف اردوغان را اما می‌شد از نامه‌‌ای که همراه این محموله خطاب به ترامپ ارسال شده بود، متوجه شد. رئیس‌جمهور ترکیه، ضمن تمجید از «فضای مثبت» ایجادشده میان دو طرف در زمینه مقابله با کرونا، بر ضرورت تقویت روابط تأکید کرد. اردوغان در نامه خود نوشته بود: «رویدادهای منطقه به‌خصوص در سوریه و لیبی، نشان‌دهنده اهمیت حفظ اتحاد میان ترکیه و آمریکاست.»  اشاره اردوغان به رویدادهای سوریه و لیبی بی‌دلیل نبوده است. نیروهای نظامی ترکیه در هردوی این کشورها حضور دارند و منافع ترکیه در هر دو کشور در مقابل منافع و سیاست‌های روسیه قرار دارد. سیاست‌های ترکیه در سوریه پس از درگیری 4‌ماه قبل نیروهای این کشور با نیروهای دولتی سوریه دستخوش تغییر شد. در این درگیری‌، دست‌کم 60سرباز ارتش ترکیه کشته شدند. همان زمان ترکیه مقام‌‌های نظامی و سیاسی روسیه را متهم کرد که از حمله به مواضع نیروهای ترکیه در شمال غرب سوریه مطلع بوده‌اند و این حمله با هماهنگی آنها انجام شده است. روسیه جزو متحدان اصلی دولت بشار اسد به‌شمار می‌رود و به همین دلیل، رویارویی خونین ترکیه و سوریه باعث بروز اختلاف نظر جدی میان آنکارا و مسکو شد. گفت‌‌وگوهای تلفنی بی‌تعارف و پرتنش میان ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان طی روزهای بعد این واقعه، نشان داد که روس‌ها به حمایت خود از نیروهای دولتی سوریه همچنان پایبند هستند. بعد از آن بود که ترکیه از مسیر همکاری با روسیه در مورد سوریه فاصله گرفت. آنکارا و مسکو در لیبی نیز در دوسوی میدان درگیری‌ها قرار گرفته‌اند. ترکیه از دولت وحدت ملی فایز سراج حمایت می‌کند و روس‌ها در سمت دیگر، از نیروهای ژنرال حفتر که بخش‌هایی از شرق لیبی را تحت کنترل دارند و تا چند روز قبل تا آستانه تصرف پایتخت هم پیش رفتند، حمایت می‌کنند. ترکیه و روسیه 5‌ماه قبل تلاش کردند دو طرف درگیری‌ها در لیبی را به امضای یک توافق صلح متقاعد کنند. هر دو طرف برای امضای توافق به مسکو هم سفر کردند اما در نهایت این خلیفه حفتر بود که میز مذاکرات را ترک کرد. باوجود درخواست‌های ترکیه، مسکو هرگز حمایت خود از حفتر را قطع نکرده است.

اقتصاد؛ پاشنه آشیل ترکیه
فارغ از مسائل امنیتی منطقه خاورمیانه، ترکیه به‌خاطر بحران اقتصادی نیز ناچار به چرخش به سمت آمریکاست. کرونا در ترکیه تعطیلی گسترده کسب‌وکارها و توقف چرخ صنعت گردشگری را به‌دنبال داشته است اما این کشور حتی پیش از شیوع ویروس هم درگیر بحران اقتصادی بود. روند نزولی ارزش لیر از حدود یک‌سال قبل آغاز شد و اکنون سرعت بیشتری گرفته است. برخی برآوردها نشان می‌دهد اقتصاد ترکیه طی سال‌جاری میلادی 5درصد کوچک‌تر می‌شود. در سایه از بین رفتن درآمدهای صنعت گردشگری، موعد پرداخت میلیاردها دلار بدهی‌های خارجی ترکیه نیز نزدیک است. دولت ترکیه به‌شدت نیازمند ورود ارز است و به همین دلیل به سمت آمریکا متمایل شده است. اردوغان در گفت‌وگوهای خود با دونالد ترامپ، خوستار ایجاد یک کانال مالی است که در آن ترکیه به آمریکا لیر می‌پردازد و در برابر دلار دریافت می‌کند. آنکارا همچنان منتظر اعلام نظر بانک مرکزی آمریکا  در این‌باره است. همه اینها در حالی است که سایه طرح‌های نمایندگان کنگره آمریکا برای تحریم ترکیه، بر سر روابط 2کشور سنگینی می‌کند.