عباس محمدی/ مدیر گروه دیده‌بان کوهستان
در «اولین اجلاس هم‌اندیشی وزارت نیرو با متخصصان علوم آب و محیط‌زیست» که در روز دهم اسفند در پژوهشگاه نیروی وزارت نیرو برگزار شد، ده‌ها گفتار در قالب «متن سیاستی» از سوی کارشناسان و کنشگران آب و محیط‌زیست ارائه شد. در اینگونه متن‌ها، نویسنده سیاست‌های پیشین در یک زمینه مشخص را مرور می‌کند و (اگر متن مفصل‌تر باشد) به ارائه پیشنهاد هم می‌پردازد. اجلاس یادشده را شاید بتوان نخستین موردی دانست که وزارت نیرو، در سطحی بزرگ، منتقدان خود را به بازگویی نقدهایی که به سیاست‌های آن وزارتخانه داشته‌اند، فراخواند. اکنون که به «روز جهانی اقدام برای رودخانه‌ها» (14مارس / 24اسفند) نزدیک می‌شویم، جا دارد که نگاهی بیندازیم به مهم‌ترین نکته‌های طرح شده در آن اجلاس. در این زمینه گزیده‌هایی از سخنان اردکانیان وزیر نیرو را که در سخنان آغازین و پایانی اجلاس بیان کرد و با نظر طرفداران محیط‌زیست و کارشناسان آبِ غیروابسته به وزارت نیرو همخوانی دارد، نقل می‌کنم.
نکته بسیار مثبت در سخنان اردکانیان وزیر نیرو که بالاترین مقام در حوزه تصمیم‌گیری‌های مربوط به آب است، این بود که او گفت باید اتکای صِرف به دانش مهندسی را درمورد آب کنار گذاشت و نسبت به احداث سازه‌های جدید محتاط بود. این بحثی است که بیش از 10سال پیش، کنشگران محیط‌زیست ایران درانداخته‌اند؛ اینان معتقدند که آب یک موضوع پیچیده و چندسویه طبیعی، اجتماعی، سیاسی است که نگاه کردن به آن از زاویه فنی، فقط پس از بررسی‌های دقیق محیط‌زیستی و اجتماعی و فرهنگی مجاز است. به بیانِ دیگر مهندسانِ آب که تخصص‌شان دستکاری در سامانه طبیعی رودخانه با ساختن سد، کانال، تونل و دیگر اقدام‌های سازه‌ای است، باید در آخرین مرحله از تصمیم‌گیری‌ها در زمینه مدیریت رودخانه و دیگر منابع آب بنشینند و نه در نخستین و بالاترین جایگاه، چنان‌که تاکنون چنین بوده است. اگر سخن وزیر نیرو درمورد محتاط‌بودن را مرتبط با «رویکرد احتیاط‌آمیز در امر محیط‌زیست» بدانیم، تفسیرش این است که تا بی‌زیان بودن ساخت سد و کانال ثابت نشده، نباید اقدام به ساخت آنها کرد.
نکته دیگری که اردکانیان به آن اشاره کرد این بود که وزارت نیرو باید مسئولیت‌پذیری را در دستور کار خود قرار دهد. این نیز از خواسته‌های طرفداران حفظ محیط‌زیست در سال‌های گذشته بوده است. وزارت نیرو تاکنون نپذیرفته که اشتباه‌های بزرگی در مدیریت منابع آب داشته است. این اشتباه‌ها برای مثال به خشک یا کم‌آب شدن بخش‌هایی از طولِ رودخانه‌های کشور، خشک شدن تالاب‌ها، پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی، غرق شدن محوطه‌های تاریخی، آواره شدن ساکنان روستاهایی که به زیر آب رفته و بروز تنش‌های محلی و منطقه‌ای انجامیده است.
وزیر نیرو، در سخنان پایانی اجلاس همچنین گفت که وزارت نیرو باید اصل را بر «شفاف‌سازی» قرار دهد. تا همین اواخر، اگر کسی خواستار دسترسی به اطلاعات مربوط به ارزیابی زیست‌محیطی و اجتماعی سدها (و دیگر طرح‌ها) می‌شد، گویی نامحرم بود. اکنون می‌توان امیدوار بود که اسناد اینگونه ارزیابی‌ها (که متأسفانه تا به امروز با پرداختِ پول و مدیریت از سوی کارفرمای طرح اصلی انجام می‌شده) در دسترس منتقدان هم قرار بگیرد.
