احداث موزه پرواز در نخستین فرودگاه تهران

محمد سرابی- خبر‌نگار

سابقه پرواز هواپیما‌ها در فرودگاه قلعه‌مرغی به نزدیک 100سال قبل می‌رسد. زمانی که با ورود تجهیزات جدید نظامی به ایران و استفاده از آنها در ارتش، نیاز به نیروی هوایی هم احساس شد و چند فروند هواپیما از اروپا به ایران انتقال پیدا کردند. پیش از آن فرودگاه‌هایی در نقاط دیگر کشور ساخته شده بود که نیرو‌های نظامی یا نمایندگان کشور‌های خارجی از آنها استفاده می‌کردند اما قلعه‌مرغی را می‌توان نخستین فرودگاه رسمی ایران در پایتخت دانست.
بعضی از تاسیسات باقیمانده از آن دوران مانند آشیانه‌های هواپیما‌، سوله و برج دیده‌بانی هنوز هم در اراضی این فرودگاه که اکنون «بوستان ولایت» نام دارد، باقی ‌مانده اما از آنجا که تمام فرودگاه به شهرداری تحویل داده نشده و قسمت‌هایی از آن هنوز در اختیار ارتش است، به‌تدریج به بخش بوستان افزوده خواهد شد.
در بازدید شهردار تهران از بوستان بزرگ ولایت، پیروز حناچی، شهردار تهران همراه با عبدالرضا گلپایگانی، معاون شهرسازی و معماری شهردار تهران ‌و علی توکلی، شهردار منطقه19 با حضور در محوطه بوستان ولایت به محل آشیانه‌های تاریخی پرواز در این بوستان رفتند و از فضا و موقعیت این آشیانه‌ها که قرار است به باغ موزه پرواز تبدیل شود، بازدید کردند.
آشیانه‌های پرواز بوستان ولایت آثار ملی ثبت‌شده‌ای هستند که طبق طراحی صورت گرفته توسط مهندسان مشاور، موزه‌ای برای معرفی سیر تاریخی پرواز و هوانوردی در ایران خواهند شد. درهمین راستا نیز طراحی پروژه صورت گرفته و آماده سایر فرایندها برای شروع عملیات است.
شهردار منطقه19 در این‌‌باره گفت: «تحویل پادگان و فرودگاه قلعه‌مرغی به شهرداری در سال 88 و برای تبدیل شدن به بوستان و استفاده عمومی شهروندان آغاز شد. در مدت بیش از 10سال بخش‌های مختلفی از آن آماده و به‌عنوان بوستان ولایت مورد استفاده قرار گرفت اما بخش‌هایی همچنان باقی ‌مانده است که در انتظار تحویل آنها هستیم.»
علی توکلی در گفت‌وگو با همشهری اظهار کرد: «ساختمان‌های این محدوده بیشتر یک یا 2طبقه هستند و به چند دوره تاریخی تعلق دارند. آشیانه‌هایی که به شکل سوله ساخته‌شده‌ بودند و هواپیما‌های قدیمی در آنها نگهداری می‌شدند قدیمی‌ترین و با ارزش‌ترین ساختمان‌ها هستند و در ساختن سقف بعضی از آنها از تیر‌های چوبی استفاده شده است. در آشیانه‌های جدید‌تر تیر‌های فلزی به کاررفته است اما اغلب این سوله‌ها قابل استفاده هستند و اگر مرمت شوند می‌توان آنها را به موزه تبدیل کرد.»
او درباره اینکه برای بازسازی بنا‌ها چه کاری انجام خواهد شد، گفت: «اگرچه شهرداری در تمام این 11سال پیگیر استفاده از تمام اراضی فرودگاه بود اما از حدود 2سال قبل کار با جدیت بیشتری دنبال شد. ترمیم و تجهیز این آشیانه‌ها چندان پیچیده نیست، زیرا ساختمان‌‌ها فرسودگی شدید ندارد و می‌شود در مدت کمتر از یک سال کار مرمت آنها را تمام کرد.»
توکلی با اشاره به مساحت بنا‌ها افزود: «مجموع ساختمان‌های قدیمی، سوله‌ها و آشیانه‌های هواپیما درحدود 3هزار مترمربع مساحت دارد و فضای میان آنها از معبر و فضای سبز هم به نزدیک 5-4هزار مترمربع می‌رسد. ما طرح جامعی برای تبدیل مجموعه قلعه‌مرغی به بوستان داریم که کارکرد هر فضا در آن مشخص شده است و هر بار که قسمتی را تحویل بگیریم اجرا می‌شود، اما این کار زمانی به پایان می‌رسد که تمام اراضی را در اختیار داشته باشیم تا فعالیت هر بخش در کنار قسمت‌های دیگر تعریف شود.» توکلی درباره همکاری نیروی هوایی و انجمن‌های مردمی مرتبط با هوانوردی در تجهیز موزه پرواز گفت: «برخی گروه‌های مردمی نظیر انجمنی از بازنشستگان نیروی هوایی نیز برای کمک به ایجاد موزه اعلام آمادگی کرده‌اند که از همکاری همه آ‌نها بهره‌مند خواهیم شد.»
شهردار منطقه19 درباره پرونده قلعه شادی بوستان ولایت نیز گفت: «قلعه شادی بوستان ولایت از سال91 طی قرارداد 5ساله به بهره‌بردار واگذار شد که تا سال97 به‌بهانه ایراد قرارداد از پرداخت اجاره‌بها و تخلیه ملک خودداری کرده بود. اداره حقوقی این منطقه با اخذ دستور قضایی از معاون دادستان و سرپرست دادسرای عمومی و انقلاب ناحیه37 تهران و تخلیه ملک، اقدام به طرح دعوی حقوقی برای پرداخت اجاره‌بها و اجرت‌المثل ایام تصرف کرد که در نهایت حکم دادگاه تجدیدنظر اردیبهشت امسال صادر شد. براساس حکم صادر شده بهره‌بردار محکوم به پرداخت 12میلیارد ریال بابت اجرت‌المثل ایام تصرف و پرداخت مبلغ اجاره‌بها وفق قرارداد که 100میلیارد ریال بود، شده است.»

اول فرودگاه، سپس پادگان، حالا بوستان و موزه
تا سال1301 هجری شمسی در شهر تهران محلی رسمی برای نشست و برخاست هواپیما وجود نداشت. البته قبل از آن برخی هواپیماهایی در میدان‌های وسیع اطراف ساختمان وزارت امورخارجه به زمین نشسته بودند. وقتی ورود هواپیما‌های انگلیسی به ایران قطعی شد، زمین‌های روستای قلعه مرغی برای این کار انتخاب شد و با به‌کارگیری زندانیان سطح باند فرودگاه را تسطیح کردند. زمین‌های منطقه قلعه‌مرغی حدود 300هکتار بود که حدود 17هکتار آن در اختیار فرودگاه قرار گرفت و بخشی از آن نیز به مجموعه نظامی و پادگان اختصاص یافت. به این ترتیب صنعت هوایی در تهران آغاز شد و اکنون که فرودگاه‌های متعدد نظامی و غیرنظامی مشغول به‌کار هستند، می‌توان نخستین فرودگاه تهران را به چشم یک اثر تاریخی و فرهنگی مورد بهره‌برداری قرار داد.

موزه اسلحه در دوشان‌تپه
موضوع تبدیل آشیانه‌های قلعه‌مرغی به موزه هوانوردی در حالی مطرح شده که از سوی دیگر مذاکراتی بین شهرداری تهران و نیروی دریایی سپاه پاسداران در حال انجام است تا امکان بازدید شهروندان از بنای تاریخی قصر فیروزه به‌عنوان موزه اسلحه برای روزهای پنجشنبه و جمعه هر هفته فراهم شود.مرتضی رحمان‌زاده، شهردار منطقه۱۳ در این رابطه گفت: «سال گذشته طی بازدیدی که به‌همراه رئیس امور نهادها و فرماندهی نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از مجموعه تاریخی قصر فیروزه انجام گرفت، قرار شد که این فضا در اختیار شهروندان قرار بگیرد و از آن به‌عنوان موزه استفاده شود.»او با اشاره به اینکه مدیریت این مجموعه در اختیار سپاه پاسداران است، افزود: «بعد از این بازدید جلسات دیگری در سطح شهردار تهران برگزار و پیگیری‌هایی نیز از طرف شورای شهر و رئیس کمیته مشارکت‌های مردمی این نهاد انجام شد و هم‌اکنون راه‌اندازی این بنا به‌عنوان موزه اسلحه و امکان بازدید شهروندان از این مجموعه برای روزهای پنجشنبه و جمعه در دست بررسی است.» کاخ فرح‌آباد (قصر فیروزه) ساختمانی متعلق به دوره قاجار در دوشان‌تپه که انتهای خیابان پیروزی واقع شده است. این اثر در تاریخ ۲۰بهمن۱۳۵۵ با شماره ثبت۱۳۳۱ به‌عنوان یکی ازآثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تبدیل کاخ یاقوت به موزه 
شهردار منطقه۱۳ همچنین با اشاره به اینکه ۵۶پروژه برای تامین کمبود سرانه‌های فرهنگی، اجتماعی و... شرق تهران برای بوستان تاریخی سرخه حصار تعریف شده است، گفت: تبدیل کاخ یاقوت به موزه گامی برای جبران کمبود سرانه‌های فرهنگی و خدماتی شرق تهران است.قصر یاقوت از کاخ‌های شرق تهران در سال۱۲۶۲ خورشیدی و در دوران ناصرالدین شاه قاجار در منطقه سرخه‌حصار بنا نهاده شد. این کاخ که درون پهنه کنونی بیمارستان شهید لواسانی جای دارد در تاریخ یکم مهرماه سال۱۳۸۲ با شماره ثبت۱۰۴۱۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به‌ثبت رسیده است.