خداحافظ صنعت ارزآور ایران

محمد باریکانی‌ _ دبیرگروه زیست‌بوم

زنگ خطر برای صنایع‌دستی ایران، نشان هویت و هنر ایرانی، به‌صدا درآمده است. این هشدار درست در روز جهانی صنایع‌دستی خطاب به متولیان دولتی و وزارت میراث‌فرهنگی داده می‌شود که اگر سیاستگذاری در حوزه صنایع‌دستی را به همین روال ادامه دهند، نه‌تنها بازار جهانی هنرهای سنتی ایران به‌طور کامل از دست می‌رود که رشته‌های صنایع‌دستی با خطر مرگ و انقراض مواجه می‌شوند.

بیش از 2میلیون هنرمند و صنعتگر صنایع‌دستی در کشور با احتساب بافندگان فرش دستباف ایران در هنرهای سنتی کشور مشغول به‌کار هستند که وضعیت معیشت و تداوم شغلی آنها با سیاستگذاری‌های دیکته‌شده و فضای جدید اقتصادی کشور روزبه‌روز به خطر می‌افتد. کارگاه‌های صنایع‌دستی در مرکز صنایع‌دستی ایران در نصف جهان که شهره جهان است و سالانه میلیاردها دلار ارزآوری تنها از بازار نقش جهان داشت و میزبان بیش از 500هزار هنرمند و تولیدکننده صنایع‌دستی در ایران است، یک به یک تعطیل می‌شوند و هنرمندان صنایع‌دستی کارگاه‌های هنرهای سنتی کشور را قفل می‌زنند و تغییر شغل می‌دهند تا زیر چرخ‌های سنگین اقتصاد محدود‌شده کشور له نشوند.
آمار رسمی وزارت میراث فرهنگی از ارزآوری 289میلیون دلار در سال97 خبر داد. این رقم در سال98 به‌میزان 35میلیون دلار اعلام شد. اگرچه آمارهای رسمی اعلام‌شده از صادرات صنایع‌دستی کشور و ارزآوری این بخش به اذعان فعالان بازار صنایع‌دستی ایران چندان واقعی نیست. متولیان دولتی آمار صادرات صنایع‌دستی را با احتساب صادرات سنگ‌های زینتی که پیش‌تر در زیرمجموعه صنایع‌دستی قرار نداشت، به همراه مبلمان و فرش محاسبه می‌کنند.
اما چه بر سر صنایع‌دستی ایران آمده است؟ بازارهای اروپا با ورود افغانستان، چین، پاکستان و هندوستان از دست ایران خارج شد. فرش ایرانی که زمانی شهرت جهانی داشت و آمریکا و اروپا را تسخیر کرده بود، حالا با بافته‌های افغانستان، ترکیه، چین و پاکستان به‌طور کامل از دست ایران خارج شده است. نوسان نرخ ارز فرصت صادرات صنایع‌دستی به بازارهای اروپایی را در سال97 از بین برد. بازگشت تحریم‌ها نیز جابه‌جایی پول را دشوار کرد و صنایع‌دستی ایران را در بازارهای جهانی بیش از گذشته به حضیض کشاند. اینگونه بود که صنایع‌دستی ایران 2سال است چشم به بازار داخلی بسته ‌و گران‌شدن مواداولیه خرید هنرهای سنتی را از دسترس عموم خارج کرد.
آمارهای دولتی اما خلاف تمامی شواهد موجود سخن می‌گویند.
از نگاه وزارت میراث‌فرهنگی، آمار صادرات صنایع‌دستی هر سال با جهش بیشتر مواجه شده و از نگاه فعالان صنایع‌دستی کشور نگاه وزارت میراث فرهنگی به رویابافی تشبیه می‌شود. واقعیت‌های موجود اما به نگاه فعالان صنعت گردشگری نزدیک‌تر است و بخش دولتی متولی حمایت از صنایع‌دستی و هنرهای سنتی کشور توان سیاستگذاری جدی برای بیرون‌کشیدن این ارزآورترین هنر - صنعت کشور با بیش از 2میلیون صنعتگر را از باتلاق تعطیلی و ورشکستگی نداشته است و کورسوی چراغ‌های میدان نقش‌جهان اصفهان با حجره‌های تعطیل‌شده و تبدیل‌شدن بخشی از هنرمندان تولیدکننده صنایع‌دستی کشور به دستفروشان خیابان‌ها خود گواهی آشکار بر موفقیت سیاستگذاری‌های بخش دولتی در ایجاد رونق و حمایت از هنرهای سنتی ایران بدون گفتاردرمانی است.