انفجار طولی

شبنم سیدمجیدی ـ روزنامه‌نگار

کل بازار و اقتصاد ایران به بالا و پایین‌های آن وابسته است و با هر بار کم و زیاد شدن قیمت آن، صنایع، بخش تولید، فروش و خدمات تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند و البته همه بازارهای رایج کشور نظیر طلا، مسکن و... دچار نوسان قیمت می‌شوند. «ارز» همان بازاری است که بعد از یک سال تقریباً بدون تنش، این روزها نوسانات قیمتی زیادی را تجربه می‌کند. دلار آمریکا در خرداد‌ماه تا بیش از 17هزار تومان افزایش قیمت داشته است که در تاریخ اقتصاد کشور تقریباً بی‌سابقه است. البته پیش از این، نوسانات قیمت ارز را در سال‌های 97 و 98 هم داشتیم. در سال97 نرخ دلار در روزهایی، نوسانات لحظه‌ای داشت و شاید در یک روز حتی تا 20هزار تومان هم پیش رفت که البته به‌دلیل ادامه‌دار نبودن آن، به‌عنوان نرخ بازار ثبت نشد. در نتیجه بیشترین نرخ ثبت شده برای ارز در سال97 معادل 13هزار و 800تومان بود. در سال98 نیز بیشترین رقم ثبت شده برای دلار آمریکا 15هزار و 300تومان در اردیبهشت‌ماه بوده است. بعد از آن در خرداد 98 نرخ ارز به 13هزار و 950تومان کاهش یافت و روند کاهشی آن ادامه یافت و در آبان به 11هزار و 200تومان نیز رسید. ارز تا اسفند‌ماه 98 دوباره با روندی ثابت و آرام افزایش یافت و به 14هزار تومان رسید. اما سال 99با همه التهابات ناشی از کرونا آغاز شد و قیمت ارز با سرعت بیشتری بالا رفت و در روزهای ابتدای خرداد دلار به رقم بی‌سابقه 17هزار و 300تومان دست یافت. میزان بازدهی ارز از ابتدای فروردین امسال تا خرداد معادل 16درصد بوده است. این درحالی است که میزان بازدهی آن در 12‌ماه منتهی به اسفند 98 و تا قبل از شروع کرونا معادل 11درصد بود.

بازار پرریسک 
 در روزهایی از خرداد قیمت دلار به 17هزار و 700تومان یا 18هزار تومان رسید و بعد دوباره کاهش یافت و دوباره افزایش. این موضوع علاوه بر سردرگمی خریداران و سرمایه‌گذاران، باعث اعتراض و نگرانی خیلی‌ها درباره ادامه این روند آشفته نیز شده است.
 شرمین، کارمند است و 27سال دارد. او می‌گوید: من هر بار پولی دستم می‌آید، آن را به دلار تبدیل می‌کنم. در 2 سال اخیر، همینطور خرد خرد دلار خریده‌ام. از دلار 10هزار تومانی خریده‌ام تا دلار 17هزار تومانی. همیشه هم روند آن افزایشی بوده است. اگر آن را به‌عنوان سرمایه بخرید برای مواقع نیاز، نوسانات بازار دیگر اهمیتی نخواهد داشت. چون تورم همیشه وجود دارد و قیمت‌ها بالا می‌رود. ممکن است در روزها یا حتی ماه‌هایی، دلار در یک قیمت ثابت باشد، اما بالاخره افزایش پیدا می‌کند.
م. فاضلی که یکی از فعالان بازار است اعتقاد دارد که دلار محل خوبی برای سرمایه‌گذاری نیست. او می‌گوید: کاش بفهمیم حتی اگر قبلاً مقدار زیادی دلار هم خریده باشیم، نباید از گرانی آن خوشحال شویم. باید گریه کرد. در بهترین حالت، اندکی از ارزش سرمایه ما حفظ شده است. اینکه نرخ دلار و طلا بالا می‌رود، به‌معنای سود نیست. اگر سودی در کار بود باید زندگی‌هامان تغییر می‌کرد. نه حالا که برای خریدن یک پراید هم باید در قرعه‌کشی شرکت کنیم.
مهرداد، یکی دیگر از فعالان بازار می‌گوید: اگر به من باشد، هرگز در این قیمت‌ها یعنی سکه 7میلیون و 500هزار تومانی و دلار 17هزار و 500تومانی را نمی‌خرم. شاید تا آخر سال قیمت اینها بالاتر رود، اما به اندازه بازارهای دیگر افزایش نخواهد داشت. بازار مسکن و خودرو بهترین محل برای سرمایه‌گذاری است چرا که حتی اگر تورم هم داشته باشیم، این بازارها رشد بیشتری از دلار و طلا خواهند داشت و محل مطمئن‌تری برای سرمایه‌گذاری هستند.
اما یکی از فروشندگان دلار به همشهری می‌گوید: بیشتر مردم نمی‌دانند دلار بخرند یا نه. خیلی‌هایشان با ترس و لرز خرید می‌کنند و خیلی‌های دیگر نیز از این نوسانات مضطرب‌اند و نمی‌دانند با پول خود چه کنند. به هر حال دلار، بازار پرریسکی است و با توجه به دخالت‌های دولت در تعیین قیمت آن، ممکن است هر لحظه مردم با ضرر مواجه شوند.




متهمان افزایش نرخ ارز
شکی نیست که افزایش قیمت ارز به فقیرتر‌شدن میلیون‌ها نفر منجر می‌شود. درحالی‌که مردم از وضعیت بازار ارز مضطرب‌اند، دلایل متعددی برای افزایش نرخ آن در این روزها عنوان می‌شود. کرونا نخستین متهم این بی‌سامانی است که از دو جهت بر اقتصاد ما و در نتیجه بر نرخ ارز اثر گذاشت. اپیدمی، موجب پیشی گرفتن هزینه‌های دولت از درآمدها شد و رقم بسیار بالای کسری بودجه، دولت را به تحریک نقدینگی در بازار وادار کرد. با کاهش سودهای بانکی، نقدینگی وارد شده به بازار به افزایش تقاضای ارز منجر شد که در نهایت روی افزایش قیمت آن نیز اثرگذار بود.
از جهت دوم، کرونا درآمدهای ارزی ما را هم تحت‌تأثیر قرار داد. با توجه به بسته شدن مرزهای کشورهای طرف قرارداد با ما و کشورهای همسایه‌ای که بیشترین صادرات را به آنها داشته‌ایم، درآمدهای ارزی کم شد. کاهش قیمت نفت در کنار کاهش عرضه آن‌که به‌دلیل تحریم‌ها از مدت‌ها قبل اتفاق افتاده بود، باز هم اثر منفی دوچندانی را در پی داشت.  با این حال عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی ایران در نشستی با حضور مدیران بانکی و معاون اول رئیس‌جمهوری گفت: «به‌رغم کاهش درآمدهای نفتی تحت‌تأثیر تحریم‌های ظالمانه و کاهش شدید قیمت نفت، وضعیت ذخایر اسکناس ارزی مناسب و در تاریخ کشور بی‌سابقه است، ضمن آنکه برای تامین کالاهای اساسی تمهیدات لازم پیش‌بینی شده و مشکلی وجود ندارد». به گفته کارشناسان، در اقتصاد بیمار ایران و تا زمانی که دولت با سیاست‌های مختلف خود می‌خواهد قیمت ارز را کنترل کند، نرخ ارز افزایشی خواهد بود. البته این به‌معنای کسب سود در این بازار نیست. چرا که وقتی نرخ تورم را در کشور درنظر می‌گیریم، در واقع تبدیل ریال به دیگر ارزهای جهانی، به سختی فقط می‌تواند باعث شود که ارزش سرمایه ریالی، منفی نشود. اما افزایش نرخ ارز موضوعی است که اثر آن را در کوتاه‌مدت بر تولید، صنایع، کالاها و میلیون‌ها مردمی که باز هم فقیرتر می‌شوند، خواهیم دید.



امیدواری بازار ارز به صادرات
کامران ندری ـ اقتصاددان



اتفاقات متعددی در اقتصاد کشور اثرگذار بوده است که باعث افزایش نرخ ارز در ماه‌های اخیر شد. البته بانک مرکزی با به‌کارگیری راهکارهایی همه تلاش خود را برای کنترل بازار انجام می‌دهد ولی با توجه به وضعیتی که الان در آن قرار داریم نمی‌توان امیدوار بود که قیمت‌ها در بازار ارز به سطح سال قبل بازگردد. صادرات غیرنفتی ما در سال جدید با توجه به بسته شدن مرزهای کشورها به‌شدت کاهش پیدا کرد که همین موضوع آورده ارزی کشور را کاهش داد. اگر صادرات غیرنفتی ما افزایش نیابد، در مدیریت بازار ارز با مشکل مواجه خواهیم شد. به‌طور کلی به‌نظر می‌رسد قیمت ارز باز هم صعودی باشد. شیوع ویروس کرونا امسال روی اقتصاد کل دنیا تأثیر منفی گذاشته است، پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که در سال2020 رشد اقتصادی کل جهان افت خواهد کرد. در خوش‌بینانه‌ترین حالت اگر اپیدمی در ماه‌های پیش رو متوقف شود تأثیر منفی خود را روی رشد اقتصادی دنیا گذاشته است و به تبع اقتصاد ما نیز تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. اما واقعیت این است که ممکن است در پاییز اپیدمی کرونا شدیدتر شود و رکود اقتصادی در دنیا ادامه یابد. طرف‌های اقتصادی ایران که مهم‌ترین آنها کشور چین به شمار می‌آید، مستقیما درگیر این بحران هستند و اگر اقتصاد این کشور احیا نشود و به سطح قبل برنگردد، اقتصاد ما نیز تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. ممکن است بازگشت بازارهای دنیا به سطح پیش از کرونا، 2 سال یا بیشتر طول بکشد.
در هفته‌های گذشته فعالیت‌های اقتصادی در ایران دوباره از سر گرفته شده و این موجب می‌شود تقاضا برای مواداولیه افزایش یابد و تولیدکننده‌ها شرایط بهتری را تجربه خواهند کرد.  اگر صادرات غیرنفتی از سر گرفته شود، تبعاً فشار روی بازار ارز کمتر می‌شود.


 افزایش سودبانکی
با کاهش سودهای بانکی، نقدینگی وارد شده به بازار به افزایش تقاضای ارز منجر شد که در نهایت روی افزایش قیمت آن نیز اثرگذار بود