چشم‌انداز مبهم فروش فوق‌العاده خودرو

علی ابراهیمی ـ دبیر گروه بازار

شمارش معکوس برای قرعه‌کشی ثبت‌نام قطعی حدود 22 تا 25 هزار خودرو پیش ثبت‌نام شده ایران‌خودرو و سایپا از هفته آینده در حالی آغاز شده است که براساس تازه‌ترین آمارها شانس متقاضیان واجد شرایط برای تامین خودرو مورد نیاز خانواده‌شان با این شیوه عرضه کمتر از نیم درصد است. پیش ثبت‌نام بیش از 5 میلیون متقاضی برای شرکت در لاتاری قرعه‌کشی و برنده شدن ثبت‌نام قطعی و تحویل گرفتن این خودروها تا 3‌ماه بعد از تکمیل وجه در حالی با ایجاد فشار روانی بر قیمت خودروهای پرتقاضا در حاشیه بازار، زمینه نزولی شدن قیمت‌ها را فراهم کرده که با وجود افزایش 10تا 23درصدی قیمت محصولات سایپا و ایران‌خودرو، هنوز هم شکاف قیمت حاشیه بازار و نرخ مصوب این خودروها زیاد است. فعالان بازار این شیوه عرضه را داروی شفابخشی برای درمان درد گرانی خودرو تلقی نمی‌کنند.  با این شرایط می‌توان تنها دستاورد مشخص دور جدید قیمت‌گذاری دستوری خودروهای داخلی را تشدید رکود بازار بحران‌زده خودرو تلقی کرد، بازاری که از ابتدای امسال به‌دلیل رشد دلال‌بازی روی خوش به خود ندیده و موجب سردرگمی خریداران و از سکه افتادن کسب و کار صنف نمایشگاه‌داران و فروشندگان خودرو شده است. علاوه بر آن اعلام شروط تازه برای تبلیغ و فروش آگهی خودرو در فضای مجازی مانند ممنوعیت درج قیمت و جایگزینی آن با نرخ توافقی، مشکلات تازه‌ای را برای خریداران و فروشندگان خودرو ایجاد کرده و تعداد تماس‌های فعالان این عرصه برای کشف قیمت خودروهای صفر کیلومتر و کارکرده در حاشیه بازار را افزایش داده است. نابسامانی‌ای که به بازار خودروهای وارداتی نیز تسری یافته و میزان اثر‌گذاری آن در رکود بازار حتی بیش از گرانی ناشی از افزایش بی‌رویه نرخ ارز طی چند هفته اخیر بوده است.

نخستین دور پیش ثبت‌نام برای عرضه برخی محصولات ایران‌خودرو و سایپا به پایان رسیده و این مشتریان در انتظار قرار گرفتن در فهرست برندهای خوش‌شانس قرعه‌کشی برای تکمیل فرایند خرید و ضوابطی هستند که هر روز توسط وزارت صنعت و خودروسازان دچار تغییر می‌شود. پس از حذف الزام پرداخت 50درصدی قیمت خودرو در مرحله پیش ثبت‌نام، خودروسازان نیز مشتریان را مکلف به پرداخت همه وجه خرید خودرو به فاصله کوتاهی بعد از ثبت‌نام کرده و زمزمه‌های تغییر مجدد شرایط پیش ثبت‌نام خودرو در مراحل بعدی نیز به گوش می‌رسد. به گفته مدیر عامل ایران‌خودور تا روز یکشنبه 11 خرداد ماه جاری بیش از 3میلیون نفر برای خرید 15 هزار محصول این شرکت در طرح فروش فوق‌العاده خودرو پیش ثبت‌نام کردند. فرشاد مقیمی با بیان این که جمعه 16 خرداد ماه جاری فهرست افراد واجد شرایط که در این طرح ثبت‌نام کرده‌اند اعلام می‌شود، گفت: روز شنبه 17 خرداد ماه  نیز قرعه‌کشی با حضور همه دستگاه‌های نظارتی انجام و روند تحویل خودرو به مردم آغاز می‌شود. همچنین در هفته بعد از آن پیش‌فروش ۴۵ هزار دستگاه خودرو شروع خواهد شد که تنوع بیشتری نسبت به پیش‌فروش کنونی دارد. همچنین به نظر می‌رسد با توجه به وضعیت پیش ثبت‌نام تقاضا برای حدود 10 محصول عرضه شده سایپا نیز به بیش از 2 میلیون نفر برسد که با این روند شانس بیش از 5 میلیون متقاضی برای برنده شدن در قرعه‌کشی، پیش‌خرید خودرو به کمتر از نیم درصد می‌رسد.

پوست‌اندازی فروش فوق‌العاده خودرو
دور تازه قیمت‌گذاری و تنظیم بازار خودروهای پرتیراژ داخلی از ابتدای خرداد‌ماه جاری با بازگشت شورای رقابت به تعیین و ابلاغ دستورالعمل قیمت‌گذاری در حالی رقم خورد که بازار خودرو طی 3‌ماه گذشته متاثر از افزایش نرخ ارز، کاهش شدید تیراژ تولید و عرضه و مشکلات ناشی از هزینه تمام‌شده تامین مواداولیه و قطعات، سونامی بی‌سابقه گرانی را تجربه کرد. عبور قیمت پراید از مرز 100میلیون تومان و رسیدن نرخ پژو 206تیپ دو به بیش از 150میلیون تومان مهر تأییدی بر ناکارآمدی قیمت‌گذاری خودرو در سازمان حمایت و ستاد تنظیم بازار آن هم در شرایطی بود که پیگیری‌های حقوقی و قانونی شورای رقابت موجب حکم مراجع ذیربط به بازگشت این شورا به عرصه قیمت‌گذاری خودروهای پرتقاضا شد اما تفاوت دور جدید قیمت‌گذاری و فروش دولتی خودروهای داخلی با سنوات گذشته سخت‌تر شدن ضوابط ثبت‌نام و فروش خودرو برای عرضه خودرو به مشتریان واقعی و حذف دلال‌بازی از بازار خودرو بود. تنگ‌تر شدن حلقه برخوردهای تعزیراتی در مراحل پیش ثبت‌نام، ثبت‌نام، تحویل و حتی فروش خودرو در حاشیه بازار شرایط حدود چهاردهه گذشته بازار خودرو را تداعی می‌کند. علاوه بر ضوابط اعلام شده قبلی فروش خودرو به شیوه قرعه‌کشی و سهمیه‌بندی متولیان تنظیم بازار در دور جدید پیش ثبت‌نام خودور تکالیفی را پیش روی متقاضیان خرید خودرو از شرکت‌های خودروسازی قرار دادند که فاقد کار کارشناسی لازم بوده و موجب سردرگمی و گلایه آنها شد و در نهایت نیز مسئولان وزارت صنعت و متولیان تنظیم بازار را ناگزیر به عقب‌نشینی از این شروط کرد. ضرورت ارائه چک صیاد متعلق به متقاضیان پیش ثبت‌نام خودرو نخستین پیش‌شرطی بود که در این دوره پیش‌فروش خودرو رنگ باخت. در ادامه الزام مشتریان به پرداخت 50درصد نرخ مصوب خودرو در مرحله پیش ثبت‌نام واکنش‌های متفاوتی را به‌دنبال داشت و منجر به حذف این پیش‌شرط شد اما به‌نظر می‌رسد این پایان تغییر ضوابط تازه فروش و پیش‌فروش خودروهای پرتقاضای داخلی نیست؛ چرا که برخی شروط پیش‌بینی شده در دوره جدید عرضه خودرو مانند الزام مشتریان به فروش خودرو بعد از یک سال آن هم به نرخ حداکثر 10درصد بالاتر از قیمت‌های مصوب خودروسازان فاقد پشتوانه اجرایی و کارشناسی لازم است. همچنین گمانه‌زنی‌هایی در مورد افزودن الزامات جدید در مراحل بعدی پیش ثبت‌نام خودرو مانند شرط داشتن هر خانواده یک خودرو به گوش می‌رسد که باید منتظر ماند و دید این شرط و شروط تا چه حد قادر به ساماندهی بازار با حذف دلال‌ها و کاهش شکاف قیمت مصوب کارخانه و حاشیه بازار خودروهای پرتیراژ داخلی خواهد بود.

الزامات تازه خودروسازان 
پس از حذف الزام واریز 50درصد مبلغ خودرو در مرحله پیش ثبت‌نام، ایران‌خودرو و سایپا در بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند برندگان قرعه‌کشی خرید خودرو باید طی 48ساعت مبلغ خودرو را به‌حساب خودروساز واریز کنند. در این بیانیه اعلام شده که پیرو جلسه 9خردادماه سال‌جاری کمیته خودرو که با حضور اعضای کمیته برگزار شده، به اطلاع کلیه متقاضیان حضور در فرایند فروش فوق‌العاده ویژه ایام عید سعید فطر می‌رساند:  برای اطمینان‌بخشی به افکار عمومی در صحت و دقت قرعه‌کشی، نهادهای نظارتی و رسانه‌ها در تمامی مراحل قرعه‌کشی، حضور خواهند داشت. همچنین بلافاصله پس از اتمام فرایند قرعه‌کشی، اطلاع‌رسانی لازم در سایت هر یک از خودروسازان به تفکیک خودرو انجام خواهد شد و متقاضیان مکلفند ظرف ۴۸ساعت پس از اعلام منتخبان از سوی خودروسازان، نسبت به تکمیل وجه اقدام کنند ضمن اینکه درصورت عدم‌واریز وجه، اسامی نفرات جایگزین از محل رزرو، توسط خودروساز و با تأیید دستگاه‌های نظارتی اعلام می‌شود. در این بیانیه همچنین تأکید شده است که صرفاً سند فروش خودرو از سوی خودروساز، با درج عبارت «ترهین یکساله در فروش فوق‌العاده»، به خریداران تحویل و شناسنامه مالکیت خودرو (برگ سبز) از سوی پلیس راهور تحویل خودروساز شده که پس از اتمام دوران ترهین، از سوی خودروسازان، تحویل خریدار خواهد شد. از سوی دیگر تأکید شده است که با توجه به مفاد قرارداد فروش؛ امکان فروش وکالتی خودروهای ثبت‌نامی از سوی متقاضیان در دوران ترهین وجود نخواهد داشت. 

قرعه‌کشی  و رشد تقاضای پیش‌ثبت‌نام خودرو 
براساس تازه‌ترین مصوبات کمیته خودرو، مقرر شده تا پیش‌فروش یکساله 75هزار دستگاه خودرو از سوی خودروسازان اجرایی شود. همچنین از هفته آینده تحویل 22 تا 25 هزار دستگاه خودرو توسط خودروسازان صورت خواهد گرفت. گرچه با آغاز مرحله نخست پیش ثبت‌نام از قیمت برخی محصولات ایران‌خودرو و سایپا رونمایی شد  اما هنوز قیمت مصوب سایر محصولات ایران‌خودرو و سایپا مشخص نیست. این در حالی است که مقرر شده تا به غیراز فروش فوق‌العاده‌‌ای که هفتم خرداد کلید خورد، تا پایان امسال چهار مرحله دیگر از فروش فوق‌العاده توسط خودروسازان اجرا شود. همزمان با فروش فوق‌العاده خودروسازان تنها قیمت جدید ۱۱ محصول شرکت‌های خودروسازی شامل 4 محصول ایران‌خودرو ( پارس    TU5 ، پژو ۲۰۶تیپ۲، پژو ۴۰۵ SLX و رانا) مشخص شد و فعلا تکلیف قیمت دیگر محصولات ایران‌خودرو مانند دنا، پژو ۲۰۶ تیپ ۵، پژو ۲۰۷ و سمند مشخص نیست. اما رضا شیوا،  رئیس شورای رقابت از تعیین تکلیف و تصویب میانگین افزایش قیمت 23درصدی 8 محصول دیگر ایران‌خودرو که قبلا مشمول ضوابط  قیمت گذاری این شورا نبوده خبر داده است. سایپا نیز قیمت جدید 7محصول خود (تیبای معمولی، تیبا۲، ساینا، وانت پراید، نیسان دوگانه‌سوز، نیسان دیزل و پیکاپ دوکابین) را اعلام کرده است. این تعیین قیمت‌ها در حالی است که پس از حذف قانون الزام چک برای ثبت‌نام خودرو، وزارت صمت نسبت به حذف پرداخت مبلغ ودیعه قبل از قرعه‌کشی اقدام کرد. پیش‌شرطی که به گفته کارشناسان موجب افزایش تقاضای خرید و بازگشت دلال‌ها به پیش ثبت‌نام این خودروها شده است. عضو هیأت علمی گروه مهندسی خودرو دانشگاه علم و صنعت با بیان اینکه قرعه‌کشی ملی که خودروسازان به راه انداخته‌اند، تقاضا را برای خرید خودرو بیشتر می‌کند، گفت: با قرعه‌کشی ملی که خودروسازان به راه انداخته‌اند، هر ایرانی به خود می‌گوید چرا من در این اعانه ملی شرکت نکنم؟ امیرحسین کاکایی، افزود: با این قیمت‌گذاری‌ها که شورای رقابت انجام داده، هر کس این شانس را دارد که وقتی قرعه به نامش بیفتد با هر مقدار پول که وارد شده، به‌دلیل اختلاف فاحش قیمت کارخانه و بازار حدود همان مقدار سود ببرد. او افزود: در نتیجه هر زمان که فرصتی برای ثبت‌نام خودرو ایجاد می‌شود، افراد زیادی هجوم می‌آورند و می‌خواهند شانس خود را امتحان کنند. امروز به جای حل مسئله داریم مسئله ایجاد می‌کنیم، زیرا دغدغه مردم این شده که چطور در این قرعه‌کشی شرکت کنند. حذف الزام پیش‌پرداخت 50درصدی مبلغ خودرو در مرحله نام‌نویسی موجب شده تا دلالان به پیش‌ثبت‌نام این خودروها هجوم آورده و تا ۱۰‌میلیون تومان برای استفاده از اطلاعات هویتی و گواهینامه در نام‌نویسی پیش‌فروش خودرو پرداخت  ‌کنند.

بازار ؛ چشم‌انتظار تحقق وعده  رشد عرضه خودرو 
سعید موتمنی، رئیس اتحادیه نمایشگاه‌داران و فروشندگان خودرو در گفت‌وگو با همشهری در مورد تأثیر تغییرات پی درپی شرایط پیش ثبت‌نام خودرو بر تقاضای بازار گفت: هجوم 5 میلیون نفر برای پیش ثبت‌نام 22 تا 25هزار خودرو بیانگر این ذهنیت است که اغلب این متقاضیان برای کسب درآمد ثبت‌نام کرده و متقاضی واقعی خرید خودرو نیستند. در واقع این شیوه تقاضا، بیانگر بازگشت سودجویان به بازار خودرو است. سعید موتمنی، افزود: وقتی فاصله قیمت کارخانه و حاشیه بازار خودرو زیاد باشد، فاصله‌ای که حتی اکنون به 40تا 50میلیون تومان رسیده، همه می‌خواهند از این بازار منفعتی به‌دست آورند اما درصورتی که نظارت واقعی بر عرضه خودرو وجود داشته باشد و میزان عرضه خودرو افزایش یابد، می‌تواند به کاهش و تثبیت قیمت‌ها کمک کند. با این وجود حتی با الزامات فعلی نیز ممکن است یک خانواده چند نفره که همه اعضای آن دارای پلاک فعال نبوده یا قبلا محصولات خودروسازان را نخریده‌اند نیز برای ثبت‌نام اقدام کنند. او افزود: متأسفانه تقاضای کاذب در بازار خودرو هنوز وجود دارد و حتی شیوه جدید عرضه خودرو نیز قادر به از بین بردن متناسب فاصله قیمتی کارخانه وحاشیه بازار خودرو نبوده است. موتمنی تأکید کرد که الزاماتی مانند یک سال عدم‌فروش و نظارت بر عرضه این خودروها در بازار کارساز نخواهد بود؛ چرا که مشتریان راه‌های دور زدن این الزامات را پیدا می‌کنند. حتی برخی بدون سند نسبت به خرید و فروش این خودروها اقدام می‌کنند این موضوع 5سال پیش نیز در مورد خودروهای لوکس وارداتی سهمیه جانبازان که حق فروش نداشت نیز اجرایی شد و این خودروها به راحتی در بازار خرید و فروش شد. او با تأکید بر اینکه این فاصله قیمتی زیاد بلای جان بازار خودرو شده و به تشدید تقاضای کاذب در بازار دامن زده است، افزود: اگر مسئولان تنظیم بازار از نخستین مرحله ثبت‌نام و عرضه خودرو به خوبی عبور کرده و خودروسازان و وزارت صنعت به موقع به تعهدات خود برای عرضه خودرو تا3‌ماه آینده عمل کنند، قطعا تعداد ثبت‌نام‌کنندگان در مراحل بعدی کم خواهد شد. او افزود: آنچه مسلم است در هر صورت خطر نبود نظارت بر توزیع و مشکلات ثبت‌نام که قبلا باعث می‌شد یک نفر با وجود چندین بار تلاش قادر به ثبت‌نام نباشد اما برخی افراد به راحتی چند صد دستگاه خوردو را ثبت‌نام می‌کردند، با اتخاذ شیوه‌های تازه توسط برخی واسطه‌ها وجود دارد.

از حذف قیمت‌های مجازی تا  بالا ماندن فاصله نرخ کارخانه و بازار 
حذف قیمت از آگهی‌های فضای مجازی اقدام دیگر مسئولان ستاد تنظیم بازار برای ساماندهی بازار خودرو بوده است. اقدامی که موجب شده تا فروشندگان خودرو با درج  قیمت توافقی به جای نرخ پیشنهادی خودرو به عدم‌شفافیت در کشف قیمت خودرو در بازار دامن زنند. موضوعی که با مخالفت سایت‌های فروش مجازی خودرو مواجه شده. این فروشندگان با درج عباراتی در ذیل آگهی‌های فروش خودرو با ابراز نارضایتی از این تصمیم ستاد تنظیم بازار تأکید کرده‌اند که پیامد این اقدام، عدم‌شفافیت قیمت‌های خودرو و افزایش تماس‌های تلفنی و پیگیری خریداران و فروشندگان برای کشف قیمت‌های واقعی خودرو بوده و عملا موجب بلاتکلیفی خریداران و فروشندگان خودرو شده و به تشدید رکود حاکم بر بازار خودرو دامن زده است. از سوی دیگر حلقه برخوردهای نظارتی ستاد تنظیم بازار برای کنترل ثبت‌نام، عرضه و فروش خودروهای پرتقاضای داخلی در شرایطی روزبه‌روز تنگ‌تر می‌شود که هنوز هم اختلاف نجومی قیمت خودرو در کارخانه و بازار موجب شده تا حجم عظیمی از متقاضیان خودرو به امید خرید با قیمت مصوب در طرح فروش ویژه خودروسازان ثبت‌نام کنند. بررسی قیمت‌های کنونی حاشیه بازار و مقایسه آن با قیمت‌های مصوبی که به‌تازگی توسط شورای رقابت اعلام و در طرح فروش ویژه خودرو اعمال شده، نشان‌دهنده اختلاف بی‌حساب و کتاب قیمت از کارخانه تا بازار آزاد خودرو است؛ اختلافی که موجب شده تا در بازار خودرو همه فروشنده باشند و خریداران صرفاً به امید طرح‌های پیش فروش و فروش ویژه باشند.




احتمال دور زدن فروش فوق‌العاده 
 سعید موتمنی، رئیس اتحادیه نمایشگاه‌داران و فروشندگان خودرو در گفت‌وگو با همشهری: وقتی فاصله قیمتی کارخانه و حاشیه بازار خودرو زیاد باشد، فاصله‌ای که حتی اکنون به 40تا 50میلیون تومان رسیده، همه می‌خواهند از این بازار منفعتی به‌دست آورند و الزاماتی مانند یک سال عدم‌فروش و نظارت بر عرضه این خودروها در بازار کارساز نخواهد بود؛ چرا که مشتریان راه‌های دور زدن این الزامات را پیدا می‌کنند. حتی برخی بدون سند نسبت به خرید و فروش این خودروها اقدام می‌کنند. این موضوع 5سال پیش نیز در مورد خودروهای لوکس وارداتی سهمیه جانبازان که حق فروش نداشت اجرایی شد و این خودروها به‌راحتی در بازار خرید و فروش شد