تنفس برای خزر سخت شده

محیط‌های دریایی در دهه‌های اخیر، دستخوش تغییرات متعدد شده‌اند. تغییراتی که آغازگر دگرگونی اساسی در اکوسیستم دریاست. دریای خزر ازجمله محیط‌های دریایی است که به واسطه بسته بودن و عدم‌ دسترسی به آب‌های آزاد، دچار آسیب‌های قابل‌ملاحظه‌ای شده و روند آن در حال افزایش است. فعالیت‌های مخرب انسانی، نقش اولی را در این دگرگونی ایفا می‌کند.
دریای خزر طی 10سال گذشته با پسروی تراز آب مواجه شد. اتفاقی که به‌صورت طبیعی در خزر رخ می‌داد، اما تراز آب دوباره به وضعیت قبل باز می‌گشت. طی 10سال اخیر اما تراز آب خزر با کاهش بدون بازگشت روبه‌رو شد. تا جایی که 350متر از سواحل استان گلستان دچار پسروی شده‌ است.

دردسر بزرگ برای خزر 
غلظت اکسیژن در محیط‌های دریایی روبه کاهش است. براساس بررسی‌های انجام شده، دریاها و اقیانوس‌ها سالانه در مجموع حدود یک گیگا تن اکسیژن محلول در آب را از دست می‌دهند؛ این اتفاق تأثیر منفی بر اکوسیستم دریاها می‌گذارد. کاهش اکسیژن در دریاهای بسته همچون خزر با شدت بیشتری همراه است. گرچه متخصصان معتقدند؛ کاهش اکسیژن محلول در آب دریای خزر اتفاق عجیبی نیست. اما این پدیده در سال‌های اخیر با شدت بیشتری همراه است. ابوالفضل صالح، عضو هیأت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی و متخصص شیمی دریا به همشهری می‌گوید: «بیش از 40سال است که تهویه کامل در لایه‌های آب دریای خزر رخ نداده و به همین دلیل اکسیژن مصرف شده در اعماق جایگزین نشده و در اثر فقدان اکسیژن، گاز سمی و بد بوی سولفید هیدروژن در اعماق خزر ایجاد شده است. این فقر اکسیژن در دریای خزر جنوبی از عمق ۳۰۰متر شروع و در عمق ۸۰۰ تا هزار متری با تولید گاز سمی سولفید هیدروژن همراه شده است. در چنین شرایطی بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری مانند ماهیان، قادر به زیست نخواهند بود. البته گونه‌هایی که در لایه‌های بالایی آب زندگی می‌کنند مشکل حادی از این نظر ندارند. هرچند که حاکم بودن این شرایط، باروری و تولیدات زیستی را در لایه‌های بالایی آب دریای خزر نیز کاهش داده است.»  کاهش اکسیژن در محیط‌های دریایی روی ترکیب و فراوانی گونه‌های بسترزی تأثیر دارد و اکوسیستم خزر را با دگرگونی اساسی مواجه می‌کند. این اتفاقات، نگرانی‌ها در مورد سلامت دریای خزر را تشدید می‌کند. اما ابوالفضل صالح، متخصص شیمی دریا به همشهری می‌گوید: «هیچ‌کدام از مطالعات انجام شده از مرگ اکوسیستم صحبت نمی‌کند. چون گونه‌های مقاوم مانند موجودات میکروسکوپی سازگار با این شرایط همواره در محیط دریایی حضور دارند.» از طرفی چنانچه وضعیت خزر بهبود یابد و شرایط اقلیمی مناسب در آینده ایجاد شود، این احتمال وجود دارد که دریای خزر پس از گذشت بیش از نیم قرن دوباره غلظت مناسبی از اکسیژن را در اعماق خود تجربه کند، همانطور که قبلا این اتفاق در دهه۱۹۶۰ و پس از یک دوره طولانی خفگی در خزر جنوبی و میانی رخ داده است. به‌گفته عضو هیأت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، «چنانچه شرایط محیطی برای تهویه اعماق خزر فراهم نشود، خفگی و گاز سمی در محیط خزر تا پایان قرن حاضر می‌تواند به لایه‌های بالاتر آب نفوذ و شرایط زیستی خزر را به‌مراتب بدتر‌کند.» 

چرا اکسیژن آب کاهش می‌یابد؟
به‌دلیل ورود کودهای کشاورزی و مواد مغذی به میزان زیاد به رودخانه‌ها و دریاها، میزان پلانکتون‌های گیاهی افزایش می‌یابد و تجزیه مواد آلی ناشی از پلانکتون‌ها در اعماق، باعث مصرف اکسیژن می‌شود. گرمایش جهانی و گرم شدن محیط‌های دریایی نیز این روند را تشدید می‌کند. ابوالفضل صالح، متخصص شیمی دریا می‌گوید: «در پی این اتفاق، آب‌های سطحی سبک‌تر می‌شوند و جریان همرفتی و عمودی دریا کاهش و تهویه دریا انجام نمی‌شود و این اتفاق در دریاهای بسته مانند خزر که امکان تهویه با جریان‌های افقی اقیانوسی را ندارند با شدت بیشتری رخ می‌دهد.»  به‌گفته متخصصان، کاهش فشار بر زیستگاه‌ها و جلوگیری از تخریب آنها، عدم ‌ورود فاضلاب تصفیه نشده و ‌مواد پلاستیکی و انواع آلودگی‌های آلی به محیط‌های دریایی می‌تواند روند کاهش اکسیژن دریاها را کندتر کند که این موارد نیز نیازمند تلاش کشورها و فعالیت‌های بین‌المللی برای جلوگیری از کوتاه شدن عمر محیط‌های دریایی است. چون به گفته آن‌ها، تغییرات ایجاد شده در محیط‌های دریایی بر اقلیم خشکی و محیط‌زیست تأثیر مستقیمی دارد.