رفتاردرمانی و مدیریت خشم جایگزین زندان

سمیرا رحیمی  _ خبرنگار

زندان‌ها اکنون بخش‌های جدایی‌ناپذیر نظام‌های حقوقی هرکشوری به شمار می‌روند. سیاستگذاران و دولت‌ها زندان را به‌عنوان مجازاتی معمول درنظر گرفته و تلاشی برای یافتن جایگزینی برای آنها نمی‌کنند. با این همه نباید زندان را به‌عنوان شکلی طبیعی از مجازات پذیرفت. به گفته دفتر جرائم و مواد‌مخدر سازمان ملل متحد، زندان در برخی از کشورها اخیرا به‌عنوان مجازات به‌کار گرفته می‌شود و ممکن است برای فرهنگ بومی که برای سال‌ها از حکم‌های جایگزین برای مهار جرائم استفاده می‌کردند، ناآشنا باشد. علاوه بر این، حبس در نقطه مقابل بازتوانی و تلفیق دوباره مجرمان خرده‌پا با جامعه قرار‌گرفته است و هیچ مدرکی مبنی بر تأثیر زندان‌ها در افزایش امنیت جوامع در دست نیست. افزایش جمعیت زندان‌ها به معنی از بین رفتن حقوق اولیه زندانی، کاهش استاندارد‌های زندان، افزایش هزینه‌های زندان و بی‌اثر شدن مجازات خواهد شد.
پژوهش‌های علمی زیادی نشان داده‌اند زندان‌ تنها بر کاهش آمار جرم و امن ساختن جوامع تأثیر ندارد بلکه با ایجاد زمینه برای آشنایی مجرمان با یکدیگر یا قراردادن زندانیان در معرض خشونت و سوءاستفاده، می‌تواند به تشدید نرخ جرم در جامعه کمک کند. علاوه بر این دشواری یافتن شغل پس از پایان حبس و درآمدزایی احتمال بازگشت زندانیان به زندان را افزایش می‌دهد. از این‌رو بحث تفکیک جرائم و استفاده از احکام جایگزین برای جرائم خرد، سال‌ها مورد بحث و بررسی قرار‌گرفته است.

حکم‌های جایگزین در دیگر کشورها
در کنار جریمه‌های نقدی یا پرداخت وثیقه، استفاده از کمپ‌های بازپروری، مشارکت در برنامه‌های مدیریت خشم، رفتاردرمانی و بهبود عزت نفس از جمله مجازات‌های جایگزین برای مجرمان خرده‌پا با جرائم سبک در راستای کاهش نرخ جرم و جمعیت زندانیان در کشورهای مختلف جهان است؛ برای مثال کانادا مجرمان مبتدی را به جای فرستادن به زندان، ‌در طرح‌هایی مشارکت می‌دهد که به مجرمان کمک می‌شود تا دست به تکرار جرم نزنند. در آمریکا، به‌صورت خاص در شهر نیویورک، برنامه‌ای با 4دسته‌بندی برای جایگزینی حکم زندان مورد‌استفاده قرار‌می‌گیرد. در این برنامه جرائم به 4 دسته عمومی، معتادان، زنان و جوانان تقسیم می‌شود و شامل هدایت مجرمان خرده‌پا به سوی برنامه‌های گروهی و درمانی و خدمات اجتماعی متفاوت است. در کشورهای اروپایی نیز حبس در خانه، کارهای اجباری بدون حقوق، شرکت در دوره‌های اجباری مشاوره و رفتار درمانی از جمله مجازات‌های جایگزینی هستند که از به زندان افتادن مجرمان تازه‌کار جلوگیری می‌کنند؛ برای مثال در کرواسی بزهکاران تازه‌کار و به‌ویژه نوجوانان برای مدتی در مراکز خاص بازپروری نگهداری می‌شوند تا در جلسات مشاوره و درمان شرکت کنند، و در عین حال اجازه دارند حین مشارکت در این برنامه‌ها به تحصیلات خود نیز ادامه بدهند یا در کلاس‌های آموزشی موردعلاقه خود شرکت کنند. تمرکز در این مراکز علاوه بر آموزش بزهکاران، ریشه‌یابی علل وقوع جرم با همکاری قضات، مددکاران و قربانیان است.

حکم‌های جایگزین عجیب
اما در کنار این حکم‌های جایگزین، قضات، به‌ویژه در آمریکا برای خرج کردن ابتکار عمل در صدور حکم دست بازی دارند. نمونه جذاب در این حوزه قاضی آمریکایی به نام مایکل سیکونتی است که در سال 2015به واسطه حکم‌های جایگزین عجیب و غریبی که در دادگاهش در پنسیلوانیای اوهایو صادر می‌کرد، به چهره‌ای مشهور در فضای مجازی تبدیل شد. هدف حکم‌های عجیب و غریب او جلوگیری از زندان افتادن مجرمان خرده‌پا بود.
قاضی سیکونتی در صدور حکم‌هایش تنوع را نیز رعایت می‌کرد و ممکن بود مجازات‌هایی مختلف، از پوشیدن لباس جوجه تا پاشیدن مایعی دارونما (اسپری فلفل تقلبی) به‌صورت متهم را برای مجرمان تعیین کند. یکی از جالب‌توجه‌ترین حکم‌های او برای نوجوان 18ساله‌ای بود که کرایه یک تاکسی را پرداخت نکرده بود. قاضی به او اجازه داد بین 30روز حبس یا 40کیلومتر پیاده‌روی در ازای کرایه پرداخت نشده تاکسی، یکی را انتخاب کند. این قاضی برای متهم دیگری که به جرم حیوان‌آزاری با حبسی 90روزه مواجه بود، حکم 8ساعت جمع‌آوری زباله در قبرستان زباله‌ها را صادر کرد. متهمی دیگر که با جرم دوچرخه‌دزدی با حکم 60روز زندان مواجه بود، به 10روز ارائه خدمات اجتماعی محکوم شد. سیکونتی همچنین سارقی 18ساله که از یک فروشگاه فیلم‌های ویدئویی فیلمی را به سرقت برده‌ بود را مجبور کرد 3روز با چشم‌بندی بر صورت کنار در ورودی این فروشگاه بایستد، یا 30روز به زندان برود، ‌که البته متهم حکم اول را انتخاب کرد. این قاضی معتقد است قانون مکتوب به تنهایی توانایی برقراری عدالت را ندارد. مجازات باید با نوع اتهام همخوانی داشته باشد. او معتقد است بیشتر مردم اقدام به جرم را از یک کلاهبرداری بزرگ آغاز نمی‌کنند، جرم‌ها از موارد کوچک آغاز و به‌تدریج بزرگ‌تر می‌شوند. اگر این مجرمان خرده‌پا به زندان بروند، ذهن تبهکارشان پرورش می‌یابد و هرچه در این زمینه نابغه‌تر شوند، جرائم بزرگ‌تری را مرتکب می‌شوند.
از موارد جالب‌توجه دیگر صدور حکم‌های جایگزین حبس یک قاضی در کلیولند برای زنی به نام شینا هاردین است. این زن با نادیده‌گرفتن نشان توقف یک اتوبوس مدرسه، خودروی خود را وارد پیاده‌رو کرده‌ بود تا سریع‌تر از ترافیک ایجاد شده توسط دانش‌آموزانی که در حال پیاده‌شدن از اتوبوس بودند فرار کند. در دادگاه علاوه بر توقیف گواهینامه، قاضی پینکی کار، برای او جریمه نقدی تعیین و این زن را مجبور کرد به‌مدت 2روز در مسیری پرترافیک با تابلویی در دست کنار خیابان بایستد. روی تابلو نوشته شده بود: «تنها یک احمق برای مواجه نشدن با اتوبوس مدرسه در پیاده‌رو می‌راند.»

ضد زندان
پژوهش‌های علمی زیادی نشان داده‌اند زندان‌ تنها بر کاهش آمار جرم و امن ساختن جوامع تأثیر ندارد بلکه با ایجاد زمینه برای آشنایی مجرمان با یکدیگر یا قراردادن زندانیان در معرض خشونت و سوءاستفاده، می‌تواند به تشدید نرخ جرم در جامعه کمک کند